بیابان زایی سومین چالش جهانی قرن بیست و یکم

نورنیوزـگروه جامعه: مجمع عمومی سازمان ملل در سال 1994 به منظور افزایش آگاهی عمومی درباره اهمیت مقوله بیابان زدایی ۱۷ ژوئن را به عنوان روز جهانی مبارزه با بیابان‌زایی نام گذاری کرد. دغدغه‌مندان این حوزه این روز را در کشورهای مختلف به عنوان یک فرصت برای آگاهی بخشی عمومی در نظر می‌گیرند. به همین بهانه گفتگویی با دکتر حسین بدری پور دکترای مسائل اقتصادی – اجتماعی منابع طبیعی و پژوهشگر این حوزه را می‌خوانید.

نورنیوز: اساسا مسئله بیابان زدایی و بیابان زایی چیست ؟ و نامگذاری این روز و تشکیل کنوانسیون جهانی بیابان زدایی چه ضرورتی داشته است؟

بر اساس تعاریف به تخریب سرزمین در مناطق خشک ، نیمه خشک و نیمه مرطوب خشک ناشی از عوامل محیطی و فعالیت‌های انسانی بیابان‌زایی گفته می‌شود. مقوله تخریب زمین می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد که فرسایش آبی و بادی خاک، زوال خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و زیست شناختی و یا اقتصادی خاک و نابودی درازمدت پوشش گیاهی طبیعی به ویژه ناشی از فعالیتهای انسانی و بهره برداری ناپایدار از سرزمین بخش از آن عوامل است.

اگر بخواهیم در خصوص ضرورت نام‌گذاری این روز جهانی صحبت کنیم شاید ذکر این نکته مفید فایده باشد که در میان چالش‌های بزرگ جامعه بشری بیابان زایی سومین چالش مهم جامعه جهانی در قرن بیستم است.

سومین چالش مهم جامعه جهانی در قرن بیست و یکم

 نورنیوز: این مقوله در ایران هم موضوعیت دارد؟

عوامل بیابان زایی اعم از عوامل محیطی مانند مسائل اقلیمی و زمین‌شناسی و همچنین عوامل انسانی در ایران نیز وجود دارند و خسارت‌های بسیاری به کشور وارد می‌کنند. لذا این مقوله در ایران موضوعیت دارد. عضویت در این کنوانسیون و اجرایی نمودن آن در کشور یک ضرورت بود که در سال ۱۳۷۵ و با تصویب مجلس صورت گرفت. تصویب متن لایحه الحاق جمهوری اسلامی ایران به این کنوانسیون، بدین معنی است که اجرای این کنوانسیون به مثابه قانون کشور و لازم الاجرا است.

نورنیوز: پیشینه این کنوانسیون چیست و تا چه حد مورد اقبال کشورهای مختلف قرار گرفته است؟

مجمع عمومی سازمان ملل متحد در قطعنامه شماره 3202  سال 1974 بدنبال وقوع خشکسالیهای مکرر در آفریقا توسیه کرد که جامعه بین الملل اقدامات جدی و سریع در مهار بیابان به عمل آورده و به کمک مناطق آسیب دیده بشتابند . همچنین توصیه کرد که یک کنفرانس در سطح جهانی در سال 1977 در کنیا – نایروبی برگزار گردد. پدیده  بیابانزایی  در کنفرانس  سران در اجلاس زمین( Earth Summit) سال 1992 سران در  ریودوژانیرو به عنوان یکی ازچالش های عمده  فرا روی جهان در قرن 21مطرح شد. متعاقب این تصمیم و موافقت مجمع عمومی سازمان ملل متحد، کمیته بین الدول مسئولیت تنظیم سند تاسیس کنوانسیون مقابله با بیابانزایی را عهده دار گردید. در نهایت کنوانسیون در 17 ژوئن 1994 مورد موافقت کمیته بین الدول قرار گرفت و در سال 1996 با عضویت 50 کشور رسما شروع به کار نمود. تعداد اعضای متعاهد این کنوانسیون در حال حاضر 192 کشور است.

نورنیوز: در حال حاضر چه برنامه‌هایی در ایران برای مقابله با این موضوع در حال اجراست؟

تصمیمات متعددی در این خصوص در ایران گرفته شده برای مثال تصویب آئین نامه تشکیل کارگروه ملی بیابان زدایی – توسط هیات وزیران در سال ۸۹ با همین هدف صورت گرفته است اما در دهه های گذشته برنامه اقدام ملی مقابله با بیابان زایی با هدایت نهاد هماهنگ کننده ملی که سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور است، از انسجام لازم برخوردار نبوده است.

این عامل موجب شده است این که دسته‌بندی فعالیت‌ها همسو با کاهش عوامل تخریب و عوامل باعث تشدید عوامل تخریب و بیابان زایی اصلا مدنظر قرار نگیرد. همچنین منابعی برای اجرا در اختیار نهاد هماهنگ کننده ملی قرار نگرفته است، لذا هر دستگاه فعالیت‌های خود را بدون توجه به فعالیت‌ها و برنامه‌های سایر نهادها انجام داد.

همین موضوع عدم بررسی تاثیر و تاثر فعالیت دستگاه منجر به تخریب و بیابان زایی است که بررسی ها و مشاهدات میدانی حاکی از روند نامناسب تخریب سرزمین است. فرونشست ها و ریزگردها فقط نمونه های بارزی از تخریب سرزمین هستند.

در کوتاه سخن برای مقابله با بیابان زایی باید برنامه ای جامع تدوین و اجرا شود و تا زمانی که این برنامه اجرا نشود عملا کنترل بیابان زایی در کشور امکان پذیر نیست. در سالهای اخیر، کنوانسیون تاکید بر تهیه و اجرای طرح جهان بدون تخریب سرزمین دارد که این برنامه هم نیازمند هماهنگی و انسجام کلیه نهادهای دولتی و غیردولتی و مردم است.

نورنیوز: در سطح خرد، در اینباره چه اقداماتی می‌توان انجام داد؟

کارهای بسیار زیادی می توان انجام داد. به باور من باید رفتارهایمان محیط زیستی و کنشگر محیط زیست شویم. هر فرد به سهم خود در اطلاع رسانی و آگاه سازی و رفتار همسو با مدیریت پایدار سرزمین و مقابله با خشکسالی اقدام کند.

ضمن اینکه هر فرد در زندگی شخصی خود به طبیعت خسارت وارد نکند و اقداماتی برای حفظ محیط زیست انجام دهد. برای مثال الان که در شرایط خشکسالی را سپری می‌کنیم، آیا بنده و شما رفتارمان از نظر مصرف آب و مواد خوراکی آب بر نسبت به سال‌های ترسالی تفاوت دارد یا خیر؟

آیا نهادهایی که متولی مقوله خشکسالی هستند، سیاست ها و اقداماتی برای کاهش مصرف آب انجام داده‌اند؟ آیا سیاست های آن‌ها نسبت به سالهای ترسالی تفاوت کرده است؟ واقعیت این است که اگر اطلاع رسانی‌ها به خوبی انجام می‌شد می‌توانست مدیران و کارشناسان دستگاه ها را به تفکر محیط زیستی وادارد و در تصمیم سازی ها و تصمیم گیری فعالانه تر با موضوعی مانند خشکسالی برخورد نمایند.

دکتر حسین بدری پور معاون دفتر روابط عمومی و امور بین الملل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور