نورنیوزـگروه فرهنگ: تبلت‌ها یا الواح هخامنشی سال ۱۳۱۳ شمسی در تخت جمشید توسط باستان‌شناسان کشف شدند. این الواح با موافقت دولت وقتِ ایران برای مطالعه و بررسی به دانشگاه شیکاگو امانت داده شد. الواح در ۵۰ صندوق چوبی که شامل حدود ۲۰۰۰ جعبه مقوایی و چند پیت نفتی که در تخت جمشید (پارسه، پرسپولیس) به پارافینِ مذاب آغشته شده بودند، از طریق بوشهر به آمریکا فرستاده شدند. در قرارداد و موافقت‌نامه طرفین آمده است که «ایران لوح‌هایی گلی را برای رمزگشایی و خواندن، به امانت به دانشگاه شیکاگو که مشغول کاوش تخت جمشید (پارسه، پرسپولیس) بود، می‌سپارد».
مطالعات گل‌نوشته‌ها پس از پارافین‌زدایی از سال ۱۹۳۷ میلادی آغاز می‌شود. رمزگشایی و خط‌خوانی برخی الواح، پیچیده گزارش شده و کار به کندی پیش می‌رفته است. مطالعاتی که قرار بود در یک بازه سه‌ساله انجام شود، با شروع جنگ جهانی متوقف می‌شود و بعد از جنگ در سال ۱۹۴۵ میلادی دوباره شروع می‌شود. نتیجه مطالعات در هر دوره چاپ شده است. این الواح تا کنون در چهار مرحله به ایران برگردانده شده است؛ سال ۱۳۲۷ شمسی (۱۷۹ قطعه)، سال ۱۳۲۹ شمسی (۳۷هزار قطعه)، سال ۱۳۸۳ شمسی (۳۰۰ قطعه) و سال ۱۳۹۸ شمسی (۱۷۸۳ قطعه). همچنان حدود ۱۷ هزار گل‌نبشته سالم و قطعات شکسته از الواح هخامنشی در اختیار موسسه شرق‌شناسی شیکاگو قرار دارد.
تاخیر در بازگشت الواح هخامنشی به ایران که از سال ۱۳۸۳ شمسی و پس از انتقال محموله سوم اتفاق افتاد، به این خاطر بود که قبل از آغاز برنامه‌ریزی‌ها برای بازگشت بخش چهارم الواح به کشور، یک شکایت روند استرداد را متوقف کرد. پرونده‌ای معروف به «جنی روبین» (شاکی پرونده الواح هخامنشی) علیه ایران تشکیل شد که خبرگزاری رویترز سال ۱۳۹۶ داستانِ آن شکایت و سرنوشت الواح را این‌گونه شرح داد: «سه سال پیش دادگاهی در آمریکا حکم داد آثار تاریخی ایران که به صورت امانت در دانشگاه شیکاگو نگهداری می‌شدند، مصادره شوند و غرامت ۷۱ میلیون و ۵۰۰ هزار دلاری قربانیان آمریکایی یک انفجار انتحاری در بیت‌المقدس، از فروش این کتیبه‌ها و اشیاء تاریخی پرداخت شود. این حمله انتحاری سال ۱۹۹۷ میلادی رخ داد و طی آن، سه نیروی نظامی به پیاده‌رویِ شلوغ یک مرکز خرید حمله کرده و خود را منفجر کردند. این حمله انتحاری منجر به کشته شدن پنج تن و زخمی شدن ۲۰۰ نفر دیگر شد.
دادگاه آمریکا، ایران را به همکاری با نیروهای حماس متهم کرد و خواستار پرداخت غرامتی ۷۱ میلیون و ۵۰۰ هزار دلاری به خانواده‌های قربانیان شد. وقتی ایران از پرداخت این مبلغ خودداری کرد، دادگاه آمریکایی حکم مصادره اشیاء تاریخی ایران را که در موسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو امانت بود، صادر کرد و دستور داد برای تامین مبلغ غرامت این الواح به فروش برسند.
اما دیوان عالی آمریکا که دوم اسفند ۱۳۹۶ برگزار شد، حکم مصادره و فروش الواح هخامنشی ایرانی را لغو کرد.» قاضی این پرونده اظهار کرده بود: این آثار به منظور پژوهش‌های باستان‌شناسی در اختیار مؤسسه شیکاگو قرار گرفته و اهداف تجاری در آن وجود ندارد، بنابراین نمی‌توان آن‌ها را مصادره کرد. با این وجود، انتقال بخشی از الواح هخامنشی به ایران از زمان صدور حکم دادگاه، حدود دو سال طول کشید، آن هم درحالی‌که ایران در انتظار بازگشت همه الواح هخامنشی بود. در واقع، اوفک ـ دفتر کنترل دارایی‌های خارجی آمریکا ـ مجوز استرداد ۱۷۸۳ لوح هخامنشی را به ایران داده بود و ۱۷ هزار قطعه و گِل‌نبشته دیگر در شیکاگو باقی ماند تا بعدا به ایران انتقال داده شود.
پیگیری ایسنا از وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی درباره سرانجام استرداد باقی‌مانده الواح هخامنشی از آمریکا، به این پاسخ رسید که «بازگشت الواح هخامنشی در دست جریان است، اما محدودیت‌های کرونا، دشواری بیمه با توجه به تحریم‌ها و بسته‌بندی، همان‌گونه که بازگشت محموله چهارم را با کندی مواجه کرد، در بازگشت باقی‌مانده الواح هخامنشی بی‌تاثیر نبوده است، اما با توجه به همکاری اساتید و موسسه شرق‌شناسی شیکاگو این امیدواری وجود دارد که ۱۷هزار لوح و مُهر هخامنشی تدریجی به کشور مسترد شود که بخشی از آن "شاید" تا پایان سال ۱۴۰۰ به ایران استرداد داده شود. نظر وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بر این است که بازگشت الواح با توجه به احکام دادگاه آمریکا، ممانعت حقوقی و قانونی ندارد.»
مدیر وقت موسسه شرق‌شناسی شیکاگو زمانی که همراه چهارمین محموله از الواح هخامنشی به تهران سفر کرده بود، درباره زمان حدودی بازگشت ١٧ هزار لوح هخامنشی که همچنان در اختیار این موسسه است، گفته بود: دپارتمان خزانه‌داری آمریکا نظر نهایی را می‌دهد، اما دلم روشن است؛ چرا که در زمان انتقال ١٧٠٠ لوح هخامنشی فرایند را یاد گرفتم، اما این کار به مجوز دولتی نیاز دارد و ما کنترلی روی این مجوز نداریم و فقط می‌توانیم بگوییم مسیر درستی را پیش می‌رویم و سعی می‌کنیم مثل دو سال گذشته به بازگشت سایر الواح کمک کنیم.
اگرچه دو سال از زمان این اظهارنظر گذشته، اما ایران امیدوار است استادان و موسسه شرق‌شناسی شیکاگو مانند گذشته به استرداد باقی‌مانده الواح هخامنشی به ایران کمک کنند. هرچند برای چگونگی بیمه الواح با توجه به تحریم‌ها، بسته‌بندی و انتقال آن‌ها به ایران، همچنان دغدغه و نگرانی وجود دارد.
باستان‌شناسان این الواح را بایگانی بی‌نظیری از دوره هخامنشی می‌دانند. شاهرخ رزمجو ـ باستان‌شناس و پژوهشگری که روی نمونه‌هایی از الواح مستردشده مطالعه کرده، گفته است: اطلاعاتی که این الواح می‌دهند، معمولا از کتیبه‌های سلطنتی نمی‌توان دریافت کرد. این اطلاعات به نوعی پشت صحنه سیستم اداری است که حکومت هخامنشی را می‌گردانده است. این مجموعه در واقع غنی‌ترین مجموعه هنر تصویری هخامنشی محسوب می‌شود که از نظر هنری و باستان‌شناسی نیز اهمیت بسیار دارد.
ایسنا