نگاهی اجمالی به سوره مبارکه اعراف

نورنیوزـگروه فرهنگ: 

سوره اعراف

در این سوره گویا چنین است که خداوند عهدى را از آدمیان گرفته که او را بپرستند و چیزى را شریک او قرار ندهند و این را مبنای کلام قرار داده است. آنگاه از سیر تاریخى این عهد که بر حسب مسیر انسانیت در امم و قرون گذشته طی شده است، بحث مى کند.
چون اکثر امم گذشته این عهد را شکسته و آن را از یاد بردند، و در نتیجه وقتى پیغمبرى در بین آنان مبعوث مى شده و آیات و معجزاتى مى آورده که آنان را به یاد عهد خود بیندازد، تکذیب مى کردند و جز عده کمى به وسیله آن آیات ، متذکر نمى شدند.

آرى ، عهد الهى که در حقیقت اجمالى است از تفصیل دعوت هاى دینى الهى ، در طبیعت انسان هاى مختلف از جهت اختلافى که در استعداد قبول و رد آن دارند، و همچنین از جهت اختلاف اماکن و اوضاع و احوال و شرایطى که به نفوس آنان احاطه دارد، مختلف 
مى شود.

در بعضى از نفوس پاک که بر اصل فطرت باقى مانده اند هدایت به سوى ایمان به خدا و آیات او ،نتیجه مى دهد، و در بعضى دیگر که همیشه اکثریت را تشکیل مى دهند و مردمى پست و مستغرق در شهوات دنیایند؛ خلاف آن را، که همان کفر و طغیان و سرپیچى است،
نتیجه مى دهد، و همین معنى باعث مى شود که مؤ منین مورد الطاف خاص الهى قرار گرفته ، و در دنیا موفقیت و نصرت و فتح ، و در آخرت نجات از آتش و بهره مندى از بهشت و لذایذ گوناگون آن نصیب شان شود  و در مقابل ، کفار مورد غضب و لعنت خدا قرار گرفته به عذاب هاى ناگهانى که همگى را هلاک ساخته و نسل شان را قطع مى کند، دچار مى شوند«فجعلناهم احادیث و مزقناهم کل ممزق»تازه این عذاب دنیاى شان است ، و عذاب آخرت بیچاره کننده تر است ، و در آن عذاب کسى یارى نمى شود.

این است آن سنتى که خداوند آن را در بین بندگان خود اجرا کرده ، و از این پس نیز اجرا مى کند«و الله یحکم لا معقب لحکمه و هو سریع الحساب».

شرح جزئیات همین سنت براى مردمى که ایمان به خدا ندارند، انذار است ، چون غرض از شرح آن واداشتن آنان به ایمان به خدا و آیات او است . و همین شرح و بیان ، نسبت به مردمِ با ایمان یعنى آنان که به طور اجمال علم به پروردگار خود و به مقام ربوبى او دارند تذکر و یادآورى آیات خدا و تعلیم معارف دینى او، و معرفت به خدا و اسماى حسنى و صفات علیاى او، و نیز شناسایى سنت جارى پروردگار در دنیا و آخرت است.

از آیه شریفه «لتنذر به و ذکرى للمؤ منین» هم، این معنا استفاده مى شود، و از آن به خوبى بر مى آید که غرض ادیان، همین دو معنا است : انذار غیر مؤ منین ، و یادآورى مؤ منین.

بر این اساس مى توان گفت : این سوره بنا بر اینکه همه آن در مکه نازل شده باشد و از اختلافى که مفسرین درباره چند آیه آن دارند صرفنظر کنیم، روى سخن در آن با مشرکین مکه و تعداد اندکى است که به رسول الله (ص)ایمان آورده بودند، خواهد بود و از  آیات آن نیز این معنا ظاهر مى شود؛ براى اینکه غالبا در اول یا آخر آیات آن، عموم مردم را انذار کرده و اقامه حجت و موعظه کرده ، و یا با ذکر داستان آدم و ابلیس و داستانهاى نوح ، هود، صالح ، لوط، شعیب و موسى (علیهم السلام ) وسیله عبرت شان را فراهم ساخته است.
و این بیان در عین اینکه براى اکثریت مردم انذار است ، براى مؤ منین یادآورى و تذکر است ، چون همین بیانات آنان را به یاد تفاصیل و جزئیاتى از معارف مربوط به مبدء و معاد و آیات الهى مى اندازد که اجمالِ ایمان خود آنان مشتمل بر آن است .

در اینجا باید خاطر نشان سازیم که این سوره قسمت عمده و مقدار قابل ملاحظه اى از معارف الهى را متضمن است ، از آن جمله وصف ابلیس و لشکرش ، وصف قیامت و میزان ، اعراف و عالم ذر و میثاق ، و وصف مردم با ایمانى که همیشه به یاد خدایند. و نیز از آن جمله ذکر عرش و تجلى پروردگار و اسماى حسناى او و بیان این حقیقت که براى قرآن تأویلی است . و نیز متضمن مجملاتى است از واجبات و محرمات مانند:قل امر ربى بالقسط وآیه : انما حرم ربى الفواحش ما ظهر منها و ما بطن و آیه: قل من حرم زینه الله التى اخرج لعباده و الطیبات من الرزق.

آیه مشهور سوره
یکی از آیات مشهور سوره اعراف آیه ۹۶ آن است:
«وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَ‌ىٰ آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَیهِم بَرَ‌کَاتٍ مِّنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْ‌ضِ وَلَـٰکِن کَذَّبُوا فَأَخَذْنَاهُم بِمَا کَانُوا یکْسِبُونَ﴿۹۶﴾» و اگر مردم شهرها ایمان آورده و به تقوا گراییده بودند، قطعاً برکاتى از آسمان و زمین برایشان مى‌گشودیم، ولى تکذیب کردند؛ پس به [کیفر] دستاوردشان [گریبان‌] آنان را گرفتیم.

دلیل نام گذاری سوره:
نام‌گذاری این سوره به نام «اعراف» به دلیل سخن از اعراف و اصحاب آن در روز قیامت است.واژه اعراف دوبار در قرآن کریم در آیات ۴۶ و ۴۸ سوره اعراف ذکر شده است.
از منظر علامه طباطبایی اعراف قسمت‌های بالای حائلی است که میان اهل دوزخ و اهل بهشت قرار دارد، به گونه‌ای که اعرافیان در آنجا هم دوزخیان و هم بهشتیان را می‌بینند
در مورد مصادیق اعراف، میان اهل سنت و شیعه، اختلاف است. بنابر نظر اهل سنت، اصحاب اعراف کسانی‌اند که گناهان و کارهای خیر آنها با هم برابر است؛ اما بیشتر عالمان شیعه با استناد به آیات قرآن و روایات معتقدند اصحاب اعراف پیامبران الهی و ائمه اطهار(ع) هستند.
علامه طباطبائی دلائل متعددی ذکر می کند بر اینکه مراد از اعراف و اصحاب اعراف ، انسانهایی بسیار برجسته و مقربان درگاه الهی هستند.