نورنیوز - گروه اجتماعی :در مسیر هم‌گرایی فناوری‌های نو و حفاظت از میراث کهن، پروژه‌ای در آذربایجان‌شرقی در حال تحقق است که می‌تواند الگویی تازه در مدیریت پایدار محوطه‌های تاریخی باشد. نصب پنل‌های خورشیدی برای تأمین کامل نورپردازی قلعه تاریخی ضحاک و تأمین برق محوطه، به‌عنوان نخستین تجربه در ابنیه تاریخی استان، نقطه تلاقی درخشان میان حفاظت فرهنگی و بهره‌گیری از انرژی پاک است.
بناها و محوطه‌های تاریخی به‌ویژه آن دسته که در مناطق کوهستانی یا صعب‌العبور قرار دارند، همواره با دشواری‌های فنی در تأمین انرژی مواجه‌اند. انتقال برق شبکه به چنین نقاطی هزینه‌بر و در مواردی حتی ناممکن است. از سوی دیگر، حفاظت از اصالت منظر تاریخی اجازه نصب سازه‌های معمولی انتقال نیرو و سیم کشی را نمی‌دهد.
قلعه ضحاک در شهرستان هشترود، یکی از شاخص‌ترین محوطه‌های باستانی شمال‌غرب کشور است که بخش‌هایی از آن به دوره اشکانی و حتی پیش‌تر بازمی‌گردد. موقعیت کوهستانی، گستره وسیع و ارتفاع زیاد آن از سطح زمین، همواره مانعی در ایجاد زیرساخت‌های برقی بوده است. با این حال، نیاز به نورپردازی برای حفاظت، امنیت و همچنین معرفی گردشگری، ضرورت استفاده از راهکاری پایدار را به وجود آورد.
اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان‌شرقی، با توجه به ناترازی انرژی در کشور و در راستای کاهش هزینه‌های انرژی و هم‌سویی با سیاست‌های ملی توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، پروژه نصب سامانه خورشیدی ۲۰ کیلوواتی را در این محوطه آغاز کرده است. بهره‌برداری از این سیستم طی هفته جاری انجام می‌شود و از آن پس، نورپردازی قلعه ضحاک با انرژی خورشیدی تأمین خواهد شد.
این سامانه شامل مجموعه‌ای از پنل‌های فتوولتائیک است که نور خورشید را به جریان برق تبدیل می‌کند. برق تولیدی در باتری‌های مخصوص ذخیره شده و در زمان غروب و شب برای تأمین نور سیستم‌های حفاظتی و تزئینی مورد استفاده قرار می‌گیرد. به گفته کارشناسان فنی این پروژه، توان تولیدی 2۰ کیلووات ۳۴ پنل خورشیدی ۶۰۰ وات پاسخگوی نیاز کامل روشنایی قلعه، محوطه باستانی و سایت باستانی در طول شب خواهد بود.
ایران یکی از کشورهایی است که بیشترین ظرفیت تابش نور خورشید را دارد. میانگین تابش سالانه در کشور حدود ۱۸۰۰ تا ۲۲۰۰ کیلووات ساعت بر متر مربع است، رقمی که ایران را در زمره ده کشور اول جهان از نظر ظرفیت انرژی خورشیدی قرار می‌دهد. افزون بر این، ایران حدود ۲۸۰ روز آفتابی در سال دارد، که فرصت استثنایی برای بهره‌برداری از این منبع پایدار است.
بر اساس گزارش‌های بین‌المللی، هر کیلووات برق خورشیدی می‌تواند سالانه از انتشار حدود ۷۰۰ کیلوگرم گاز دی‌اکسیدکربن جلوگیری کند. در خوش‌بینانه‌ترین حالت، پروژه ۲۰ کیلوواتی قلعه ضحاک با بهره‌گیری از پنل‌های خورشیدی حتی در شب و با سیستم ذخیره، سالانه حدود ۱۴ تن کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای به همراه خواهد داشت. این اقدام، نمونه‌ای ملموس از تلاش برای حفاظت از محیط زیست و کاهش ردپای کربنی گردشگری فرهنگی است.
در ماه‌های اخیر، دولت سیزدهم بر توسعه گسترده نیروگاه‌های تجدیدپذیر تأکید کرده است. بر اساس گزارش خبرگزاری مهر، مسعود پزشکیان رئیس‌جمهوری ایران، در ۱۹ مهرماه ۱۴۰۴، دستور آغاز ساخت نیروگاه‌های خورشیدی با ظرفیت مجموع ۶۵۰ مگاوات را در نقاط مختلف کشور صادر کرده است. همچنین بنا بر گزارش روز ۳۱ شهریورماه ۱۴۰۴ خبرگزاری ایرنا، محمد جعفر قائم پناه معاون اجرایی رئیس‌جمهور نیز اعلام کرده است که تأمین ۳۰ هزار مگاوات برق تجدیدپذیر در دستور کار دولت قرار دارد. این ارقام، تصویری از عزم جدی کشور برای گذار به انرژی پاک ارائه می‌دهد و اجرای پروژه‌هایی نظیر نورپردازی خورشیدی قلعه ضحاک را در چارچوب یک استراتژی ملی معنا می‌کند.
نورپردازی محوطه‌های تاریخی و باستانی صرفاً جنبه زیبایی ندارد. در بسیاری از این محوطه‌ها، نور به‌عنوان ابزاری برای حفاظت و پایش امنیتی از طریق فناوری‌های دیجیتال نیز کاربرد دارد. در قلعه ضحاک، مسیرهای صعود، دیوارهای پیرامونی و برج‌های نگهبانی، با استفاده از چراغ‌های کم‌مصرف که از طریق سامانه خورشیدی تغذیه می‌شوند، روشن خواهند شد.
این شیوه نورپردازی، افزون بر تأمین روشنایی و امنیت شبانه، از فرسایش و تخریب فیزیکی ناشی از کابل‌کشی یا حفاری‌های جدید جلوگیری کرده است. همچنین، طراحی نصب پنل‌ها به گونه‌ای صورت گرفته که کمترین مداخله بصری در چشم‌انداز طبیعی و تاریخی محوطه ایجاد شود. این نوع بهره‌گیری از فناوری‌های سبز، آینده مدیریت آثار تاریخی را دستخوش تغییرات اساسی خواهد کرد.
در پژوهش‌های فنی منتشرشده در پایگاه علمی CIVILICA چنین ذکر شده است که: استفاده از سامانه‌های فتوولتائیک در بناهای تاریخی، در صورت
رعایت ضوابط بصری و فنی، می‌تواند بدون ایجاد هیچ‌گونه آسیب به بنا اجرا شود و نقش مهمی در کاهش هزینه‌های نگهداری ایفا کند.
اجرای موفق این پروژه می‌تواند زمینه‌ساز گسترش فناوری خورشیدی در دیگر آثار تاریخی کشور باشد. آفتاب فراوان در کشور، فرصت ایده‌آلی برای نصب سامانه‌های خورشیدی در کاروانسراها، دژهای تاریخی و محوطه‌های میراث‌فرهنگی فراهم می‌کند.
در سال‌های اخیر، در برخی کشورها مانند ایتالیا و اسپانیا، استفاده از انرژی خورشیدی برای نورپردازی قلعه‌ها و موزه‌های تاریخی رواج یافته است. در یکی از نمونه‌های مشابه، نصب سیستم ۸۰ کیلوواتی در یک موزه تاریخی توانسته بیش از ۲۰ درصد از مصرف برق سالانه آن مجموعه را تأمین کند، بدون آن‌که به ساختار معماری آسیبی وارد شود.
[بهره‌گیری از انرژی خورشیدی قلعه ضحاک را به نماد گردشگری سبز استان بدل می کند]
در استان آذربایجان‌شرقی نیز اکنون با اجرای پروژه قلعه ضحاک، گام نخست در این مسیر برداشته شده است. تداوم این روند می‌تواند به الگویی برای توسعه پایدار در حوزه گردشگری فرهنگی تبدیل شود.
از نظر اقتصادی، اجرای سیستم خورشیدی در محوطه‌های دور از شبکه برق، صرفه‌جویی قابل توجهی به همراه دارد. هزینه اولیه خرید و نصب پنل‌ها در مقایسه با احداث خطوط انتقال و کابل‌کشی چندبرابر کمتر است و در مدت ۴ تا ۵ سال به‌صورت کامل بازگشت سرمایه خواهد داشت.
از نظر زیست‌محیطی نیز، حذف نیاز به سوخت‌های فسیلی برای تولید برق و کاهش آلودگی، تأثیری مستقیم بر سلامت اکوسیستم منطقه‌ای دارد. در کنار آن، استفاده از روشنایی هوشمند و زمان‌بندی‌شده در این پروژه، میزان مصرف انرژی را به حداقل می‌رساند.
پروژه تأمین برق و نورپردازی قلعه ضحاک با بهره‌گیری از پنل‌های خورشیدی، تنها یک اقدام فنی و مهندسی قلمداد نمی‌شود، بلکه نمادی از تغییر نگاه در مدیریت میراث‌فرهنگی و حرکت به‌سوی انرژی‌های تجدیدپذیر است. در این نگاه، حفاظت از آثار تاریخی دیگر صرفاً به نگهداری کالبدی محدود نمی‌شود، بلکه شامل حفظ محیط زیست، استفاده از فناوری‌های سبز و تطبیق با سیاست‌های توسعه پایدار نیز هست.
با اجرای کامل این طرح، قلعه ضحاک، روشنایی خود را از خورشید روزانه‌اش وام می‌گیرد و به الگویی روشن از آینده‌ای تبدیل می‌شود که در آن، انرژی پاک، فرهنگ و فناوری در کنار هم، میراث گذشته را برای فردا نگاه می‌دارند.
میراث آریا