نورنیوز - گروه اجتماعی : استفاده از بلیت در سیستم حمل‌ونقل عمومی، پدیده‌ای جهانی است که هم‌پای پیشرفت فناوری، دستخوش تغییر و تحول‌های چشمگیری شده است. در ایران نیز، به‌ویژه در متروی تهران، مسیر تکامل بلیت از فرم‌های ساده و کاغذی تا سامانه‌های هوشمند امروزی، نشانگر رشد زیرساخت‌های فناورانه در حوزه خدمات شهری است. نگاهی به گذشته مترو و روند توسعه ابزارهای فروش بلیت، تصویر روشنی از تلاش‌های دو دهه اخیر برای تسهیل و به‌روزسازی خدمات به شهروندان ارائه می‌دهد.
نخستین بلیت متروی تهران اسفند 1377 همزمان با افتتاح ایستگاه‌های صادقیه و وردآورد با قیمت 150 تومان به فروش رسید. این بلیت‌ها از جنس کاغذ و به‌صورت سه‌تکه بودند و پشت آن‌ها توصیه‌های عمومی و پیام‌های شهروندی چاپ می‌شد. آن زمان مسافران می‌توانستند تا زمانی که از شبکه مترو خارج نشده‌اند، از همان بلیت برای تمامی ایستگاه‌ها استفاده کنند.
مدتی بعد، تحول بزرگی رقم خورد، بلیت‌های کارتی مدت‌دار برای نخستین‌بار معرفی شد؛ کارت‌هایی که به‌صورت یک‌ماهه، سه‌ماهه، شش‌ماهه و یک‌ساله عرضه می‌شدند و با رنگ‌های نارنجی، آبی، سبز و قرمز از هم متمایز بودند. این کارت‌ها در کنار بلیت‌های کاغذی، تجربه‌ای تازه از سفر با مترو به شهروندان ارائه کردند.
در اردیبهشت 1378 نوع دیگری از بلیت‌ها تحت عنوان بلیت‌های چندسفره به بازار آمد که به ترتیب 60، 180، 360 و 720 سفره بودند. این کارت‌ها قابلیت شارژ مجدد داشتند و برخلاف بلیت‌های مدت‌دار، باطل نمی‌شدند و قابل‌انتقال به دیگران نیز بودند.
تحول دیجیتال در دهه 80؛ ورود کارت‌های هوشمند
از مهرماه 1381 مرحله تازه‌ای از تحول آغاز شد؛ فروش کارت‌های اعتباری بارکدی متوقف و جای خود را به کارت‌های هوشمند بدون تماس (CSC) داد. این کارت‌ها بر پایه فناوری RFID طراحی شده بودند و با کاهش نیاز به تماس فیزیکی با دستگاه، سرعت عبور مسافران را افزایش دادند. همزمان شرکت مترو با نصب دستگاه‌های تعویض کارت در ایستگاه‌های پرتردد، فرآیند جایگزینی کارت‌های قدیمی را تسهیل کرد.
در ادامه، سیستم جمع‌آوری خودکار کرایه (AFC) در سال 1382 راه‌اندازی شد؛ سامانه‌ای که با هدف کاهش معطلی مسافران و مکانیزه‌کردن کنترل بلیت طراحی شده بود. این اتفاق، نقطه عطفی در تاریخ متروی تهران محسوب می‌شود و راه را برای توسعه بلیت‌های مغناطیسی و هوشمند هموار کرد.
از بلیت‌های مغناطیسی تا بلیت‌های QR کد
در سال 1394، متروی تهران با معرفی بلیت‌های QR Code گامی مهم به سوی فناوری روز جهان برداشت. بلیت‌های جدید به‌صورت بارکد دوبعدی طراحی شدند که با قرار دادن آن‌ها روی صفحه نمایشگر گیت، امکان تردد فراهم می‌شد. میزان خطا در قرائت این بلیت‌ها نزدیک به صفر بود و از سوءاستفاده یا جعل بلیت جلوگیری می‌کرد. علاوه بر این، هزینه نگهداری گیت‌ها نیز به دلیل حذف قطعات مکانیکی کاهش یافت. این بلیت‌ها نماد ورود مترو به دوران دیجیتال محسوب می‌شوند.
چند سال بعد، دستگاه‌های سلف‌سرویس «ایزی‌پی» (EzPay) در ایستگاه‌ها نصب شد؛ تجهیزاتی که به مسافران اجازه می‌داد بدون مراجعه به باجه، کارت مترو خود را شارژ یا بلیت QR خریداری کنند. این سیستم با اتصال مستقیم به کارت‌های بانکی، فرآیند خرید بلیت را ساده‌تر و سریع‌تر کرد.
چالش‌های دستگاه‌های فروش بلیت
با وجود این پیشرفت‌ها، برخی شهروندان تهرانی از مشکلات در عملکرد دستگاه‌های فروش بلیت الکترونیک ابراز گلایه می کنند؛ چاپ ناقص بارکد و حتی تحویل ندادن بلیت پس از پرداخت، از جمله گلایه‌هایی است که مسافران در ایستگاه‌های پرتردد مطرح کرده‌اند. تکرار این موارد سبب شد شهرداری تهران برای ارتقای کیفیت خدمات وارد عمل شود.
در همین زمینه، مسعود لطفی، مدیرعامل شرکت بهره‌برداری متروی تهران و حومه در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی تسنیم، از اجرای پروژه‌ای جدید برای خرید دستگاه‌های جدید فروش بلیت خبر داد و گفت: با توجه به اینکه دستگاه‌های فعلی کیفیت مناسبی ندارند، پروژه‌ای برای خرید دستگاه‌های جدید تعریف کرده‌ایم که مشکلات گذشته را برطرف خواهد کرد.
به گفته وی، در گام نخست 30 دستگاه جدید در سه ایستگاه پانزده خرداد، آزادی و گلشهر به دستگاه های جدید مجهز شد و به سایر ایستگاه‌ها تعمیم خواهد یافت. تفاوت مهم این دستگاه‌ها در نوع چاپ بلیت است؛ به‌جای بلیت‌های رولی فعلی، دستگاه‌های جدید بلیت‌های برش‌خورده و مجزا تحویل می‌دهند. این تغییر، باعث شده مشکلاتی مانند ناخوانا بودن QR کد یا ناقص چاپ شدن بلیت دیگر تکرار نشود.
لطفی خاطرنشان کرد: روند تدریجی نصب دستگاه ها آغاز شده و تا پایان سال همه ایستگاه های مترو به دستگاه های جدید مجهز خواهند شد.
حرکت به سوی متروی هوشمند
کارشناسان حمل‌ونقل شهری معتقدند این اقدام شهرداری تهران بخشی از برنامه کلان «هوشمندسازی خدمات شهری» است. نصب دستگاه‌های جدید نه‌تنها تجربه خرید بلیت را بهبود می‌بخشد، بلکه با کاهش خرابی‌های فنی، هزینه تعمیرات و نارضایتی شهروندان را نیز کم می‌کند. این دستگاه‌ها همچنین قابلیت توسعه نرم‌افزاری برای پشتیبانی از پرداخت‌های دیجیتال، کیف پول‌های الکترونیکی و کارت‌های بانکی را دارند، ویژگی‌ای که در آینده، متروی تهران را به شبکه‌ای یکپارچه و هوشمندتر تبدیل خواهد کرد.
از نخستین بلیت‌های سه‌تکه کاغذی در دهه هفتاد تا بلیت‌های QR و دستگاه‌های سلف‌سرویس امروز، متروی تهران مسیری طولانی و پرتحول را طی کرده است. بااین‌حال، هر فناوری جدیدی زمانی معنا می‌یابد که در خدمت آسایش و رضایت شهروندان باشد. طرح اخیر شهرداری برای جایگزینی دستگاه‌های فروش بلیت، اگر با دقت فنی، نظارت مستمر و پاسخگویی سریع به مشکلات اجرایی همراه شود، می‌تواند گام دیگری در مسیر «شهر هوشمند» و ارتقای تجربه سفر روزانه میلیون‌ها تهرانی باشد.