میراث جهانی، محوری برای گفت‌وگو و صلح ملت‌ها

نورنیوز-گروه فرهنگ: به نقل از روابط عمومی کمیسیون ملی یونسکو در ایران، درنت‌گپ یونسکویی که با اجرای سیداحمد محیط طباطبایی پژوهشگر میراث فرهنگی و رئیس باشگاه نوروز برگزار شد، حجت‌الله ایوبی دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو- ایران، گفت: خوشبختانه در کشور عزیزمان ایران، میراث ملموس و ناملموس بسیاری برای ثبت داریم و ما در ثبت مکان‌ها و فضاها، سیاستی هوشمندانه در پیش گرفته‌ایم که بر مبنای آن صرفاً به‌جای ثبت یک بنا و یک نقطه مشخص، مناطق و فضاهای گسترده‌تری را ثبت می‌کنیم؛ مثلاً ثبت جهانی راه‌آهن سراسری به‌عنوان بیست‌وپنجمین میراث ملموس یعنی ثبت حدود 1400 کیلومتر منظر فرهنگی و نخستین میراث صنعتی کشورمان و منظر فرهنگی هورامان (اورامانات) در استان‌های کرمانشاه و کردستان با حدود 409 هزار هکتار عرصه و حریم که 106 هزار هکتار آن مربوط به عرصه و 303 هزار هکتار نیز جزو حریم است، باعث ثبت هزاران کیلومتر از این سرزمین شدند و بدین ترتیب مجموعه‌ای عظیم را ثبت جهانی کردیم.

ثبت‌های جهانی عاملی مؤثر در پاسداشت میراث جهانی

دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو ایران با اشاره به این موضوع که کارشناسان می‌توانند روزها و ماه‌ها درباره اورامانات صحبت کنند، گفت: در واقع یکی از وظایف و رسالت‌های یونسکو و به تبع آن کمیسیون‌های ملی یونسکو، رونمایی از این گنجینه‌های بشری به‌واسطه ثبت آن‌ها و بیداری و آگاهی هر چه بیشتر افکار عمومی در نگهداری و پاسداشت از این مواریث و جلوگیری از تخریب آن‌هاست. به‌عنوان مثال پس از ثبت جنگل‌های هیرکانی در سال ۲۰۱۹، خود بومیان آن منطقه و دیگر مردم، کوچک‌ترین دست‌درازی و آسیب به این منطقه را بلافاصله گزارش می‌کردند و مانع از انجام آن‌ها می‌شدند. خوب است بدانید ما نخستین کشوری هستیم که هم در ثبت جنگل‌های هیرکانی و هم اورامانات از هنرمندان هم کمک گرفته‌ایم. چون این مورد یکی از امتیازات در ثبت‌های جهانی است؛ (یعنی حساس بودن افکارعمومی نسبت به آن ثبت). ارزیابان اگر تصور کنند افکار عمومی نسبت به مسأله بی‌اعتنا هستند، ثبت ان منطقه به عقب می‌افتد. به گفته خود ناظران یونسکو، هنرمندان ما سال گذشته نمایشگاه عکس خوبی برای اورامانات برگزار کردند و وقتی بازرسان آمدند از دیدن این نمایشگاه عکس شگفت زده شدند.

ایوبی ادامه داد: حدود 700 روستا در منطقه هورامان / اورامانات قرار دارند که امروز با ثبت جهانی این منظر فرهنگی، دیگر صرفاً روستا نیستند و جهانیان هر آنچه مربوط به آئین و رسوم، فرهنگ، سبک زندگی و حتی معماری ابنیه آن‌هاست، می‌بینند و آن را یک آئینه تمام‌نما از فرهنگ یک کشور و یک ملت می‌دانند. بنابراین آگاهی‌بخشی هر چه بیشتر درباره این گنجینه‌ها به حفظ آن‌ها کمک شایانی می‌کند.

وی تأکید کرد: این یک افتخار است که ما در کشورمان در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی که پیش از این سازمان میراث فرهنگی بوده است، از دیرباز کارشناسان بین‌المللی بسیار زبده و کارآزموده‌ای داریم که با تلاش بی‌وقفه، پرونده‌هایی جامع و بدون نقص را آماده و به یونسکو ارسال می‌کنند که در این میان مدیران پایگاه‌ها و استانداری‌ها نیز با عشق و علاقه پای کار هستند و همکاری خالصانه، مؤثر و بی‌دریغی دارند. در اینجا بر خود لازم می‌دانم که از برادر و دوست عزیز و بزرگوارم آقای دکتر طالبیان معاون وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به نیکی یاد کنم که نه تنها برای این پرونده بلکه سالیان سال برای ثبت تمام این ۲۶ میراث ملموس در فهرست جهانی یونسکو تلاش صادقانه کرده و کارشناسان خوبی تربیت کرده‌اند.

ایوبی تأکید کرد: ما انتظار داریم که ثبت جهانی هورامان سبب آشنایی بیشتر همه مردم ایران با این طبیعت بکر و بازدید هر چه بیشتر از این منطقه و البته همان‌طور که گفته شد منجر به همتی جمعی در پاسداشت و نگهداری از آن شود. وی افزود: با توجه به این‌که سهمیه کشورها در ثبت‌های جهانی فارغ از تاریخ کشورها به‌طور مشخص به یک اندازه و محدود است، گفت: امروز رئیس‌جمهور عراق این ثبت را به ایران تبریک گفت؛ چون علاوه بر این‌که چندین شهرستان و دو استان ایران در محور اورامانات قرار دارند، کردستان عراق هم در همین محور قرار دارد و خوشبختانه این امکان وجود دارد که در دوره بعدی به پرونده کردستان عراق کمک کنیم تا به این پرونده ثبت جهانی ملحق شود. چراکه این موضوعات باعث می‌شوند تا مردم دنیا با جاذبه‌های گردشگری یکدیگر بیشتر آشنا شوند و محوری فرهنگی برای گفت‌وگو، دوستی و صلح میان ملت‌ها ایجاد شود.

ارزش‌های پایدار عاملی مهم در ثبت جهانی هورامان

در ادامه ابراهیم زارعی عضو هیأت علمی گروه باستان‌شناسی دانشگاه بوعلی روی خط این نشست مجازی آمد و گفت: مردم برحسب تجربه‌ای که از پیش‌تر داشته‌اند آثار معماری خود را به‌گونه‌ای ساخته‌اند که برابر زلزله مقاوم باشند و این موارد جایگاه درست این منطقه در حوزه معماری را نشان می‌دهد. علاوه بر معماری و باغ‌های اورمانات، باید از طبیعت، رودخانه، موسیقی و آداب و رسوم آن هم حفاظت و حمایت شود. وی ادامه داد: ما وظیفه داریم مردم را به تعامل و همکاری دلسوزانه با هم فرابخوانیم. البته وظیفه حکومت نیز همین است که در این زمینه فعال باشد. سازمان‌های مردم‌نهاد هم باید وارد کار شوند؛ یعنی همانطور که به ثبت جهانی هورامان کمک کردند باید در زمینه آموزش نگهداری و حفظ آن هم فعال باشند و این آموزش مستمر و مداوم باشد. درواقع باید با مردم ارتباط مستقیم برقرار کرد تا بتوان ثروت‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی را حفظ کرد.

این عضو هیأت علمی گروه باستان‌شناسی دانشگاه بوعلی ضمن تأکید بر این موضوع که با توجه به ثبت جهانی اورامانات وظیفه مردم و مسؤولان دوچندان شده است، بیان کرد: باید در امور مختلف به‌ویژه جاده‌کشی و… مراقبت باشیم تا به این منطقه آسیبی وارد نشود. نسل جدید باید از نسل گذشته یاد بگیرد و ببیند آن‌ها چه کرده‌اند که امروز این منطقه مورد توجه جهانیان قرار گرفته است. حفظ مناظر طبیعی، معماری، صنایع دستی و آداب و آئین‌های منحصر به‌فردی چون «عروسی پیرشالیار» و «پالنگان»، صنایع دستی و… بسیار مهم، لازم و ضروری است. چون آن‌چه باعث ثبت جهانی اورامانات شده همین ارزش‌های پایدار بوده‌است.

موسیقی و معماری هورامان محل تلاقی مردم با یگدیگر

سپس زارعی گفت: موسیقی و ادبیات به‌عنوان میراث معنوی این منطقه شناخته می‌شوند و اهمیت بسیاری دارند. این فرهنگ طی هزاران سال نگه‌داری شده است به‌طوری که در این خطه بزرگانی در حوزه موسیقی، ادب و عرفان بودند که مسائل مهم و کلیدی را آموزش داده‌اند. بنابراین باید این مسائل را به نسل جوان منتقل کنیم تا آن‌ها هم بتوانند با عشق و علاقه میراث این منطقه را حفظ کنند.

مشارکت بالای جامعه محلی در ثبت جهانی اورامانات

پویا طالب‌نیا مدیر پایگاه منظر فرهنگی هورامان هم اظهار کرد: منطقه اورامانات با معیار سوم و پنجم به ثبت جهانی رسید که معیار پنجم ناظر بر تعامل انسان با طبیعت است. برای مثال در این منطقه مردم به‌خوبی مصرف آب را مدیریت می‌کنند که این مسأله بخشی از میراث ملموس و ناملموس را در بردارد. ما در اورامانات پدیده خلق زمین را داریم. وقتی در فلات ایران کمبود آب پیش آمد ایرانیان قنات را ایجاد کردند، در نمونه دوم هم در اورامان زمین را خلق کردند یعنی از کم‌ترین زمین بیشترین بهره را بردند.

وی افزود: در روستایی در منطقه اورامان جشنی به نام جشن «باران‌خواهی» وجود دارد که ریشه آن به مراسم «میتراییسم» بازمی‌گردد. همچنین یکی از منحصربه‌فردترین زندگی‌های کوچ‌نشینی را می‌توان در همین منطقه دید؛ خلاف جاهای دیگر محوریت کوچ‌نشینی در این منطقه «انسان» است چون اهالی هورامان از دیرباز خوش‌نشین بوده‌اند. هورامان نقطه تلاقی مهمی است که می‌تواند فرهنگ‌های مختلف را به‌هم پیوند دهد؛ به‌طوری‌که حتی تعاملات بین فرهنگی ایجاد کرده است.

طالب‌نیا عنوان کرد: در این منطقه یکی از مظاهر فرهنگی صنایع دستی است که اتفاقاً متفاوت از جاهای دیگر است. مثلاً صنعت‌کاران در این حوزه به تجملات نمی‌اندیشند و تمام محصولات آن‌ها کاربردی است. یا در نمونه‌ای دیگر خلاف جاهای دیگر خبری از خانه‌های عیانی نیست، خانه‌ها ساده‌اند چون برای مردم آن منطقه طبیعت ملاک زندگی بوده و هست. هورامان جغرافیایی بزرگ را شامل می‌شود که میان مردم‌اش تعامل سازنده و پایداری وجود دارد.

وی با اشاره به اینکه در ثبت جهانی این منطقه یکی از ویژگی‌ها مشارکت بالای جامعه محلی بود، مطرح کرد: به‌طور اساسی در ثبت‌های جهانی، طرح‌های مشارکتی به‌دلیل دخیل بودن مردم ماندگارترند. به‌یاد دارم زمانی که حجت حسام مهدی ارزیاب مصری پرونده اورامانات از سوی سازمان ایکوموس (نهاد مشورتی یونسکو در خصوص نگهداری و پاسداری از میراث فرهنگی) برای بررسی این پرونده به اورامانات آمد، مردم روستا شروع به آب و جاروی روستا کردند و می‌شد شور و نشاط و ذوق و شوق و اراده جمعی را در آن‌ها دید.

مدیر پایگاه منظر فرهنگی هورامان با تأکید بر این موضوع که باید در حوزه آموزش و نگهداری این میراث، ضوابط و دستورالعمل‌های مختلفی را در نظر گرفت، توضیح داد: در حوزه ساخت‌وساز باید با نهادها و سازمان‌های مختلفی مانند بنیاد مسکن، وزارت راه و شهرسازی و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی همکاری داشته باشیم و در زمینه گردشگری هم باید نظامنامه گردشگری محکم و سختگیرانه‌ای داشته باشیم تا از این منطقه به‌درستی محافظت شود.

هورامان به‌مثابه مهم‌ترین تاریخ میراث معنوی

در پایان رئیس باشگاه نوروز اظهار کرد: دکتر ایوبی پیش‌تر هم این موضوع را گفته بود که وقتی ارزیاب یونسکو به ایران آمد با کمک هنرمندان عکس‌هایی از منطقه اورامان تهیه و نمایشگاه زیبایی با 70 عکس منتخب از 35 عکاس ایرانی به‌ویژه عکاسان استان‌های کرمانشاه و کردستان در خانه هنرمندان، برگزار شد؛ به‌طوری که بازرس یونسکو گفت: اگر منطقه اورامان را ندیده بودم حتماً می‌گفتم این عکس‌ها فتوشاپ هستند، اما حالا که این منطقه را از نزدیک دیده‌ام، می‌گویم که هورامان از این عکس‌ها هم زیباتر است.

پرونده «منظر فرهنگی هورامان / اورامانات» در چهل‌وچهارمین نشست اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو (سه‌شنبه پنجم مرداد 1400 برابر با 27 جولای 2021 ) در شهر فوجوی چین، مورد بررسی قرار گرفت و با تصویب اعضای کمیته، به‌عنوان بیست‌وششمین میراث ملموس کشورمان در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.