نورنیوز- گروه فرهنگی: جشنواره فیلم ونیز کهن‌ترین جشنواره سینمایی جهان است؛ جایی که از دهه ۱۹۳۰ تاکنون، بارها مسیر سینما را تغییر داده و به‌مثابه صحنه‌ای جهانی برای نمایش دغدغه‌های انسان مدرن عمل کرده است. هشتاد و دومین دوره این جشنواره در سال ۲۰۲۵ نیز نشان داد که ونیز صرفاً یک رقابت هنری نیست، بلکه تریبونی برای بازتاب وجدان جمعی جهان است. نتایج نهایی امسال، هم در انتخاب‌ها و هم در پیام‌های ضمنی‌شان، حاوی معنایی فراتر از داوری صرفاً هنری بودند: معنایی سیاسی، انسانی و اخلاقی.
سینما، صدای بی‌صدایان
امسال شیر طلایی به فیلم «پدر، مادر، خواهر، برادر» ساخته جیم جارموش رسید؛ فیلمی خانوادگی با لایه‌های اجتماعی که ادامه‌دهنده‌ی سنت سینمای مینیمالیستی اوست. بنی سفدی برای «ماشین کوبنده» جایزه بهترین کارگردانی را دریافت کرد، و جیان‌فرانکو روزی برای «زیر ابرها» جایزه ویژه هیئت داوران را از آن خود نمود. اما در میان این اسامی، یک اثر بیش از همه در کانون توجه جهانی قرار گرفت: «صدای هند رجب» ساخته کوثر بن هنیه، که جایزه بزرگ هیئت داوران را تصاحب کرد.
این فیلم روایت آخرین تماس تلفنی هند رجب، دختر پنج‌ساله فلسطینی، در میانه‌ی جنگ غزه است؛ صدایی که در دل آتش و خاکستر شنیده شد و به نمادی از رنج کودکان جنگ بدل گشت. بن هنیه با بهره‌گیری از ساده‌ترین ابزارهای روایی، صدایی انسانی را به جهان رساند که فراتر از مرزها و سیاست‌هاست.
اعطای جایزه بزرگ هیئت داوران به این فیلم، تنها یک انتخاب سینمایی نبود، بلکه نوعی اعلام موضع بود: اینکه سینما باید صدای بی‌صدایان باشد. در شرایطی که بسیاری از نهادهای سیاسی جهان در برابر فجایع انسانی سکوت کرده‌اند، ونیز با این انتخاب نشان داد که هنر می‌تواند بر سیاست پیشی گیرد و وظیفه‌ای اخلاقی بر دوش بگیرد.
یکی از مهم‌ترین پیام‌های جشنواره ونیز ۲۰۲۵ همین بود که سینما نمی‌تواند نسبت به جهان پیرامون خود بی‌تفاوت باشد. اگر در دهه‌های پیشین برخی جشنواره‌ها متهم به بی‌توجهی به واقعیت‌های اجتماعی و غرق شدن در زیبایی‌شناسی صرف می‌شدند، امسال ونیز با تصمیمات خود نشان داد که هنر و وجدان انسانی از هم جدایی‌ناپذیرند. انتخاب «صدای هند رجب» در کنار آثاری چون «باشو، غریبه کوچک» و «زیر ابرها» نشان‌دهنده‌ی بازگشت سینما به رسالت اصلی‌اش است: روایت رنج‌ها، امیدها و پرسش‌های انسان.
سهم ایران؛ از حافظه تاریخی تا افق‌های نو
حضور ایران در این دوره نیز چشمگیر و معنادار بود. «باشو، غریبه کوچک» ساخته استاد بهرام بیضایی که در بخش کلاسیک به نمایش درآمد و جایزه بهترین فیلم ترمیم‌شده را گرفت، بار دیگر یادآور قدرت تاریخی سینمای ایران شد. «باشو..» فیلمی است که سه دهه پیش، با روایتی شاعرانه از جنگ، مهاجرت و همزیستی فرهنگی، مرزهای تازه‌ای در سینمای ایران گشود. تقدیر دوباره از آن در ونیز، نه تنها بازگشت یک اثر ماندگار به صحنه جهانی بود، بلکه یادآور شد که سینمای ایران حتی از دل آثار گذشته‌اش هم می‌تواند الهام‌بخش جهان باشد.
در کنار آن، انیمیشن «کمتر از پنج گرم زعفران» ساخته نگار متولی جایزه ویژه هیئت داوران را از آن خود کرد؛ موفقیتی که گواهی است بر خلاقیت نسل جدید فیلم‌سازان ایرانی و ظرفیت‌های تازه‌ای که هنر ایران در عرصه جهانی پیدا کرده است. این ترکیب – یک اثر کلاسیک و یک اثر نو – تصویری جامع از سینمای ایران به جهان ارائه داد: سینمایی ریشه‌دار در تاریخ و در عین حال زنده و نوآور.
حضور موفق ایران در ونیز ۲۰۲۵ را می‌توان در سه سطح تحلیل کرد:
1. سطح هنری: تأیید جهانی بر کیفیت ماندگار آثار کلاسیک و نوآوری‌های نسل جدید
2. سطح فرهنگی: بازگشت ایران به عنوان یک قدرت فرهنگی در عرصه سینما، در شرایطی که تصویر کشور در رسانه‌های جهانی غالباً سیاسی است.
3. سطح اخلاقی: قرار گرفتن آثار ایرانی در کنار فیلمی چون «صدای هند رجب»، هم‌صدایی با وجدان جهانی در دفاع از انسانیت و عدالت.
بازاندیشی در نقش جشنواره‌ها
موفقیت ونیز ۲۰۲۵ بار دیگر بحث مهمی را پیش کشید: آیا جشنواره‌های هنری باید صرفاً عرصه رقابت هنری باشند یا وظیفه‌ای اجتماعی و اخلاقی هم دارند؟ انتخاب‌های امسال پاسخی روشن به این پرسش داد. سینما نمی‌تواند بی‌طرف بماند؛ زیرا هر انتخاب، خود نوعی موضع‌گیری است. ونیز نشان داد که جشنواره‌ها می‌توانند مرزهای هنر و اخلاق را به هم پیوند دهند، و این الگویی است که سایر رویدادهای هنری جهانی نیز باید در نظر داشته باشند.
ونیز ۲۰۲۵ را می‌توان جشنواره‌ای دانست که صدای عدالت شد. «صدای هند رجب» یادآور شد که حتی یک صدای کودک می‌تواند جهان را تکان دهد، «باشو، غریبه کوچک» نشان داد که حافظه تاریخی ملت‌ها در قالب هنر زنده می‌ماند، و انیمیشن ایرانی «کمتر از پنج گرم زعفران» گواهی بود بر اینکه نسل‌های تازه همچنان قادرند داستان‌های نو برای جهان تعریف کنند.
سینما در این جشنواره بار دیگر نشان داد که وقتی وجدان بیدار باشد، هنر می‌تواند از هر نهاد سیاسی قدرتمندتر عمل کند. این همان درسی است که باید در حافظه جهانی ثبت شود: هنر اگر تنها برای سرگرمی باشد، کوتاه‌عمر است؛ اما اگر با عدالت و انسانیت پیوند بخورد، به نیرویی ماندگار بدل می‌شود.
نورنیوز