نورنیوز ـ گروه سیاسی: آژانس بین المللی انرژی اتمی در طول حیات ۶۳ ساله خود خصوصا بعد از فجایعی چون چرنوبیل دو موضوع ایمنی و امنیت تاسیسات هستهای را فارغ از محل جغرافیایی و یا خط و خطوط سیاسی کشورها، با جدیت تمام در دستور کار خود قرار داده است. در این رابطه شاهد تصویب حجم انبوهی از اسناد لازم‌الاجرا و تعهد آور اعم از قطعنامه‌ها، کردارنامه‌ها و دستورالعمل‌ها می‌باشیم. مجموع اسنادی که نماد اهمیت موضوع و آثار دهشتناک، غیر قابل تبعیض و غیر قابل جبران منتج از قصور اعضای جامعه بین‌الملل در ۲ حوزه اشاره شده است.
پر واضح است مسئولیت اصلی در این رابطه به عهده کشورهای مربوطه (محل نصب و راه‌اندازی تاسیسات هستهای) بوده و به‌عبارت ساده‌تر صلاحیت و مسئولیت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی صلاحیت تکمیلی و در راستای رایزنی و کمک به اعضای خود می‌باشد.
امروز ترور دانشمندان هستهای به‌عنوان اصلی‌ترین ظرفیت و عناصر تاثیر گذار در مدیریت تاسیسات هستهای، مسئولیت‌پذیری و ایفای تعهدات خواسته شده از کشورها در دو حوزه مهم ایمنی و امنیت، مصداق بارز حمله و تخریب توان و ظرفیت‌های منتج به تقویت استفاده صلح آمیز از انرژی هستهای قلمداد شده، بنابراین کشورهای جهان خصوصا مدیر کل آژانس بین المللی انرژی در برابر آزمون مهمی قرار گرفته‌اند.
نقش شهید دکتر محسن فخری زاده استاد دانشگاه و یکی از ۵۰۰ چهره علمی و تاثیر گذار در جهان، در ارتقابخشی به ضریب ایمنی تاسیسات هستهای جمهوری اسلامی و استفاده صلح آمیز از انرژی هستهای، پر رنگ و قطعی است. امروز آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در راستای تثبیت مصوبات قبلی خود به‌ویژه در دو حوزه ایمنی و امنیت تاسیسات هستهای در برابر حملات تروریستی باید نقش بی‌بدیل دانشمندان هستهای را مورد شناسایی قرار داده و ضمن شناسایی حمله تروریستی به این طیف از افراد در ردیف حمله تروریستی به تاسیسات هستهای و محکومیت شدید آن، در ادامه موضوع را به اطلاع شورای امنیت سازمان ملل متحد برساند.
در اهمیت دو مقوله ایمنی و امنیت همان بس که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در دستورالعمل‌های متعدد اکیدا از دانشمندان و کارمندان خود خواسته است تا در ایفای وظایف‌شان تابع هیچ کشور و یا منابع خارجی نباشند و فقط گوش به فرمان آژانس و تحت مصونیت این سازمان انجام وظیفه کنند!
اقدام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ۵۲ امین نشست مجمع عمومی خود در وین در سال ۲۰۰۸ که طی آن و با حضور ۱۴۰۰ دانشمند هستهای و دیپلمات از بیش از ۱۳۰ کشور، دو قطعنامه مهم و جامع (در خصوص ضرورت تقویت توان کشورها و آژانس در دو حوزه ایمنی هستهای و امنیت تاسیسات هسته ای) تنها بخش کوچکی از فعالیت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در این حوزه حساس می‌باشد.
نظر به جایگاه قطعی و بی‌بدیل دانشمندان هستهای در شکل‌گیری اسناد بین‌المللی و به دنبال آن، راستی آزمایی و ایفای تعهدات کشورها در دو حوزه ایمنی و امنیت تاسیسات هستهای ( نقشی کاملا تخصصی و غیرقابل مقایسه با دیپلمات‌ها... ) بدیهی است هر گونه صدمه‌ای به این بخش کلیدی در مدیریت تاسیسات هستهای ( فارغ از کشور و گرایش‌های سیاسی ) آثار سو و غیر قابل جبرانی به همراه داشته؛ بنابراین ارسال پیامی صریح خصوصا به فعالان عرصه مهندسی تروریسم دولتی یک ضرورت است.
امروزه هر گونه حمله تروریستی به دانشمندان و فعالان عرصه استفاده صلح آمیز از انرژی هستهای مصداق حمله به تاسیسات هستهای بوده و در کنار ضرورت واکنش شورای امنیت شایسته است تا زمان جبران خسارت وارده، حق دفاع مشروع ذیل ماده ۵۱ برای کشور یا کشورهای آسیب دیده احصا شود.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ایفای تعهدات خود وفق اصول و اهداف مستتر در اساسنامه این نهاد مهم بین‌المللی خصوصا در زمینه ارتقای حداکثری ضریب ایمنی و امنیت تاسیسات هستهای کشورهای جهان باید به اصلی‌ترین ظرفیت این تاسیسات یعنی دانشمندان هستهای توجه ویژه‌ای داشته باشد.
قطعا تدوین پروتکلی لازم‌الاجرا در این زمینه ظرفیتی مهم در برای به انزوا کشاندن مهندسان و مروجان تروریسم دولتی در جهان بوده و ارزش افزوده قابل اعتنایی در راستای تقویت صلح و امنیت بین المللی خواهد بود.
* کارشناس حقوق بین الملل
ایرنا