چگونه به سوگواران کرونایی کمک کنیم؟/ تفاوت سوگ ناشی از کرونا

نورنیوزـ گروه جامعه: پس از نزدیک به سه ماه از حضور مهمان ناخوانده ویروس کووید 19 در کشورمان یکی از مهمترین مسائلی که این روزها به چشم می آید و افراد را دچار بحران های روحی و روانی کرده است، بحث سوگ و سوگواری است.

خیلی از خانواده ها در این ایام عزیزی را از دست داده اند و یا اینکه در اطرافشان کسانی بودند که عزیز از دست داده اند ، با توجه به متفاوت بودن نوع سوگواری ها برای فوت شدگان ناشی از ویروس کرونا لازم می باشد در این زمینه مباحثی برای آگاهی عمومی افراد مطرح شود.

سوگ چیست؟

نکته نخست این است که بدانیم اساسا سوگ چیست، یکی از زمان های سخت زندگی هر فردی از دست دادن عزیز یا عزیزانش محسوب می شود، این یک تجربه شایع انسانی است چرا که همه ما روزی از این دنیا رخت خواهیم بست اما از دست رفتن عزیزان در اطرافمان همیشه برای ما رنجی بی پایان بوده است. هر چند سوگ همیشه برای انسان ها اتفاق نمی افتد، ممکن است هر انسانی با از دست دادن حتی یک شی، یک دارایی یا یک بخش از سلامتی دچار سوگواری شود.

نوع سوگ به کیفیت رابطه افراد با یکدیگر، شرایط روحی آنها، فلسفه زندگی و نوع مرگ مرتبط است. حال که در ایام کرونا به سر می بریم برای هر یک از ما ممکن است این اتفاق بیافتد که عزیزی را از دست بدهیم، مطمئنا از دست دادن یک عزیز بر اثر کرونا برای ما بحران های زیادی را به همراه دارد.

تفاوت سوگواری معمولی و سوگ ناشی از کرونا

در حالت معمول با از دست دادن یک فرد از خانواده یا آشنایان افراد به دور هم جمع می شوند، در مراسم خاکسپاری شرکت می کنند، پس از آن در کنار هم و بر شانه های هم اشک می ریزند و تا چند مدت فرد عزیز از دست رفته را اطرافیان تنها نمی گذارند چرا که او دوست دارد درباره عزیزش صحبت کند، اشک بریزد و از خاطرات او تعریف کند و از این طریق خود را تخلیه کند.

اما تفاوت سوگ کرونا با یک سوگ معمولی این است که به دلیل شرایط بهداشتی متأسفانه امکان حضور اطرافیان در مراسم خاکسپاری فراهم نمی شود ، حتی اطرافیان در مجالس ختمی شرکت نمی کنند و اصلا مجلس ختمی برگزار نمی شود، خانواده دور هم جمع نمی شوند و با هم اشک نمی ریزند و صحبت نمی کنند، اینها همه فشارهای روانی است که بر عزیز از دست رفته ها و سوگواران انرژی منفی مضاعفی را ایجاد می کند و به نوعی حمایتی اجتماعی و روانشناختی از سوی افراد بر سوگواران هموار نمی شود.

خانواده ای را در این ایام مثال می زنیم که مادر خانواده چند روزی دچار سرفه و تب شده که اعضاء خانواده فکر می کردند سرما خوردگی است، پس  از چند روز حال او به وخامت گذاشته می شود، او را با اورژانس به بیمارستان می برند، اجازه نمی دهند اعضای خانواده او را ملاقات کنند و بعد از چند روز تلفنی به اعضا اطلاع می دهند که مادرشان فوت کرده و اعضای خانواده فقط می توانند داخل ماشین و از دور خاکسپاری او را بدون هیچ دوست و آشنا و فامیلی تماشا کنند. بعد از مراسم هم این خانواده باز جدا می شوند و هر یک در منزل خود بسر می برند در حالیکه می توانستند با رعایت فاصله اجتماعی در کنار هم باشند ، اشک بریزند و خود را تخلیه کنند.

عدم آگاهی در این ایام می تواند بار روانی زیادی را برای افراد ایجاد کند چه اینکه اگر بدانیم برای سوگواری و حتی کمک به سوگواران چه کارهایی می توانیم انجام دهیم تا هم خود تخلیه شده و هم اینکه به دیگران در این راستا کمک کنیم، خیلی تأثیرگذار است.

دکتر علی صاحبی، واقعیت درمانگر نام این نوع سوگ را «سوگ طی نشده» می گذارد و در این باره می گوید: سوگ طی نشده با انواع سوگ های معمولی که ما برای خاکسپاری ها حضور پیدا می کنیم، حتی سوگ ناشی از خودکشی یک فرد یا مفقود شدنش متفاوت است و یک دسته جدید محسوب می شود که نام آن را سوگ طی نشده می گذارم.

چگونه به خانواده های سوگوار کرونایی کمک کنیم

مهمترین راهکار برای مداخله معمولی نسبت به کسی که عزیزی را از دست داده و برای اینکه احساس امنیت و ارزشمندی خود را داشته باشد این است که با سوگواران همدلی کنیم ـ چرا که ممکن است افراد در این شرایط احساس گناه های مختلفی داشته باشند ـ مثل اینکه چرا به فرد از دست رفته بیشتر کمک نکرده اند، چرا دچار این ویروس شد، چرا و چراهای بیشتر این است که فرآیند سوگواری را برای آنها تسهیل کنیم و در مقابلش فقط یک حمایت باشیم و با آنها همدلی کنیم.

به طور مثال درباره خوبی های فرد از دست رفته صحبت کنیم نه اینکه بگوییم درباره اش صحبت نشود یا اصلا سوال نشود. منتها باید دقت کنیم سوالی که می پرسیم در این راستا نباشد که چرا فوت کرد؟ یا چرا ویروس گرفت او که همیشه رعایت می کرد؟ چرا دیر به بیمارستان رسید یا اینکه اصلا چرا به بیمارستان رفت و سوالاتی از این دست که خانواده فرد سوگوار را دچار چالش ذهنی می کند. بنابراین تمام تلاشمان این باشد که برای کسانی که عزیزی از دست داده اند یک شانه برای اندوه باشیم.

نکته مهم دیگر این است که توصیه منطقی در این زمان به هیچ عنوان جواب نمی دهد مثلا اینکه اجازه ندهیم فرد سوگوار گریه کند و بگوییم گریه نکن! بلکه صحیحش این است که اجازه دهیم افراد تخلیه هیجانی شوند، راحت سوگواری کنند و درباره عزیز از دست رفته شان خاطره تعریف کنند . حتی اگر می توانیم به ملاقات حضوری آنها برویم و فاصله استاندارد را رعایت کرده و برایشان یک گوش باشیم و اجازه دهیم صحبت کنند، گریه کنند و حتی فریاد بزنند در صورتی که امکانش را هم نداریم با آنها تماس بگیریم از تصویری تا صوتی و حتی یک پیامک هم می تواند برای آنها مثمرثمر باشد و باعث می شود فکر کنند که تنها نیستند.

نکته دیگر اینکه گروه های سوگواری در فضای مجازی تشکیل دهیم مثلا اگر یک فردی از اعضای فامیلمان فوت کرده همه اعضا را به یک گروه جدید فامیلی دعوت کنیم، مثلا نام گروه مرحوم خانم یا آقای الف و به صورت مجازی مجلس ختم برگزار کنیم و برای از دست رفته فاتحه و قرآن بخوانیم همه اینها دل خانواده های سوگوار را شاد می کند و باعث می شود که بدانند اگر در این شرایط عزیزشان فوت کرده اما دعای خیر بقیه بدرقه راه او است و بقیه با او همدل هستند، چنین کاری برای خانواده های مذهبی خیلی تأثیرگذار است .

برای عزیز از دست رفته قرآن بخوانیم و شمع روشن کنیم و با تهیه فیلم و عکس برای خانواده ایشان بفرستیم تا تسکینی برای روحشان باشد و پیام های محبت آمیز را فراموش نکنیم.

راهکارهای مدیریت آلام سوگواران کرونایی

نخستین نکته برای فردی که عزیزی را در این ایام کرونا از دست داده این است که بدانیم کرونا یک داغ نیست کرونا هم چون بیماری های دیگر است از سکته قلبی و مغزی تا سایر بیماری ها که ممکن است عده ای را به کام مرگ برده و عده ای را نبرد. بنابراین با بیمار کرونایی راحت کنار بیاییم و احساس بد نسبت به فوت عزیزمان از این بیماری نداشته باشیم چرا که تفسیر ما از این اتفاق اثر مثبت بر حال ما خواهد داشت.

نکته دوم که البته درباره همه مرگ ها صدق می کند، این  است که بدانیم عزیز ما از ما جدا نشده است درست است که از این دنیای فانی رفته، ولی همیشه در کنار ما است فقط سطح بودن او متفاوت شده است و ما می توانیم حضور او را همیشه در کنار خود حس کنیم.

سوم اینکه استراتژی های جمعی برای خود ایجاد کنیم و به تنهایی سوگواری نکنیم درست است که در این ایام نمی توانیم مجلس ختم جمعی برگزار کنیم اما نخست اینکه بپذیریم این مرگ اتفاق افتاده و آن را تأیید کنیم تا شرایطمان بحرانی نشود و بعد از آن به سمت حمایت های اجتماعی قبلی خود برویم و خودمان را در ذهنمان حبس نکنیم.

با دیگر عزیزانمان صحبت کنیم و سوگواری جمعی تلفنی یا حتی پیام های تصویری دسته جمعی داشته باشیم، درباره عزیز از دست رفته مان صحبت کنیم و اینکه گاهی اجازه دهیم برخی دوستانمان به دیدارمان بیایند یک مبل یا یک صندلی نزدیک ترین جای خانه به درب بگذاریم و خودمان هم با فاصله بنشینیم و دیگران را ملاقات کنیم و در تنهایی حبس نشویم.

نکته دیگر این است که حتما در منزل برای عزیزانمان شمع روشن کنیم، خاطرات آنها را زنده کنیم و به یادشان قرآن بخوانیم و عکسشان را در خانه نگه داریم، اگر اهل شعر بودند به یادشان شعر بخوانیم، حتی در تماس های تصویری مان برای دیگران آن اشعار را بخوانیم، یا حتی موسیقی غمناک گوش بدهیم و گریه کنیم و با رعایت بهداشت دور هم باشیم، حتی شده زمان کوتاهی ای مناسکی را به جا بیاوریم.

یادمان باشد که مرگ هر عزیزی چون قرار گرفتن ما روی امواج است ابتدا این امواج برای ما که عزیز از دست داده ایم سهمگین است اما هر چه که بگذرد این امواج با نزدیک تر شدن به ساحل از شدتش کمتر می شود بنابراین مرگ ناشی از کرونا نیز چون مرگ های دیگر است و ابتدا هیجان زیاد منفی برای ما دارد اما اگر این هیجانات را با دیگران در میان بگذاریم، از شدت آن کاسته می شود. بنابراین قلیان احساسات ما طبیعی است باید صبور باشیم.

این را باید به یاد داشته باشیم که مقصر جلوه دادن خودمان دردی از ما دوا نمی کند تنها افکار  منفی بیشتر را به ذهنمان متبادر می کند و بیش از قبل دچار عذاب وجدان و اذیت می شویم. این دوران برای همه گذرا است حتی کسانی که عزیز از دست داده اند و درست است که شرایط سختی برای آنها می باشد اما این را باید بدانیم که از آن گذر می کنیم و نباید به خاطر از دست دادن یک عزیز سایر عزیزانمان را نادیده بگیریم و آنها را دچار عذاب و ناراحتی بیشتر کنیم بلکه سایر نقش هایمان به عنوان همسر، فرزندان یا پدر خانواده را در نظر داشته باشیم.

و در پایان شکرگذاری از داشته ها و خوبی ها می تواند افکار منفی و اذیت کننده را در این دوران از ما دور تر  کند و دست مهربانی خود را از خودمان نگیریم حتی اگر کسی نباشد که ما را تسلی دهد خودمان می بایست یاور خودمان باشیم و چون یک دست مهربان دور گردن خودمان این ایام را به سلامت سپری کنیم.

با کودکان سوگوار چطور رفتار کنیم

همه مباحثی که پیش از این مطرح شد را می توان درباره بزرگسالان و افراد بالغ مطرح کرد آنچه برای کودکان نابالغ و کوچک که عزیزانشان را از دست داده اند در این بخش قابل طرح است:

1-واقعیت را به زبان ساده در پاسخ به سوال کودک بیان کنیم. فرد مرده نفس نمی کشد، گرسنه نمی شود، سردش نمی شود و بر نمی گردد.

2-به او بگویید بقیه اعضای خانواده هم فرد فوت شده را از دست داده اند او تنها کسی نیست که عزیزی را از دست داده است.

3-به کودکان اطمینان دهید که در کنار او هستید و هر زمان به کمک نیاز داشته باشند به او نزدیک هستید.

4-درباره پرسش های او به سادگی پاسخ دهید برایش توضیح دهید که عزیز از دست رفته دیگر کنار او نیست و نمی تواند برگردد و کسی هم نمی تواند راجع به این موضوع کاری کند.

5-بهتر است اجازه دهیم کودکان با مقوله های از دست دادن و پیر شدن آشنا شوند. به او بگویید بقیه اعضای خانواده هم فرد فوت شده را از دست داده اند و او تنها کسی نیست که عزیزی را از دست داده است.

6-به کودک نگوییم که خدا او را از ما گرفت یا تو را از آسمان نگاه می کند یا به خواب رفته و بیدار نمی شود. همراه او آلبوم عکس های خانوادگی و آلبوم خودش را مرور کنید. در نهایت هرگز از کودک نخواهید عزیز از دست رفته را فراموش کند.