نورنیوز-گروه فرهنگ: قبرستان‌های تاریخی بخشی از ساختار شهری و هر گونه سکونتگاههای اجتماعی جوامع انسانی هستند که در طول تاریخ شکل گرفته‌اند و هر یک بر اساس ارزش‌هایی نظیر اهمیت تاریخی، کالبدی، زیبایی شناسی و ... در بستر جغرافیایی خود، نقش آفرینی خواهند کرد.
قبرستان‌های شیراز همواره در طول تاریخ در نقاط مختلف شهر نظیر جوون آباد در اراضی مصلای شیراز، منطقه قصردشت، دارالسلام، دارالرحمه و در نقاط مختلف شهری در مقیاس کوچکتر و بعضا قبرهای منفرد و همچنین دیگر قبرستان های ادیان الهی غیر مسلمان در اشکال مختلف به وجود آمده اند که هر یک بخشی از تاریخ این شهر و یادمانی از درگذشتگان را روایت‌گری می کنند.
قبرستان دارالسلام شیراز نیز با پیشینه ای بیش از هزار سال که از آن به عنوان یکی از قدیمی‌ترین قبرستان های مسلمانان یاد می کنند و تاکنون مورد کم مهری ها و مداخلات متفاوت همراه شده است.
در روزهای اخیر در چند صد متری از آن در محدوده ای موسوم به دباغی به دلیل بی توجهی های صورت گرفته که ظاهراً محلی برای انباشت زباله و تجمع معتادان متجاهر تبدیل شده، دچار تخریب و پاک شدن هویت آن از قبور یادمانی شد.
آن طور که شهریاری، شهردار منطقه دو شیراز گفته «این تخریب‌ها به صورت شبانه و توسط افراد ناشناس و در بخش دیگری هم از مداخلات با ورود شهرداری به دلیل اجرای طرح بهسازی با عنوان ایجاد بوستان زندگی به دلیل درخواست و رضایت ساکنین، محلی انجام شده است.»
چنانچه این اقدام با واکنش های متفاوتی از جانب وابستگان به درگذشتگان، متخصصان، منتقدان حوزه شهری و کاربران فضای مجازی همراه بود و اکثریت آن را توجیهی بر یک مداخله ناشیانه ارزیابی کردند؛ به این دلیل که از بین بردن قبور نیازمند رضایت از وابستگان به درگذشتگان دارد و البته که حرمت نشان یا همان قبر مسلمان در دین اسلام بر هر مسلمانی واجب است.
مهرداد ایروانیان، معمار و منتقد شهری درباره این موضوع، گفت: سال ۸۲ در حال انجام مداخلاتی در دارالسلام شیراز بودیم و به همراه شهردار وقت شیراز از مجموعه تخت فولاد اصفهان بازدیدی داشتیم که متاسفانه در آنجا شاهد جابجایی آثار ارزشمند و تسطیح منظر تاریخی آن پهنه شدیم که با دیدن اینگونه مداخلات ناشیانه، سعی بر آن شد که این تجربه تلخ در شیراز تکرار نشود.
وی در گفت و گو با ایلنا در رابطه با مداخلات صورت گرفته در چند سال اخیر بویژه روزهای گذشته در این محوطه تاریخی، افزود: اخیرا بخشی از قبرستان قدیمی شیراز تخریب شد که در جوار بخشی از سایت تخریب شده در سابقه‌ای نه چندان دور توسط شهرداری شیراز، مداخلاتی در زمینه جا به‌جایی سنگ ها و اصطلاحا طرح بهسازی نسبت به آنها انجام گرفت، ما شاهد کتمان کردن عنصر زمان و کم توجهی به ارزش هایی که در این آثار و بستر تاریخی وجود داشت، بودیم.
وی ادامه داد: در واقع همه ابعاد فیزیکی آثار یادمانی که در گذر زمان تشکیل و تغییراتی که در طول زمان بر آن حادث می‌شود بخشی از تاثیر عامل زمان و بخشی از تاریخ اثر است که کتمان کردن آن کاری نامناسب بود که متاسفانه این تجربه تلخ در شیراز اتفاق افتاد.
این معمار در رابطه با کاربری های پیشنهادی که در سال‌های گذشته در این محوطه های تاریخی بدان پرداخته شده بود، بیان داشت: به عنوان مثال ایده شکل‌گیری پارک هم در سال های گذشته در این محوطه‌ها مطرح شد که نشان از نبود اطلاعات کافی و احساس تعلق به ارزش های محوطه و آثار بود که با مقاومت ما در آن زمان همراه بود که البته تاکنون متوجه شدیم این مقاومت بی‌فایده بوده است؛ به طور مثال فرض کنید که در تختگاه تخت جمشید به عنوان یک سایت موزه جهانی اقدام به کاشت گل کنند و با دلایل مختلف این مداخله را توجیه کنند.
ایروانیان با اشاره به اینکه شهرداری می‌تواند در شرح وظایف خود به مسائل مهم‌تری توجه داشته باشد، اظهار داشت: شهرداری به عنوان یک دستگاه اجرایی که هنوز در اجرای طرح‌های عمرانی نظیر احداث خیابان ها و کوچه ها و همچنین زیباسازی معابر شهری با مشکلات متعددی مواجه است، بهتر است این مداخلات معماری، منظره پردازی و حوزه‌های هنری را توسط متخصصان پیگیری کند.
این معمار در بخش دیگری از صحبت‌های خود از نبود برنامه‌های مشخص در حوزه مدیریت شهری و پروژه های مختلف، مطرح کرد: داشتن برنامه مدون نظیر طرح های تفصیلی و سایر طرح های عمرانی که حداقل دارای مراحلی مشخص شده هستند در پیشبرد امور شهری قطعاً تاثیر گذار خواهند بود چراکه در نگاهی کلی ما نیازمند داشتن برنامه و در گام دوم اجرا کردن آن ها و از همه مهمتر تحویل گیرنده این اقدامات که همان متقاضیان شهروند هستند در پروژه‌های مختلف شهری نیازمند هستیم تا بشود این مداخلات را ارزیابی کرد.
در ادامه نیز سعید زحمت کشان از کارشناسان معمار و منتقد حوزه مدیریت شهری در واکنش به اتفاقات اخیر مداخلات صورت گرفته در محوطه های دارالسلام و قبرستان قدیمی شیراز، گفت: با مطالعه تاریخ و نگاهی جامع به سنت نیاکان ما چه در قبل از اسلام و چه در دوران اسلامی و عصر حاضر ما با آیین های تدفین گوناگونی بر اساس مولفه های مختلف دینی، فنی، زیست محیطی، فرهنگی و هنری مواجه هستیم که مظاهر متفاوت آن را در آرامگاه های صخره ای شاهان هخامنشی، استودان ها، قبور هاونی، سنگی، خمره ای و ... و همچنین قبرستان ها را شاهد هستیم.
وی ادامه داد: بنابراین این کاربری از هزاران سال پیش تا به اکنون در زندگی جوامع انسانی نقش آفرینی داشته است که بخش ارزشمندی از آن الان به عنوان میراث فرهنگی شناخته می شود.
این کارشناس با اشاره به اینکه ظرفیت های میراث فرهنگی فرصت هایی را برای بهره‌برداری از آن به ویژه صنعت گردشگری فراهم می آورد، یادآور شد: میراث فرهنگی یکی از منابع ارزشمند شهروندان هر جوامعی است که در شکل گیری و شناسایی هویت، اصالت و استمرار فرهنگی آن جامعه در شخصیت، شیوه زندگی انسان ها و کاراکتر سکونتگاههای انسانی تاثیرگذار هستند.
وی در ادامه گفت: در مفهوم جدید میراث فرهنگی، فراتر از ارزش های کالبدی ما با لایه های بسیار گوناگونی از ارزش های نهفته در متن شکل گیری آثار مواجهیم که شناسایی و شناساندن آن در طول زمان به مخاطبان گردشگر، فصل جدیدی را در ارتقای سطح کمی و کیفی صنعت گردشگری ایجاد خواهد کرد.
زحمت کشان، افزود: در واقع ما خوانش متفاوتی از محصولات تولیدی جوامع خواهیم داشت که ضمن افزایش آگاهی ما از میراث گذشتگان به درآمدهای اقتصادی پایداری نتیجه خواهد شد.
این منتقد حوزه مدیریت شهری در رابطه با دارالسلام شیراز به عنوان یک گنجینه کهن فرهنگی، بیان داشت: دارالسلام شیراز با دارا بودن سنگ قبرهای یادمانی به همراه نقوش برجسته، سنگ نگاری‌های ارزشی و واقع شدن در یک توپوگرافی خاص به عنوان یک گنجینه ارزشمند، هویت و شناسنامه شهر را روایت‌گری می کند.
وی گفت: مداخلات ما در بخش های مختلف پژوهشی، مستندنگاری، حفاظتی، اجرایی، گردشگری و مطالعاتی این سایت تاریخی باید مبتنی بر برنامه هدفمند و با استفاده از یک تشکیلات مشخص تامین اعتبار شود و در یک فرآیند زمانی مشخص به صورت گام به گام اجرا شود.
زحمت کشان با تأکید بر اینکه مدیریت پروژه باید با یک فرآیند مشخصی پیگیری شود، اظهار داشت: در تعریف این پروژه باید از تخصص های مختلف به ویژه مرمت آثار و معماران منظر بهره‌گیری شود تا بتوان برنامه حفاظتی و توسعه ای آثار را اجرا کرد؛ ضمن اینکه ما می توانیم با ایجاد پایگاه مدیریتی در این پروژه، اهداف مدنظر خود را در حوزه تاریخ، آموزش، گردشگری، زیست محیطی دنبال نماییم.
این کارشناس در پایان گفت: مجموعه تاریخی فرهنگی تخت فولاد اصفهان و مقبره الشعرای تبریز در این زمینه گام هایی فراتر برداشته اند که با هم افزایی و استفاده از تجربیات مشترک، می توان زمینه را در جهت توسعه پایدار مجموعه تاریخی فرهنگی دارالسلام شیراز و محوطه های پیرامونی حریم این عرصه در جهت رسیدن به استانداردهای بین‌المللی در بهره‌برداری‌ها نظیر نمونه موفق جهانی قبرستان پرلاشز فرانسه را فراهم کرد تا این تجربه در قبرستان های ایران نیز بهره گیری شود.
ایلنا