×
فرهنگی
شناسه خبر : 69068
تاریخ انتشار : شنبه 1400/03/08 ساعت 13:55
پایانی برای روشنفکری دینی

حسن انصاری

پایانی برای روشنفکری دینی

در طول تاریخ اسلام نزاع اهل فکر و ارباب تفکر بر سر تأویل قرآن بود اما در اصل تنزیل و اینکه آنچه در «بین الدفتین» موجود است کلام خداست که بر پیامبر (ص) در قالب وحی نازل شده تردیدی وجود نداشت.

نورنیوز-گروه فرهنگ: حسن انصاری در تازه‌ترین یادداشت او در پنج نکته به مسئله روشنفکری در ایران و تناقضاتش پرداخته است. او پژوهشگر تاریخ و تفکر اسلامی و نویسنده کتاب‌هایی چون «بررسی‌های تاریخی در حوزه اسلام و تشیع»، «گنج پنهان، شرح احوال و آثار علامه مرحوم سیدعبدالعزیز طباطبایی یزدی» و… است. در ادامه با این یادداشت همراه شوید:

۱- تحولات اخیر فکری آنچه امروز در ایران با عنوان «روشنفکری دینی» شناخته می‌شود؛ به طور مشخص نظریات مهمترین نمایندگان این جریان فکری یعنی آقایان دکتر سروش و مجتهد شبستری به نظر من آینده تفکر در سنت «روشنفکری دینی» در ایران را تا اندازه زیادی در افق «امتناع» قرار داده. دکتر سروش از «رؤیاهای رسولانه» برای تفسیر پدیده وحی و از اقتدارگرایی برای تفسیر شخصیت تاریخی و پیامبرانه حضرت محمد (ص) سخن می‌گوید و آقای مجتهد شبستری از اینکه «اول این‌که تمامی متن فعلی قرآن از نگاه تاریخی اثر یا آثار یک شخص است که «نبی» بوده است و جهان را وحیانی قرائت کرده است. دوم این‌که آن شخص همانا حضرت محمد پیامبر اسلام است. وقتی با مطالعات بیش‌تر دریافتم که آن دو مدعای تاریخی هر دو با پژوهش‌های متأخر مورد تردید قرار گرفته‌است» خبر می‌دهد.

۲- نسبت به این دیدگاه‌ها هر نظر و رأیی داشته باشیم در یک چیز ظاهراً نمی‌توان تردید کرد که پرونده «روشنفکری دینی» در ایران آنطور که آن را در چند دهه اخیر می‌شناختیم پایان یافته و ماهیت آن دچار دگردیسی شده. من البته تاکنون در تبریر و توضیح تعبیر «روشنفکری دینی» از سوی نمایندگان این جریان بسیار خوانده‌ام. چه با آن تبریرها و توضیحات موافق باشیم و یا نباشیم اصل نخست در «روشنفکری دینی» پذیرش این باور دینی است که قرآن پیام وحی و کلام خداوند است که به پیامبرش نازل شده و ایمان به آن از نقطه نظر همین دین «ایمان به غیب» است و این پیامبر همانا محمد بن عبد الله (ص) است که مخاطب تمام این وحی قرار گرفته و قرآن هم «کتاب الهی» است که حاوی همه آن وحی‌ای است که بر پیامبر نازل شده.

۳- در طول تاریخ اسلام نزاع اهل فکر و ارباب تفکر و مکاتب کلامی و فلسفی بر سر تأویل قرآن بود اما در اصل تنزیل و اینکه آنچه در «بین الدفتین» موجود است کلام خداست که بر محمد بن عبد الله (ص) به عنوان پیامبر در قالب وحی نازل شده تردیدی وجود نداشت (اینکه ابن راوندی و یا محمد بن زکریا رازی دقیقاً در این میان چه می‌گفته‌اند بحثی دیگر است و درباره اصالت این انتساب‌ها دست کم در مورد ابن راوندی تردیدها بسیار است؛ کما اینکه در جای خود باید به آن پرداخت)؛ پیامبری که همه متن قرآنی را در قالب وحی دریافت کرد و این وحی نه کلام او بلکه «کلام» خداوند بود. در اینکه ماهیت وحی چیست و ماهیت کلام کدام است و آیا مخلوق است و یا قدیم و آیا وحی همان «کلام نفسی» است و یا اینکه کلام دقیقاً همین الفاظ وحی است اختلاف نظرهایی وجود داشت اما در این تردیدی وجود نداشت که قرآن کلام خداوند است و نه «کلام محمد» و البته نه رؤیای او. پیامبر هم، پیامبر رحمت است که اساس دعوتش بر «دعوت» و «موعظه حسنه» است و سیره و سنت او همچون همه «انبیاء» با قدرت طلبی و اقتدارگرایی خشونت آمیز «ملوک» فرق می‌کند؛ اینکه هدف بعثت انبیاء تحقق «مکارم اخلاق» است.

۴- «روشنفکری دینی» از آغاز با هدف و برنامه آشتی دادن دین و اقتضائات دنیای جدید / تفکر مدرن و ارائه تفسیری امروزی از دین در سپهر اندیشه ورزی ایران گفتمان / گفتمان‌های خود را در مقام داوری قرار داد. از دین می‌توان تفسیرهای متفاوت داشت کما اینکه می‌توان از تجدد هم قرائت‌های گوناگون عرضه کرد. در این چارچوب وظیفه روشنفکر دینی با وظیفه آکادمیک یک مؤرخ تفاوت‌هایی دارد. ممکن است از نقطه نظر یک مؤرخ ارائه فرضیه‌هایی که با اصلی‌ترین مفروضات / بنیان‌های اعتقادی یک دین و مذهب سازگار نیست امری کاملاً قابل دفاع باشد و لو اینکه آن فرضیه‌های آکادمیک هیچکدام نتوانند قرائن لازم را برای اطمینان بخشی در عرف اهل تاریخ فراهم کنند اما آیا روشنفکر دینی هم چنین رسالتی دارد؟ آیا روشنفکر دینی ما اگر به دلیل پاره‌ای از فرضیه‌های ظنّی اثبات نشده که تنها ارائه آنها در چارچوب دانش تاریخ معنا دارد در استناد تمامی متن قرآنی به محمد بن عبد الله (ص) به عنوان «نبی» تردید کرد همچنان شایسته است خود را در چارچوبی که گفتیم «روشنفکر دینی» قلمداد کند؟

۵- این نوع از مطالعات درباره سیره و قرآن و تاریخ متن / متون قرآنی در اسلامشناسی غربی سابقه ای بیش از صد و پنجاه سال دارد و اتفاقاً تجدید نظر طلبان و «اصحاب تردید"» در اصالت متون دینی و از جمله قرآن و یا در تاریخی بودن روایت «سیره» در غرب دست کم چهار دهه است که محصولات فکری خود را در قالب ده‌ها مقاله و کتاب عرضه کرده‌اند. آیا شایسته است آقای محمد مجتهد شبستری که بعد از گذشت ده‌ها سال تأمل در قرآن و منابع دینی و «قرائت‌های نبوی» و هرمنوتیک دینی اینک خود تازه در جریان این «تردیدها» قرار گرفته‌اند و التزام به آنها را «صداقت علمی» قلم برده‌اند همچنان خود را بخشی از جریان «روشنفکری دینی» قلمداد کنند؟ و اگر نمی‌کنند درست بفرمایند ما باید ایشان را و تأملات سیال ایشان را در کدام دسته از انواع «معرفت» قرار دهیم؟ بی تردید «با صدای بلند فکر کردن» حق طبیعی ایشان و از حقوق بنیادی هر انسان و هر متفکری است منتهی میان اعمال این حق از ناحیه کسی و جدی قلمداد شدن تفکرش در سنت‌های شناخته شده علمی و آکادمیک حتماً باید فرقی قائل شد؛ ولله الحمد أولا وآخرا.


نورنیوز
نظرات

آگهی تبلیغاتی
آخرین اخبار
حماس فردا به طرح ترامپ پاسخ می‌دهد
تسلیم شدن در وجود ما نیست
پاساژها و مجتمع‌های تجاری ناایمن پایتخت معرفی شدند
قیمت مرغ تا 3 روز آینده کاهش می‌یابد
شایعه آزاد شدن کشت خشخاش صحت ندارد
ابتکار ترامپ و تردید کشورهای اسلامی
تصویب کلیات طرح بیمه رانندگان حمل و نقل بار بین‌شهری در مجلس
نتانیاهو: با تشکیل کشور فلسطین موافقت نکردم
قیمت دلار و سایر ارزها امروز سه‌شنبه 8 مهر 1404
اولتیماتوم 45 روزه ترامپ به هند برای قطع رابطه با ایران و ترک چابهار
دو قوه در خصوص قراردادهای بابک زنجانی با وزارتخانه ها شفاف‌سازی کنند
مدیریت تحریم‌ها
پیگیر جنایات و خسارات رژیم صهیونیستی در جنگ 12 روزه هستیم
قیمت خودرو داخلی و خارجی امروز 8 مهر1404+ جدول
سرلشکر موسوی: آمادگی فوق‌العاده‌ای برای درگیری احتمالی آینده داریم
چالش‌های سیاست امنیت غذایی و معیشت ایرانیان
البرادعی: پیشنهاد ترامپ طرح تسلیم است و نه صلح
خوردبین تحت عمل جراحی قلب قرار گرفت
مخالفت عضو ارشد انصارالله یمن با طرح ترامپ
«تونی بلر»، نامزد ترامپ برای اداره نوار غزه کیست؟
عارف: هر اتوبوسی نباید برای جابه‌جایی دانشجویان نخبه استفاده شود+فیلم
آیا چین و روسیه می‌توانند به ایران کمک کنند؟
ماموریت واقعی ویتکاف
واکنش 8 کشور اسلامی و عربی به طرح آمریکا درباره غزه
بقائی: میراث معنوی عرفان و حکمت و ادب فارسی پیوند دهنده ملت‌هاست
پاسخ فدراسیون والیبال به موضوع عدم حضور آرکان در لیگ بانوان
نیویورک‌تایمز: دولت ترامپ حدود 100 ایرانی را از آمریکا به ایران بازمی‌گرداند
حریف سپاهان از آسیا حذف شد
عراقچی: بی‌واسطه پیام‌هایی با آمریکا رد و بدل شد+فیلم
بازی غرب با آینده نامعلوم تازه شروع شده!
سیاست نامه | روشنگری هنرمندانه پزشکیان در آوردگاه نیویورک
انتصاب معاون اداری و مالی وزارت امور خارجه
عراقچی: قطعنامه 2231 باید 18 اکتبر پایان یابد
برگزاری مراسم سالگرد شهادت سید حسن نصرالله + زمان و جزییات
جزییات و علت حادثه تلخ تصادف ‌اتوبوس دانشجویان سمنان + اسامی جان باختگان
اعلام خودروهای عرضه شده در هشتمین مرحله فروش اینترنتی ایران خودرو + جدول قیمت
پیش فروش اینترنتی محصولات سایپا بدون قرعه کشی+ جدول زمان تحویل
واکنش قطر به عذرخواهی نتانیاهو
وضعیت آب و هوا امروز سه‌شنبه 7 مهر 1404 + وضعیت استان‌ها
الجزیره: متن پیشنهاد ترامپ برای پایان جنگ غزه در اختیار حماس قرار گرفت
عذرخواهی در واشنگتن؛ عقب‌نشینی تاکتیکی یا تغییر راهبرد؟
کیفیت هوای تهران قابل قبول است
واریز مبلغ 50 هزار میلیارد تومان سود سهام عدالت تا پایان هفته + جزئیات
5 ساله ها به مدرسه می روند+جزییات
در زندگی ما جایی برای مولانا هست؟
تحول در آینده کشاورزی ژاپن با تراکتور هیدروژنی خودران
شیائومی 17 نیامده رکوردشکنی کرد
در طول سال‌های زندگی‌مان چقدر کمبود خواب داریم؟
یادگار شیعی دوران آل‌بویه در اقلید پیدا شد
تأثیر سیگار پدران بر پیری بیولوژیکی فرزندان
X
آگهی تبلیغاتی