نورنیوز ـ گروه بینالملل: نسل جدید گروههای تروریستی طی یک دهه گذشته برای اثرگذاری بیشتر و رسیدن راحتتر به اهداف خود و اربابانشان علاوه بر اقدامات سخت، به طور گسترده از ابزار رسانه به ویژه شبکههای اجتماعی برای عملیات روانی و بالا بردن ضریب نفوذ خود استفاده میکنند که نمونه روشن آن همزمان با تاسیس تروریستهای تکفیری که به نیابت از غرب به جان منطقه غرب آسیا افتادند، رونمایی شد.
آنچه جوخههای ترور و اقدامات وحشیانه گروههای تروریستی را رعبآورتر از آنچه هستند میکند استفاده بیرحمانه و البته هوشمندانه آنها از مقوله جنگ روانی است.
در میان گروههای تروریستی برآمده از جریان سلفی-تکفیری شاید هیچ جریانی به اندازه گروه تروریستی داعش نتوانسته در حوزه استفاده از عملیات روانی موفقیت کسب کند و شاید بتوان مهمترین وجه ممیزه داعش نسبت به سایر جریانهای تروریستی را در استفاده ماهرانه از تکنیکهای عملیات روانی دانست.
در گفتگویی مختصر با دکتر سید یاسر قزوینی استاد دانشگاه تهران و متخصص رسانههای جریانهای تکفیری سعی کردیم تاریخچه و برخی تاکتیکهای عملیات روانی در داعش را بررسی کنیم تا در آستانه دومین سالگرد ترور ناجوانمردانه فرماندهان مقاومت و شهادت سرداران شهید حاج قاسم سلیمانی و حاج ابومهدی المهندس، بیش از پیش این موضوع آشکار شود که آمریکای جنایتکار چطور ملتهای منطقه و جهان را از وجود قهرمانان مبارزه با تروریسم تکفیری به ویژه داعش محروم کرد.
نورنیوز: لطفا تاریخچه و توضیحی کوتاه از شیوه شکلگیری دستگاه تبلیغاتی داعش را بیان کنید؟
قزوینی: شکلگیری دستگاه تبلیغاتی داعش با نام یک پزشک اطفال عراقی یعنی «وائل الطائی» معروف به «ابومحمد الفرقان» عجین است. در دورهای که «ابومصعب الزرقاوی»، سازمان «القاعدة الجهاد فی بلاد الرافدین» را به عنوان شاخه القاعده در عراق تأسیس کرد، «ابوخالد المشهدانی» معروف به «ابوشهد» مسؤول تبلیغاتی تشکیلات او به شمار میرفت تا وقتی که کارهای محوله به ابوشهد زیاد شد و دوست او وائل الطائی به عنوان مسئول تبلیغی القاعده عراق منصوب شد.
او ساعتها با ابومصعب الزرقاوی درباره برنامههای تبلیغی القاعده عراق به تبادل نظر میپرداخت. در این دوره و دوره قبل بود که با هدف ایجاد رعب در دل دشمنان راهبرد رسانهای «سر بریدن در برابر دوربین» در دستور کار تبلیغاتی ابومصعب الزرقاوی قرار گرفت، راهبردی که با سر بریدن «نیکلاس برگ» آمریکایی در سال 2004 م توسط زرقاوی کلید خورد. زمان زیادی اما نگذشت که ابومحمد الفرقان به دست آمریکاییها دستگیر شد.
او پس از آزادی به عنوان وزیر تبلیغات در دولت عراق اسلامی به امارت «ابوعمر بغدادی» تعیین میشود. در این دوره نیروهای عراقی مقر مؤسسه الفرقان تنها مؤسسه رسانهای آن روزگار دولت اسلامی عراق را در بغداد کشف میکنند و دو بنیانگذار این مؤسسه یعنی «ناصر جزراوی» و «ابوفیصل العراقی» را میکشند.
سپس ابومحمد الفرقان به بازسازی مؤسسه الفرقان دست میزند و اعضای مؤسسه الفرقان را به موصل منتقل میکند. چهار تولید تصویری «ربیع الانبار» و سهگانه «صلیل الصوارم» از تولیدات رسانهای تأثیرگذار آن روزگار دولت عراق اسلامی به شمار میروند.
بعد از فرا رسیدن سال 2011م و رفتن داعش به سوریه، ابومحمد الفرقان نیز وارد سوریه شد و سیاست تبلیغی داعش متحول شد. فیلم صلیل الصوارم 4 و مجموعههای «نوافذ علی ارض الملاحم»، «رسائل من ارض الملاحم» و «صور من ارض الملاحم» از جمله تولیدات شاخص داعش در این دوره هستند.
پس از این دوره و با درگیر شدن داعش با گروههای سوری از جمله جبهة النصره، دستگاه تبلیغاتی داعش هدف خود را مشروعیتزدایی از این گروهها قرار داد. در این دوره با وسعت یافتن خلافت داعش، دفاتر تبلیغی ولایات داعش زیر نظر دیوان «الاعلام المرکزی» (دیوان مرکزی تبلیغات) شروع به کار کردند و بخشی از دستگاه رسانهای داعش نیز دست به تولیداتی به زبانهای غیر عربی پرداخت. مؤسسه «الحیات» و مجلات خارجی زبان داعش از جمله «دابق» نیز بدین منظور متولد شدند.
در این دوره ابومحمد الفرقان امیر دیوان اعلام داعش است. این اوج کار تبلیغاتی داعش بود، دورهای که در آن روزی نبود که در کنار انتشار صدها عکس و گزارش، دستِکم یک فیلم منتشر میکردند. در این دوره و بعد از پایان انتشار مجله دابق، مجله نُه زبانه «رومیه» از سوی دیوان الاعلام داعش منتشر شد. اما با آغاز شکستهای داعش، دستگاه تبلیغاتی داعش نیز رو به افول گذاشت و هم به لحاظ کمیت و هم به لحاظ کیفیت افت قابل توجهی کرد.
نورنیوز: بخش رسانهای داعش در حال حاضر در چه وضعیتی به سر میبرد؟
قزوینی: در واقع رسانههای داعش به دو گروه رسمی و غیر رسمی یا مناصر تقسیم میشوند و امروز که داعش دیگر در سرزمینها تمکین قابل ذکری ندارد، بیش از پیش بر تولیدات رسانههای غیر رسمی یا سمپات و یا مناصر خود تکیه دارد. در این دوره تنها رسانهای که به صورت منظم منتشر میشود، هفته نامه خبری «النبأ» است که به عربی منتشر میشود. علاوه بر این مجله خبرهای عملیات داعش نیز از سوی دفاتر خبری ولایات و «خبرگزاری اعماق» به صورت متن و گاهی نیز به صورت تصویری منتشر میشوند. در این بین هر از چندگاهی نیز دفاتر ولایات داعش فیلمهایی منتشر میکنند.
در ماههای اخیر با توجه به تراکم عملیاتهای داعش در مناطق مختلف بیشترین فیلمهای تبلیغاتی از عراق و غرب آفریقا (نیجریه) بوده است. تولید فیلمهای تبلیغاتی از سوی افغانستان (ولایت خراسان) داعش در ماههای اخیر در جایگاه بعدی قرار میگیرد. در این بین مؤسسات رسانهای غیر رسمی مختلفی نیز در حال حاضر فعالیت میکنند که مؤسسات «البتار، هدم الاسوار، المرهفات، طلائع الانصار و العادیات» از جمله آنها هستند. با این وجود اساساً نمیتوان کارهای رسانهای این روزهای داعش را با روزهای اوج داعش بعد از اعلام خلافت بین سالهای 2014 م تا شکست عمده داعش در سالهای 2017 و 2018م مقایسه کرد.
در واقع بیشترین هدف تبلیغاتی داعش در این دوره اعلام این است که این گروه همچنان وجود دارد و از گروههای مختلف قربانی میگیرد. عمده هدف تبلیغی داعش در این ماهها و سالهای اخیر این است که هر هفته به هنگام انتشار اینفوگرافی هفتگی خود در مجله النبأ، آمار قابل توجهی از عملیاتها و کشتهها و زخمیهای عملیاتهای خود ارائه دهد تا بگوید که همچنان باقی است و حضور دارد.
نورنیوز: چه جریانها و کشورهایی با چه اهدافی از بخش رسانهای داعش حمایت میکنند؟
قزوینی: همواره ادعاهایی مبنی بر حمایت کشورها و یا جریانهای مختلف از بخش رسانه داعش به گوش رسیده و میرسد، در حالی که اسناد محکمی در این باره وجود ندارد. درست است که داعش و رسانههای داعش به اسلامهراسی بسیار کمک کردهاند و در نهایت آب به آسیاب مستکبران عالم میریزند، اما این مسئله به این معنی نیست که رسانههای داعش حمایت مستقیمی از کشورها و جریانهایی خارج از خود دریافت میکنند. در واقع داعش در رسانههای خود دشمن همه است، از آمریکا یا به قول دواعش صلیبیها گرفته تا تمام اروپاییها و یهود و سردمداران تمام کشورهای اسلامی و غیر اسلامی که تحت عنوان طواغیت از ایشان یاد میکند تا شیعیان مظلوم که در روزهای اخیر، داعش برای اعلام وجود بیشتر قربانیان خود را از میان ایشان برگزیده است.
به نظر من هیچ کشور و یا جریانی نیست که تبلیغات مسموم و خطرناکی همچون تبلیغات داعش را حمایت کند، چرا که این مسئله جز این نخواهد بود که کسی بر شاخهای بنشیند و آن را ببرد. در واقع ضعف قابل ملاحظه رسانههای داعش در این روزگار خود میتواند نشان دهد، که کشور و یا جریانی از این رسانهها حمایت نمیکند، چرا که اگر کشور و یا جریانی می خواست از رسانههای داعش حمایت کند، مطمئناً وضعیت رسانههای داعش بهتر از آن چیزی بود که الان میبینیم. البته این بدین معنی نیست که داعش کاملاً به پایان کار خود رسیده است، زیرا اگر غافل شویم امکان دارد داعش دوباره جان بگیرد و از نظر رسانهای نیز دوباره به دوران اوج خود برسد.
نورنیوز: علت اصلی ارسال پیامهایی مانند پیغام کریسمس داعش چیست؟
قزوینی: البته تصویری که در رسانهها منتشر شد، تصویری نیست که لوگوی ویژهای داشته و از سوی مؤسسات رسانهای رسمی و یا غیر رسمی داعش منتشر شده باشد، احتمالاً این یک کار شخصی است، اما درباره کریسمس کارهای دیگری هم در سال جاری از سوی داعش منتشر شده است، به عنوان مثال مؤسسه العادیات یک فیلم چند دقیقهای درباره کریسمس و دعوت مسلمانان به عزا کردن عید کریسمس برای مسیحیان منتشر کرد که از سخنان سخنگوی اسبق و مقتول داعش «ابومحمد العدنانی» استفاده کرده است.
در واقع اینگونه تبلیغات در راستای تحریک آنچه «الذئاب المنفرده» (گرگهای تنها) خوانده میشوند انجام میشود. داعش در زمانی که در سراشیبی قرار گرفت، تبلیغات زیادی را برای استفاده از گرگهای تنها برای ناامن کردن کشورهای آمریکایی و اروپایی اختصاص داد، تبلیغاتی که در زمان خود تا حد زیادی نیز با توفیق همراه شد. تبلیغات علیه کریسمس گونهای تبلیغات است که هر ساله از سوی داعش انجام میشود و برای تحریک گرگهای تنها و برای ایجاد رعب در دل ساکنان کشورهای مسیحی انجام میشود که گاهی کارگر میافتد و گاهی نیز توفیق نمییابد.
گفتگو از علی رحمانی
نورنیوز