نورنیوز- گروه اجتماعی: محیط‌بانان ایران، با وجود نقش حیاتی‌ای که در حفاظت از منابع طبیعی و تنوع زیستی کشور ایفا می‌کنند، همچنان با چالش‌های جدی در حوزه معیشت، تجهیزات، امنیت و حمایت‌های قانونی مواجه هستند. این قشر زحمتکش و فداکار، در سایه بی‌توجهی‌های فراوان و خطرات ناشی از درگیری‌های مکرر با ذی‌نفعان، شکارچیان غیرمجاز و قاچاقچیان، به‌طور مستمر در معرض آسیب جانی هستند و برای حراست از زیستگاه‌ها و گونه‌های در معرض خطر قربانی می‌دهند.
همین ماجرا نه تنها نشان‌دهنده میزان بالای خطراتی است که محیط‌بانان در انجام وظایف خود با آن روبرو هستند، بلکه تکرار حوادث مشابه در نقاط مختلف کشور حکایت از شرایط بحرانی و نیاز مبرم به اصلاح ساختارهای حمایتی از این قشر دارد. در استان‌های مختلف مانند اصفهان، مازندران، کهگیلویه و بویراحمد، محیط‌بانان بارها در اثر شلیک گلوله، ضربات تبر و حتی حملات گروهی شکارچیان زخمی یا کشته شده‌اند. گزارش‌ها از افزایش حملات و خطرات در سال‌های اخیر حکایت دارند؛ به‌طوری که محیط‌بانان ایران در مقایسه با کشورهای دیگر، با خطرات قابل‌توجهی روبرو هستند.
کمبود نیرو و تجهیزات، چالش‌های اساسی
تقریبا هفته و ماهی نیست که خبری از درگیری خونبار و خشونت‌بار شکارچیان غیرمجاز با محیط‌بانان منتشر نشود. بر اساس اعلام سازمان حفاظت از محیط زیست ایران، تاکنون بیش از ۱۵۱ محیط‌بان در حراست از محیط زیست و عرصه‌های طبیعی کشور به شهادت رسیده و ۲۷۳ نفر نیز جانباز شده‌اند. برخی از محیط‌بانان البته حین خدمت در اثر سقوط از پرتگاه و یا سوانح رانندگی کشته شده‌اند که سازمان حفاظت محیط زیست کشور همگی آنان را شهید می‌نامد. ارزش و اهمیت این اعداد آنگاه معلوم می شود که به حرف محمد درویش، از کارشناسان شاخص محیط زیست توجه کنیم که گفته:« در ۹۰ سال گذشته در آمریکا فقط ۲۵ محیط بان کشته شده‌اند که علت ۹۵ ٪ مرگ آنان حوادث و سوانح بوده است اما در 30 – 40 سال گذشته در ایران مجموعا بیش از 150 نفر محیط‌بان و جنگل‌بان کشته شده‌اند. همچنین تعداد زیادی از محیط‌بانان و جنگل‌بانان مضروب و مجروح و دچار نقص عضو دائم شده‌اند. مواردی از تهدید اعضای خانواده محیط‌بانان نیز گزارش شده است.»
در چنین وضعیتی نکته‌ی جالب این است که رئیس یگان حفاظت محیط زیست استان تهران چندی پیش گفت که طی ۶ ماه نخست سال گذشته، ۵۱ قبضه سلاح غیرمجاز، ۱۸۶ مهمات گلوله‌زنی و ۲۵۰ مهمات ساچمه‌زنی کشف شده که نسبت به سال قبلش، نزدیک به ۱۰ درصد افزایش یافته است. این سخنان حکایت از آن دارد که چه بسا آمار درگیری با محیط بانان، هرسال بیشتر از سال قبل باشد.
در ایران، هر محیط‌بان مسئول حفاظت از ۱۰ تا ۱۱ هزار هکتار عرصه طبیعی است که این نسبت، نه تنها با استانداردهای جهانی هم‌خوانی ندارد، بلکه عملاً قدرت محیط‌بان را برای کنترل و نظارت بر این گستره وسیع به شدت کاهش می‌دهد. طبق استانداردهای جهانی، هر محیط‌بان باید مسئول حفاظت از یک هزار هکتار باشد، اما در ایران به دلیل کمبود نیرو، این عدد به ۱۰ برابر افزایش می‌یابد. حتی با وجود مجوز استخدام ۷۰۰ نیروی جدید در سازمان محیط‌زیست، کمبود شدید نیروی انسانی همچنان مسئله‌ای حل‌نشده است. از طرف دیگر، کمبود تجهیزات و فناوری‌های نوین، مشکلات امنیتی محیط‌بانان را تشدید می‌کند. اگرچه طرح‌هایی مانند «هوشمندسازی مناطق» در دستور کار سازمان محیط‌زیست قرار گرفته و پارک ملی گلستان به‌عنوان پایلوت این طرح انتخاب شده، اما این اقدامات به‌تنهایی نمی‌توانند تمام مشکلات را حل کنند.
خلأهای قانونی و اقدامات دولت
بحث حمل سلاح برای محیط‌بانان از دیگر مسائلی است که همواره محل مناقشه بوده است. به‌رغم تصویب قوانین حمایتی در جهت ارتقای وضعیت حقوقی و قضائی محیط‌بانان، هنوز هم در عمل، این قشر در برابر متخلفان و شکارچیان غیرمجاز، با خلأ قانونی مواجه‌اند. بسیاری از محیط‌بانان در مواجهه با خطرات جانی خود، به دلیل ابهاماتی در قانون و نبود پشتوانه قانونی کافی، ناچار به تصمیم‌گیری‌های دشوار هستند که گاه نتایج فاجعه‌بار به همراه دارد. حتی در اسفند ماه سال گذشته، مجلس ایران اصلاح قانون حمل سلاح محیط‌بانان را رد کرد که واکنش‌های گسترده‌ای از سوی فعالان محیط‌زیست و کارشناسان حقوقی در پی داشت. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که محیط‌بانان باید در مواجهه با متخلفان، از پشتوانه قانونی کافی برخوردار باشند تا از جان خود و منابع طبیعی حفاظت کنند.
با وجود این مشکلات، سازمان حفاظت محیط‌زیست در تلاش است تا شرایط بهتری برای محیط‌بانان فراهم کند. شینا انصاری، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست، اخیراً اعلام کرده است که اصلاح قانون حمل سلاح محیط‌بانان در دستور کار قرار گرفته و به‌زودی تغییراتی در این زمینه اعمال خواهد شد. همچنین، بهبود معیشت محیط‌بانان و استفاده از فناوری‌های نوین در طرح‌های حفاظتی از جمله اولویت‌های این سازمان است. در این راستا، اقدامات مثبتی در زمینه افزایش تعداد نیروها و تقویت تجهیزات انجام شده است، اما همچنان با توجه به شرایط اقتصادی و نیاز به نیروهای متخصص، این اقدامات کافی به نظر نمی‌رسد.
در نهایت، برای حفظ زیستگاه‌های طبیعی و حمایت از گونه‌های در معرض خطر انقراض مانند یوز آسیایی و گور ایرانی، نیاز به حمایت‌های گسترده‌تر از محیط‌بانان داریم. این حمایت‌ها نه تنها باید در قالب اصلاح قوانین و تأمین تجهیزات مناسب باشد، بلکه باید به‌طور جدی بر بهبود معیشت و شرایط کاری این قشر نیز تمرکز کند.
محیط‌بانان نباید در تنهایی و بی‌پشتیبانی در برابر شکارچیان و قاچاقچیان مقابله کنند؛ چرا که فقدان این قشر، ضربه‌ای مهلک به حفاظت از محیط زیست خواهد بود. در این مسیر، همگامی نهادهای دولتی، خصوصی و مردم ضروری است تا محیط‌بانان، این قهرمانان گمنام حفاظت از طبیعت، بتوانند با امنیت و اقتدار بیشتر از منابع طبیعی و زیستگاه‌های کشور محافظت کنند.