نورنیوز-گروه اقتصادی: در حالی که بانک مرکزی اخیراً اعلام کرده است تا 15 مهرماه سال جاری، در راستای اجرای «قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت»، بالغ بر 1,112,165 میلیارد ریال تسهیلات قرض‌الحسنه ازدواج به 332 هزار نفر پرداخت شده ـ رقمی معادل تحقق 101 درصد سهمیه روزانه و رشد 11 درصدی نسبت به سال قبل ـ آمارهای رسمی شش‌ماهه نخست سال 1404 نشان می‌دهد بار اصلی پرداخت این تسهیلات، به‌ویژه وام ازدواج، بر دوش چند بانک بزرگ کشور بوده است.
با این وجود، داده‌های تجمیعی از 1 فروردین تا 31 شهریور حکایت از آن دارد که حدود سه‌چهارم کل بار پرداخت وام ازدواج در این دوره، تنها توسط شش بانک اصلی پوشش داده شده است؛ تمرکزی که پیامدهایی چون فرسایش منابع قرض‌الحسنه، طولانی‌تر شدن صف‌های انتظار و کاهش رقابت در شبکه بانکی را به دنبال داشته است.
آمار رسمی بانک مرکزی از عملکرد پرداخت تسهیلات قرض‌الحسنه ازدواج در بازه زمانی 1 فروردین تا 31 شهریور 1404 نشان می‌دهد که علی‌رغم افزایش کل حجم پرداخت‌ها، تمرکز سنگین تقاضا عملاً 75 درصد بار این وام را تنها بر دوش 6 بانک بزرگ کشور گذاشته است؛ وضعیتی که کارشناسان آن را نوعی «فشار ساختاری» بر منابع قرض‌الحسنه این بانک‌ها می‌دانند.
بر اساس داده‌های رسمی، در این شش ماه، مجموعاً 291هزار و 858 فقره وام ازدواج به ارزش 978,112,150,000,000 ریال پرداخت شده است ولی همچنان 541 هزار و 215 نفر در صف انتظار وام ازدواج هستند.
نکته قابل توجه اینجاست که شش بانک ملت، ملی ایران، صادرات، تجارت، سپه و رفاه کارگران به تنهایی حدود سه‌چهارم این بار را بر دوش کشیده‌اند.
بانک ملت – 56,126 فقره | 187,770 میلیارد ریال | صف: 83,273 نفر
بانک ملی ایران – 53,047 فقره | 178,414.7 میلیارد ریال | صف: 102,715 نفر
بانک صادرات ایران – 37,420 فقره | 125,076.7 میلیارد ریال | صف: 72,339 نفر
بانک تجارت – 26,145 فقره | 87,890.5 میلیارد ریال | صف: 52,706 نفر
بانک سپه – 30,831 فقره | 104,547 میلیارد ریال | صف: 45,320 نفر
بانک رفاه کارگران – 16,211 فقره | 54,273.8 میلیارد ریال | صف: 43,484 نفر
در مجموع، این 6 بانک بیش از 737٫972 میلیارد ریال از منابع قرض‌الحسنه خود را تنها برای تمهید وام ازدواج تخصیص داده‌اند که معادل سه چهارم کل بار این طرح است.
صف‌های طولانی، فشار نقدینگی
داده‌های رسمی بانک مرکزی نشان می‌دهد بانک‌های بزرگ پرداخت‌کننده وام ازدواج، با انباشت قابل توجه متقاضیان در صف انتظار مواجه‌اند؛ وضعیتی که نه‌تنها روند پرداخت را کند کرده بلکه توان منابع قرض‌الحسنه این بانک‌ها را برای سایر طرح‌های حمایتی نیز محدود ساخته است.
بانک ملت با 83 هزار و 273 نفر و بانک ملی ایران با 102 هزار و 715 نفر در صدر صف‌های طولانی قرار دارند. در کنار این دو، بانک‌های تجارت (52 هزار و 706 نفر)، صادرات ایران (72 هزار و 339 نفر)، سپه (45 هزار و 320 نفر) و رفاه کارگران (43 هزار و 484 نفر) نیز تحت فشار بالای تقاضا هستند. بانک شهر نیز با 12 هزار و 749 نفر متقاضی، با وجود حجم پرداخت کمتر نسبت به بزرگان شبکه، همچنان نسبت به ظرفیت منابع در شرایط فشرده قرار دارد.
در سوی مقابل، کوچک‌ترین صف‌های انتظار متعلق به بانک‌هایی با سهم اندک از پرداخت‌هاست؛ بانک مشترک ایران و ونزوئلا تنها 170 نفر، بانک توسعه صادرات 48 نفر، مؤسسه اعتباری ملل 3 هزار و 754 نفر و بانک قرض‌الحسنه رسالت 10 هزار و 268 نفر متقاضی در صف دارند. این وضعیت عمدتاً ناشی از محدودیت در شبکه شعب، کم‌بودن سهم پرداخت و مراجعه مردمی پایین به این بانک‌ها برای دریافت وام ازدواج است.
تمرکز بی‌سابقه تقاضای وام ازدواج؛ روایت دلایل از اعتماد تا دسترسی
تمرکز شدید بار تقاضای وام ازدواج بر شش بانک بزرگ، حاصل مجموعه‌ای از عوامل اجتماعی و ساختاری در نظام بانکی کشور است. بانک‌های ملی و ملت به دلیل سابقه طولانی در پرداخت وام‌های خرد و حضور پررنگ در پروژه‌های حمایتی، نزد افکار عمومی به‌عنوان بازیگران اصلی این عرصه شناخته می‌شوند. همین سابقه و اعتماد تاریخی سبب شده که بسیاری از زوج‌ها هنگام انتخاب بانک برای دریافت وام ازدواج، سراغ این نام‌های شناخته‌شده بروند و با اطمینان بیشتری فرایند ثبت‌نام را آغاز کنند.
از سوی دیگر، گستردگی شبکه شعب بانک‌هایی مانند ملی، صادرات و ملت در سراسر کشور، به‌ویژه در شهرهای کوچک و مناطق دورافتاده، کار را برای متقاضیان ساده کرده است. وقتی زوجی در شهر خود شعبه فعال بانک مقصد را در دسترس دارد، هم ثبت تقاضا و هم پیگیری مراحل بعدی تسهیل می‌شود. علاوه بر این، بسیاری از متقاضیان هم‌زمان با نیازهای دیگر بانکی مانند افتتاح حساب جاری یا محل واریز حقوق، تمایل دارند همه خدمات خود را از یک بانک دریافت کنند؛ مسئله‌ای که عملاً جریان تقاضا را به سمت بانک‌های بزرگ هدایت می‌کند.
با این حال، این تمرکز پیامدهای قابل توجهی به همراه دارد. مهم‌ترین اثر، فرسایش سریع منابع قرض‌الحسنه بانک‌های بزرگ است که ظرفیت آن‌ها را برای تأمین سایر طرح‌های حمایتی از جمله وام فرزندآوری یا تسهیلات اشتغال خرد کاهش می‌دهد. پیامد دیگر، طولانی‌شدن صف‌های انتظار است؛ به‌طوری که حتی بانک‌های منظم و فعال در پرداخت، به دلیل حجم بالای تقاضا با صف‌هایی چندده‌هزارنفری مواجه هستند و زمان انتظار برای زوج‌ها به شکل ملموسی افزایش می‌یابد. در نهایت، این تمرکز باعث کاهش رقابت میان بانک‌ها شده است، چرا که حجم اصلی تقاضا عملاً بر دوش چند بانک مشخص قرار دارد و انگیزه بانک‌های کوچک‌تر برای جذب متقاضی و ارائه خدمات سریع‌تر کم‌رنگ می‌شود.
کارشناسان بانکی پیشنهاد می‌دهند سهمیه‌بندی سالانه یا ماهانه بر اساس ظرفیت منابع قرض‌الحسنه هر بانک، همراه با هدایت هوشمند متقاضیان به بانک‌های کم‌بارتر می‌تواند فشار را تعدیل کند. بدون این اصلاح، روند فعلی می‌تواند در نیمه دوم سال به افزایش میانگین زمان انتظار و حتی کاهش نرخ پرداخت منجر شود.
به گفته برخی تحلیلگران، ایجاد سامانه متمرکز ثبت‌نام که بانک مقصد را بر اساس ظرفیت و صف موجود پیشنهاد دهد، می‌تواند نقطه شروع ساماندهی این تمرکز باشد.