نوبت ناترازی آب است

نورنیوز – گروه اجتماعی : در شرایطی که آبان و آذرماه امسال با پیامدهای ناترازی برق و گاز همراه بود، خبرهایی که از ناترازی منابع آبی به گوش می رسد نگرانی‌هایی را بابت ناترازی در حوزه آب دامن زده است. هرچند اقلیم ایران به طور طبیعی اقلیمی خشک و کم‌آب است و ناترازی منابع آبی، چالشی مزمن در کشور ماست اما دوره چندساله‌ی خشکسالی‌ها تنش آبی را در ایران تشدید کرده است. به این ترتیب با اینکه ظرف چند روز اخیر، بارش‌هایی در مناطق مختلف کشور انجام شده اما آمار نزولات جوی و نیز ذخیره آب پشت سدها حکایت از در پیش بودن روزهای دشواری برای تأمین منابع دارند. به این ترتیب، به نظر می‌رسد صرف‌جویی و مدیریت مصرف،‌علاوه بر برق و گاز برای آب نیز ضرورت پیدا می‌کند.

وضعیت بارش‌ها و ذخایر سدها

سخنگوی صنعت آب کشور با اشاره به کاهش بارندگی‌ها در سال آبی جاری، گفته است که میزان بارندگی تجمعی در کشور از ابتدای سال آبی جاری تا پایان دی‌ماه، نسبت به مدت مشابه سال گذشته با کاهشی معادل ۴۵ درصد روبه‌رو بوده است. فیروز قاسم زاده خبر داده که بررسی رتبه بارشی در بازه زمانی ۵۷ ساله نشانگر این است که کشور، امسال در رتبه ۵۳ قرار دارد و به عبارت دیگر فقط ۴ سال از ۵۷ سال، شرایط بدتر نسبت به امسال داشته‌اند. جدول زیر، وضعیت مقایسه‌ای بارش‌های امسال را توضیح می دهد.

حجم ورودی آب به سدهای کشور از آغاز سال آبی، یعنی از ابتدای مهر تا پایان دی‌ماه، ‌چیزی در حدود 58/5 میلیارد متر مکعب بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته با کاهش ۵ درصدی روبه‌رو شده است. این میزان در مقایسه با میانگین ۵ ساله، ۲۹ درصد کاهش را نشان می‌دهد. بر همین اساس، حجم موجود مخازن سد‌ها با ۴۴ درصد پرشدگی معادل ۲۲.۵۱ میلیارد مترمکعب است که نسبت به سال گذشته ۹ درصد افزایش و نسبت به دوره ۵ ساله، یک درصد کاهش دارند.

بر اساس این گزارش، وضعیت سد‌های برخی استان‌ها به مرحله حساس رسیده است. مجموع ۵ سد تهران شامل طالقان، امیرکبیر، ماملو، لار و لتیان  تا ۲۸ دی ماه، دارای پرشدگی ۱۷ درصدی بوده که نسبت به دوره ۵ ساله، ۲۱ درصد کاهش را نشان می‌دهد. به گفته محسن اردکانی، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران، این استان با کاهش ۵۶۰۰ لیتر در ثانیه از منابع تأمین آب خود مواجه شده است و در حال حاضر ذخایر آبی به شدت محدود شده است. در سال گذشته بیش از ۱.۵ میلیارد مترمکعب آب شرب برای تأمین نیازهای استان تهران مصرف شده است و با وجود شرایط بحرانی، تلاش‌ها برای کاهش ناترازی منابع و مصارف ادامه دارد. علاوه بر این، اردکانی به رشد ۳۸ درصدی تعداد مشترکان متقاضی انشعاب آب طی ۱۰ سال گذشته و افزایش فشار بر منابع آبی اشاره کرد و گفت: برای پوشش این ناترازی، اقدام‌های متعددی از جمله ارتقای تصفیه‌خانه‌ها، حفر چاه‌های جدید و استفاده از منابع آب زیرزمینی انجام شده است. با وجود این تلاش‌ها، هنوز هم بخش زیادی از تأمین آب استان از دست رفته و وضعیت موجود نیازمند مدیریت هوشمندانه مصرف است.

غیر از وضعیت سدهای استان تهران، سد زاینده‌رود نیز اکنون فقط  ۱۳درصد پرشدگی دارد که نسبت به دوره ۵ ساله با ۲۸ درصد کاهش مواجه است. سد‌های استان‌های دیگر از جمله خراسان رضوی، هرمزگان، زنجان، مرکزی و گلستان هم با کاهش چشمگیری در حجم مخزن و ورودی رو‌به‌رو هستند که ضرورت مدیریت مصرف را نشان می‌دهد.این درحالی است که در شش سد کشور، درصد پرشدگی کمتر از ۱۰درصد است، به‌طوری که سد ۱۵ خرداد حوضه قمرود ۱۰ درصد، سد استقلال و شیمیل و نیان استان هرمزگان هرکدام به ترتیب شش و صفر درصد، سد ساوه استان مرکزی هفت درصد، سد تنگوئه سیرجان استان کرمان هشت درصد و سد رودبال داراب فارس دو درصد آب دارند. وضعیت کلی سدهای کشور را نیز در این جدول می‌توان مشاهده کرد.

مصرف بی رویه در منابع آبی کشور

  متوسط بارندگی در دنیا حدود 800 تا 850 میلی متر، در قاره آسیا 600 تا 650 میلی متر، و در کشور ما حدود 200 تا 250 میلی متر است. در ایران، اکنون در حوزه شهری حدود 9/99  درصد جمعیت شهری و در روستاها بیش از 87 درصد جمعیت  تحت پوشش آب شرب قرار دارند. به طور میانگین 16 درصد هدررفت آب داریم و هر شهروند تهرانی در شبانه‌روز ۲۵۰ لیتر آب مصرف می‌کند. این در حالی است که در بسیاری از کشورهای پیشرفته که از میانگین بارندگی بالاتری در مقایسه با ایران برخوردارند، سرانه مصرف هر شهروند ۱۷۰ لیتر در شبانه‌روز است. 23  درصد از مجموع آب شرب مصرفی کشور در استان تهران توزیع می‌شود.

برای جلوگیری از مصرف بی رویه آب و جریمه مشترکان پرمصرف در لایحه بودجه ۱۴۰۳ کل کشور وزارت نیرو از طریق شرکت های آب و فاضلاب استانی سراسر کشور مکلف شد علاوه بر نرخ آب  به ازای هر مترمکعب فروش آب شرب بالاتر از الگوی مصرف تا دو برابر بیش از الگو، پانزده درصد  نرخ آب بها را افزایش دهد و در مورد مشترکانی که بیش از دو برابر الگو مصرف کرده اند به ازای هر مترمکعب مازاد، 35 درصد نرخ را افزایش و از آنان دریافت و به خزانه داری کل کشور واریز کند. 

با افزایش جمعیت ایران به ۱۰۶ میلیون نفر در سال ۱۴۲۰، پیش‌بینی می‌شود سرانه آب تجدیدپذیر کشور به حدود ۹۷۶ مترمکعب در سال کاهش یابد که بر اساس شاخص فالکن مارک، به معنای عبور کشور از شرایط فعلی (تنش آبی) به شرایط بحران آبی در سال ۱۴۲۰ است.  در حال حاضر حدود ۸۸.۹ درصد آب تجدیدپذیر کشور مصرف می‌شود که بیش از دوبرابر شاخص کمیسیون پایدار سازمان ملل است.

سرانه آب تجدیدپذیر کشور برابر با ۱۲۷۱ مترمکعب و سرانه آب تجدیدپذیر حوضه آبریز فلات مرکزی و شرقی برابر ۴۷۳ مترمکعب است. در چهار دهه گذشته، سرانه آب تجدیدپذیر کشور، یک‌سوم شده است.