نورنیوز-گروه فرهنگی: حضرت آدم(ع) نخستین پیامبر الهى و پدر بشر است، که مطابق با قرآن کریم، خداوند او را از خاک آفرید و اسما را به او تعلیم کرد و آنگاه به فرشتگان دستور داد که بر آدم سجده کنند. ماجرای هبوط آدم و همسرش حوّا از بهشت نیز مطلب دیگری است که قرآن بدان اشاره کرده است.
وجه تسمیه آدم
«آدم» یعنى خاک قرمز؛ وى از مواد أرضى آفریده شد و جاندار شد. «أداما» لفظى است عبرى و به معنى گرد و خاک و یا زمین قابل زراعت است و مبداء اشتقاق اسم آدم از آن است.
در حدیثی از امام علی علیه السلام در پاسخ به پرسش از علت نامگذاری آدم و حوا آمده است: «إنّما سُمّی آدَمُ آدَمَ لأنّهُ خُلِقَ مِن أدیمِ الأرضِ»آدم را آدم نامیده اند، چون از اَدیم (پوسته) زمین آفریده شد.
حضرت آدم در قرآن
نام حضرت آدم(ع) ۲۵ بار در آیات قرآن کریم در سوره‌های بقره، آل عمران، مائده، اعراف، اسراء، کهف، مریم، طه و یس آمده است. موضوعات مربوط به حضرت آدم در قرآن از این قرارند:
آدم خلیفه خدا در زمین
این موضوع در آیات ۳۰ تا ۳۳ سوره بقره بیان شده است: «و آن زمان که پروردگار تو به فرشتگان گفت: من مى خواهم در روى زمین جانشین و حاکمى قرار دهم. فرشتگان گفتند: اگر هدف تو از آفرینش انسان عبادت است، که ما تو را تسبیح گفته و حمد تو را به جا مى آوریم. پس چرا مى خواهى کسى را در زمین قرار دهى که به فساد و خونریزى دست زده و زمین را تباه نماید؟ خداوند فرمود: من از آفرینش انسان، حقایقى را مى دانم که شما از آن بى خبرید».
پس از آن خداوند، آدم را بیافرید و علم اسما یعنى علم اسرار آفرینش و نامگذارى موجودات را همگى به او آموخت و آنگاه آن اسامى را به فرشتگان عرضه کرد و فرمود اگر راست مى گوئید اسامى اینها را برشمارید. فرشتگان عرض کردند: خداوندا منزهى تو، ما چیزى جز آن چه تو به ما تعلیم داده اى، نمى دانیم زیرا تنها تو دانا و حکیمى. خداوند، آدم را مخاطب قرار داد و فرمود: اى آدم، فرشتگان را از این اسامى و اسرار این موجودات آگاه کن و هنگامى که آدم آنان را آگاه کرد، خداوند به فرشتگان فرمود: آیا نگفتم من غیب آسمان‌ها و زمین را و آنچه را که شما پنهان و یا آشکار سازید مى دانم؟
آفرینش حضرت آدم
این موضوع در آیه ۵۹ سوره آل عمران چنین بیان شده است: «قطعاً داستان عیسى نزد خدا (از نظر چگونگى آفرینش) مانند داستان آدم است، که (پیکر) او را از خاک آفرید، سپس به او فرمود: (موجود زنده) باش پس بى درنگ (موجود زنده) شد».
و در آیه ۲۶ سوره حجر آمده است: «وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ مِنْ صَلْصالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ»؛ و همانا ما انسان را از گل و لاى کهنه متغیر بیافریدیم.
و در سوره مومنون آیه ۱۲ آمده: «وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ مِنْ سُلالَةٍ مِنْ طینٍ»؛ و همانا ما آدمى را از گل خالص آفریدیم.
همچنین در آیات دیگری همچون: سوره حج/ آیه ۵، سوره ص/ آیه ۷۱، سوره صافات/ آیه ۱۱، سوره حجر/ آیه ۴۸، سوره الرحمن/ آیه ۱۴، سوره سجده/ آیه ۷، خلقت انسان از خاک و گل با اختلافاتی در تعابیر آمده است.
سجده نکردن ابلیس بر آدم
این موضوع اولین بار در آیه ۳۴ سوره بقره بیان شده است: «آنگاه به فرشتگان گفتیم: همه در برابر آدم سجده و خضوع کنید و او را تکریم کنید. همه آنها سجده کردند جز ابلیس که به خاطر این نافرمانى کافر شد.»
مطلب مذکور، با بیان‌های دیگری در سوره اعراف آیات ۱۱ و ۱۲، سوره اسراء آیات ۶۱ و ۶۲، سوره کهف آیه ۵۰، سوره طه آیه ۱۱۶ و سوره ص آیات ۷۱ تا ۷۴ آمده است.
سکونت آدم در بهشت و هبوط
این موضوع در آیات ۳۵ تا ۳۹ سوره بقره بیان شده است: «پس از آن به آدم گفتیم: اى آدم تو و همسرت در بهشت سکونت کن و از نعمت‌هاى آن هر چه مى خواهید بخورید. اما به این درخت نزدیک نشوید و از میوه آن نخورید که از ستمکاران خواهید شد. در این هنگام، شیطان با سخنان خود آنها را فریب داد و از میوه آن درخت خوردند و این نافرمانى باعث خروج آنها از بهشت شد و ما به آنها گفتیم: همگى به زمین فرود آئید در حالی که بعضى از شما دشمن دیگرى خواهد بود و براى شما تا مدتى معین در زمین قرارگاه و وسیله بهره بردارى است. پس از آن آدم، از پروردگار خود کلماتى را آموخت که وسیله اى براى پذیرش توبه وى در پیشگاه خداوند شد و خداوند توبه او را پذیرفت چون او توبه پذیر و مهربان است. آنگاه به آنها گفتیم که در زمین فرود آئید و مسکن گزینید و زندگى را آغاز کنید و آنگاه که هدایتى از طرف من براى شما آمد کسانى که از آن پیروى کنند، نه ترسى براى آنها هست و نه اندوهگین مى گردند. اما کسانى که به آیات ما کافر شده و آنها را تکذیب کنند اهل دوزخند و جاودانه در آن خواهند بود».
این جریان همچنین در آیات ۱۹ تا ۲۷ سوره اعراف آمده و در حین نقل آن بنی‌آدم را به درس آموزی از این داستان و مراقبت خود از فریفته شدن به وسوسه‌های شیطان توصیه نموده است. جای دیگری که قرآن به این داستان پرداخته است، آیات ۱۱۵ تا ۱۲۴ سوره طه است.
توصیه‌هایی برگرفته از سرگذشت حضرت آدم در قرآن
تاریخ پیامبر گرامی حضرت آدم (ع) در قرآن نشان می‌دهد که خداوند متعال به حضرت آدم فرمان داد هبوط کند و در زمین زندگی خود را آغاز کند. پس از این فراز خداوند متعال به فرزندان آدم خطاب می‌کند. چهار خطاب با تعبیر «یا بَنی آدَمَ» در آیات نورانی قرآن هست که هر چهار خطاب در سورۀ اعراف و پس از ذکر داستان حضرت آدم (ع) است.
اول: تقوا داشتن
خطاب اول در سرگذشت حضرت آدم (ع) در قرآن کریم، دربارۀ لباس انسان است، خداوند متعال می‌فرماید:
شیطان شروع کرد به وسوسه کردن تا آن عیوبی که از حضرت آدم (ع) و حوا پنهان شده است را آشکار بکند. در خطاب اول می‌فرماید:
﴿یا بَنی آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنا عَلَیْکُمْ لِباساً یُواری سَوْآتِکُمْ وَ ریشاً وَ لِباسُ التَّقْوى ذلِکَ خَیْرٌ ذلِکَ مِنْ آیاتِ اللَّهِ لَعَلَّهُمْ یَذَّکَّرُونَ﴾ سورۀ اعراف، آیۀ 20.
«اى فرزندان آدم، به یقین بر شما لباسى که عورتهاى شما را بپوشاند و لباسى که زیب و زیور شما باشد نازل کردیم (مواد اولیه آن را در زمین آفریدیم و استعداد تهیه آن را به شما دادیم) و البته لباس تقوى بهتر است. اینها از آیات و نشانههاى خداوند (براى مردم) است، باشد که متذکر شوند.»
دوم: پرهیز کردن از وسوسه‌های شیطان
در خطاب دوم همین موضوع دنبال و تکمیل می‌شود. خداوند متعال می‌فرماید:
﴿یا بَنی آدَمَ لا یَفْتِنَنَّکُمُ الشَّیْطانُ کَما أَخْرَجَ أَبَوَیْکُمْ مِنَ الْجَنَّةِ یَنْزِعُ عَنْهُما لِباسَهُما لِیُرِیَهُما سَوْآتِهِما﴾ سورۀ اعراف، آیۀ 27.
«اى فرزندان آدم، مبادا شیطان شما را بفریبد و گمراه سازد همان گونه که پدر و مادرتان را از بهشت بیرون نمود، به طورى که لباس از تن آنها بیرون مىکرد تا عورتهایشان را به خودشان بنمایاند.»
سوم: اعتدال داشتن در مواهب دنیا
در خطاب سوم خداوند متعال به این نکته اشاره می‌کند که اگرچه حضرت آدم (ع) به خاطر نزدیک شدن به درخت ممنوعه گرفتار مشکلات بسیاری شد و در ابتدا از چشم خدا افتاد و هبوط کرد و زمینی شد، اما باید این را بدانید که اگر بخواهید گرفتار گناه نشوید، لازم نیست زندگی دنیوی را به طور کامل ترک کنید و از همۀ لذت‌ها چشم‌پوشی کنید. خداوند متعال همه چیز را حلال کرده است، حرام‌ها چیزهای معدودی است، آن چیزهایی که نباید به آنها نزدیک شد، مشخص و معدود است.
می‌فرماید: ﴿یا بَنی آدَمَ خُذُوا زینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ وَ کُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفینَ﴾ سورۀ اعراف، آیۀ 31.
اى فرزندان آدم، در وقت هر نماز و در هر مسجدى آرایش و زینتتان را (به تناسب آن عمل و محل) برگیرید، و از (همه خوراکىهاى حلال خداوند) بخورید و بیاشامید ولى اسراف نکنید، که او اسرافکنندگان را دوست ندارد.
در ادامه می‌فرماید: ﴿قُلْ مَنْ حَرَّمَ زینَةَ اللَّهِ الَّتی أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّیِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِیَ لِلَّذینَ آمَنُوا فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا خالِصَةً یَوْمَ الْقِیامَةِ﴾
«بگو: چه کسى زینتهاى خدا را که براى بندگانش پدید آورده و روزىهاى پاکیزه را حرام کرده؟! بگو: آنها در زندگى دنیا از آن کسانى است که ایمان آوردهاند (هر چند کفار هم با آنها شرکت جویند) در حالى که در روز قیامت مخصوص آنها خواهد بود.»
چهارم: پیروی کردن از پیامبران الهی
خداوند متعال در خطاب چهارم، بنی آدم را دعوت می‌کند که برای آمدن پیامبران آماده باشند، در برابر دعوت پیامبران تسلیم باشند و در این آیه سرنوشت موافقان و مخالفان انبیاء بیان شده است. می‌فرماید:
﴿یا بَنی آدَمَ امّا یَأْتِیَنَّکُمْ رُسُلٌ مِنْکُمْ یَقُصُّونَ عَلَیْکُمْ آیاتی فَمَنِ اتَّقى وَ أَصْلَحَ فَلا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ﴾ سورۀ اعراف، آیۀ 35.
«فرزندان آدم، هر گاه فرستادگانى از (جنس) خودتان به سوى شما آمدند که آیات و نشانههاى مرا بر شما مىخواندند (به آنها ایمان آورید)، پس کسانى که پروا کنند و به کار شایسته پردازند (و عقاید و اعمال خود را اصلاح نمایند) نه ترسى بر آنهاست و نه اندوهى خواهند داشت.»
نکته پایانی
ماجرای حضرت آدم (ع) در قرآن کریم به این‌جا خاتمه پیدا می‌کند، که حضرت آدم (ع) و فرزندان او تفاوت‌ها و شباهت‌هایی دارند. تفاوت آنها در این است که حضرت آدم (ع) از خاک آفریده شد، ولی بنی آدم از نطفه آفریده می‌شوند. حضرت آدم (ع) در بهشت قرار داده شد، ولی بنی آدم در دنیا قرار دارند. اما شباهت‌هایی نیز دارند؛ شباهت آنها عمدتاً در این جهت است که ابلیس دشمن مشترک آنها است.
همان‌طور که ابلیس برای فریب دادن آدم تلاش کرد، برای فریب دادن بنی آدم هم تلاش می‌کند.
نورنیوز