نورنیوز ـ گروه فرهنگ: نزدیک به پانزده سال از بنیان نهادن جشنواره فارابی در کشور می‌گذرد. اکنون بعد از برگزاری دوازده دوره این جشنواره، زمان مناسبی است که صاحب‌نظران و منتقدین این رویداد مهم را داوری کنند.
این جشنواره بر اساس ادعای خود نهادی برای تقدیر از کوشش‌های علمی و تحقیقاتی حوزه علوم‌انسانی و اسلامی است و آثاری در جشنواره، پذیرش، ثبت، بررسی، ارزیابی و معرفی می‌شوند که واجد ویژگی «اثربخشی» باشند. به طبع مراد از اثربخشی در علوم‌انسانی را با اعداد و معیارهای دقیق نمی‌توان سنجید اما قطعاً می‌توان از اثربخشی و اثر نابخشی یک اندیشه اثر یا دستگاه فکری گفت‌وگو کرد.
مسئله اثربخشی علوم‌انسانی نیز هرچند از مسائل مورد مناقشه میان اهل علم است اما دستِ‌کم برای نهادی که از بودجه عمومی کشور هزینه می‌کند و نه دارایی‌های شخصی، آن هم کشوری که هر ریال از بودجه‌اش را باید با حساسیت خرج کرد تا در شرایط تحریم و تنگنا به هدر نرود باید اثر قابل مشاهده و عینی در مسیر علمی، پیشرفت کشور و اصلاح امور جامعه باشد.
در سال هشتاد و هشت زمانی که استاد محمدرضا حکیمی مورد تقدیر متولیان این جایزه قرار گرفت ایشان دقیقاً به همین دلیل از اخذ جایزه خودداری کرد و در پیامی نوشت: در این جشنواره از فاضلان و استادانی، به نام خدمت ۵۰ ساله به علوم‌انسانی تجلیل شده است. پرسش این است آیا این علوم برای ثبت در کتاب‌ها و در دنیای ذهنیت است یا برای خدمت به انسان و حفظ حقوق انسان و پاسداری از کرامت انسان است در واقعیت خارجی و عینیت؟
البته این نوع رفتار در قبال جوایز علمی صرفاً مربوط به ایران نیست، همچنان که اخیراً یورگن هابرماس دریافت جایزه علمی شیخ زاید را نپذیرفت و دلیل آن را عدم آگاهی از ارتباط این جایزه با حکومت امارات عنوان کرد. شاید آنچه میان این بازمانده مکتب فرانکفورت و دانشمندان دیگری با این روحیه مشترک است وجه روشنفکری آنها است، آنچه اساساً در جوایز علمی نادیده انگاشته می‌شود.
جوایز علمی در عصر ما مهم‌ترین مقصر حبس علم در کتابخانه و عدم حضور اندیشمندان در روزمرگی‌های موجود است، جوایزی که دانش را برای دانش و دانشمندان را نشسته در برج عاج می‌خواهد. هرچند باید باید بدانیم که این حقیقت به معنی ایدئولوژیک کردن جوایز علمی نیست و اساساً یک نقطه قوت جایزه فارابی از آغاز این بوده است که نخواسته علم را برای سیاست در خدمت بگیرد و تنوع اندیشه‌ها را برای جامعه علمی کشور تأیید کرده است.
با این همه جای خالی نقد جوایز علمی که در نهایت چارچوبی برای علوم خواهند بود در خصوص مهم‌ترین جایزه علمی کشور بسیار خالی است. شاید گذشت این دوازده دوره از اعطای این جایزه مجال مناسبی برای این مهم باشد.
نورنیوز