نورنیوز-گروه فرهنگ: «وینستون چرچیل» برنده کدام زمینة جایزة نوبل شده بود؟ این سؤالی است که انگلیسی‌ها وقتی می‌خواهند سیاست‌مداران خود را به رخ آمریکایی‌ها بکشند می‌پرسند. چرچیل بر خلاف سیاست‌مداران پر شماری که برنده جایزه صلح نوبل برنده نوبل ادبیات شده است! همین موضوع موجب شده نوبل چرچیل برای برخی روزنامه‌نگاران انگلیسی ارزشمندتر از نوبل «باراک اوباما»، «شیمون پرز»، «جیمی کاتر»، «انور سادات»، «آن سان سو سوچی» و نام‌های دیگری باشد که قرارگیری هرکدام از آنها در لیست نوبلیست‌ها به‌تنهایی می‌توانند اعتبار این جایزة بیش از دویست ساله را به چالش بکشند.
تقریباً همه منتقدین به بی‌ارزش بودن نوبل موسوم به صلح معترف‌اند اما بعضی از آنها عقیده دارند باید حساب نوبل‌های علمی و ادبی را از صلح جدا کرد. در واقع آنها به این باور رسیده‌اند که هرچند نوبل صلح یک ابزار سیاسی است اما سایر زمینه‌های نوبل را می‌توان هنوز معتبر تلقی کرد. از همین رو طرف‌داران نخست‌وزیر سابق انگلیس به دیگر نوبلیست‌ها فخر می‌فروشند. شاید قرارگیری نام چرچیل در کنار ادبیان بزرگی مانند «هاینریش بل»، «ویلیام فاکنر» و «ارنست همینگوی» در لیست برندگان جایزه ادبیات نوبل برای یک سیاست‌مدار مایه افتخار باشد اما بعید است اهالی ادبیات در آن دوره از این اتفاق خرسند بوده باشند.
اعطای نوبل ادبیات امسال به «عبدالرزاق قورنه» نویسندة تانزانیایی هم بی حاشیه و بی‌حرف و حدیث نبود. هرچند این نویسنده و آکادمی نوبل کمتر مورد هجمه‌های سیاسی در سطح جهان قرار گرفتند اما اتفاقاً این بار منتقدین ادبی و نویسندگان بودند که با نقدهای خود نشان دادند نوبل حتی در ادبیات نیز دیگر آن هیمنة سابق را ندارد. برندة تانزانیایی تبار نوبل نویسندة چندان شناخته شده‌ای در سطح بین‌المللی نیست و کمتر کسی آثار او را در جهان خوانده است. همین موضوع نقدهای تند و تیزی را روانه متولیان این جایزه و کرده است.
البته آکادمی سوئدی نوبل در سال‌های اخیر کم به انتخاب‌های جنجالی و یا دور از ذهن دست نزده است؛ از اعطای نوبل ادبیات ۲۰۱۶ به «باب دیلن» خواننده و ترانه‌سرای آمریکایی که با موجی از واکنش‌ها روبه‌رو شد تا «پیتر هاندکه» نویسنده اتریشی که در انتخابی جنجال‌برانگیز به‌عنوان برنده سال ۲۰۱۹ معرفی شد.
دریافت «نوبل» توسط باب دیلن ازاین‌رو جنجال‌برانگیز شد که نخستین‌بار بود این جایزه به یک ترانه‌سرا که عمده شهرت او برای خوانندگی و نوازندگی است و آثار ادبی او ارزش کمتری دارند، اعطا شد. پیتر هاندکه نیز در دوره جنگ بوسنی از نیروهای صرب پشتیبانی کرده بود و فردی نژادپرست به شمار می‌رفت. این دو برنده نوبل از منظر بسیاری از نظران هیچ صلاحتی برای مطرح‌شدن در این سطح نداشتند. حالا همان نقدها به برندة جدید نوبل هم وارد شده است.
عبدالرزاق قورنه در حالی برنده نوبل ادبیات می‌شود که تنها پنج درصد مخاطبان سایت بنیاد نوبل نام او را شنیده‌اند یا با آثار او آشنایی دارند. منتقدین می‌گویند چگونه در زمانه‌ای که «میلان‌کندرا» و «هاروکی موراکامی» زندگی می‌کنند چنین انتخاب‌های عجیب‌وغریبی انجام می‌شود.
چالش‌هایی مانند آنچه منتقدین ادبی می‌گویند در سایر زمینه‌های نوبل نیز به چشم می‌خورد. سیاسی بودن جایزه نوبل در سال‌های پس از جنگ جهانی دوم کم‌کم به اثبات رسید، فنی نبودن و غیرحرفه‌ای بودن آن نیز در یک دهة اخیر اثبات شده است. موضوعی که اگر آن را در کنار رسوایی آکادمی نوبل و تعرض جنسی به 18 زن در سال 2018 قرار بدهیم ناچاریم نوبل را جایزه‌ای سیاست‌زده، غیرحرفه‌ای و ضداخلاقی معرفی کنیم.
جوایز نوبل در تمام سال‌های پس از جنگ جهانی دوم با همة تبلیغاتش نتوانست اعتباری که می‌خواست را به دست بیاورد. این جایزه و متولیان آن هر روز برای جامعه جهانی بدنام‌تر شدند. بااین‌حال رسانه‌های همسو با این جایزه در دهه‌های گذشته تلاش کرده‌اند که پوسته‌ای از اعتبار را برای این جایزه باقی بگذارند.