نورنیوز- گروه اجتماعی: در روزهای اخیر، ششمین همایش کنکاش‌های نظری و مفهومی درباره جامعه ایران از سوی انجمن جامعه‌شناسی ایران برگزار شده است؛ فرصتی ارزشمند برای گردهمایی و رایزنی کارشناسان و صاحب‌نظران حوزه علوم اجتماعی. چنین نشست‌هایی، برکت‌هایی دوسویه دارند؛ از یکسو به بازخوانی تولیدات و یافته‌های دانش بومی جامعه‌شناسی در ایران کمک می‌کند، و از سوی دیگر تحلیل‌هایی عینی و واقع‌گرایانه از تحولات اجتماعی جامعه امروز ایران ارائه می‌کنند. این همایش‌ها به نوعی می‌توانند نقشی برجسته در ارتقای علم جامعه‌شناسی ایفا کنند و در عین حال، به سیاستگذاران کمک کنند تا تصویری شفاف‌تر و معتبرتر از وضعیت کنونی جامعه به دست آورند. نگاهی به عناوین و محورهای این همایش چهار روزه نشان می‌دهد که هردو هدف در آن مورد توجه بوده است.
جامعه‌شناسی و سیاست‌گذاری: یک نیاز متقابل
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های سیاست‌گذاری در ایران در دهه‌های اخیر، فقدان داده‌ها و تحلیل‌های علمی به‌روز از شرایط اجتماعی کشور بوده است. در شرایطی که تغییرات سریع اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی در حال رخ دادن است، بسیاری از سیاست‌ها و تصمیمات به علت عدم شناخت دقیق و علمی از این تحولات، نتیجه‌ای مطلوب در پی نداشته است. در این میان، علم جامعه‌شناسی می‌تواند به‌عنوان ابزاری کارآمد برای تولید دانش مستند و مبتنی بر واقعیت‌های اجتماعی، نقشی حیاتی در طراحی و اجرای سیاست‌ها ایفا کند.
علم جامعه‌شناسی در ایران، همانند بسیاری دیگر از علوم اجتماعی، در طول سال‌های اخیر با چالش‌های متعددی روبه‌رو بوده است. این علم همواره در موقعیت‌هایی قرار داشته که گاهی مورد بی‌توجهی قرار گرفته و یا نتوانسته است به شکل مطلوب در فرآیندهای تصمیم‌گیری نقش‌آفرینی کند. از سوی دیگر، سیاستگذاران و مدیران اجرایی کشور نیز گاهی به دلیل کمبود اطلاعات علمی و دقیق، در اتخاذ تصمیمات درست در زمینه مسائل اجتماعی و فرهنگی با مشکل روبه‌رو بوده‌اند.
بر همین اساس، لزوم استفاده از جامعه‌شناسی در سیاست‌گذاری‌های کلان کشور امری انکارناپذیر است. این علم می‌تواند تصویری دقیق و عمیق از شرایط مختلف جامعه ایران، از جمله بحران‌های اجتماعی، نابرابری‌های اقتصادی، و تحولات فرهنگی و دینی ارائه دهد. استفاده از تحلیل‌های جامعه‌شناختی در طراحی سیاست‌ها می‌تواند به سیاستگذاران کمک کند تا با توجه به واقعیت‌های موجود، تصمیماتی کارآمدتر و مبتنی بر داده‌های علمی اتخاذ کنند.
مسعود پزشکیان از زمانی که سکان ریاست جمهوری را در ایران به دست گرفته است دست کم دو نشست عمومی با اندیشمندان علوم اجتماعی ایران برگزار کرده و تحلیل‌ها و نظرات ایشان را شنیده است. اکنون با برگزاری همایش کنکاش ها.... به نظر می‌رسد موقعیتی مجدد حاصل شده تا این رایزنی غیرحضوری تکرار شود. جامعه‌شناسان، در حکم مشاوران غیررسمی نهاد قدرت هستند تا درکی موزون و دقیق از صحنه تحولات اجتماعی کشور را در اختیار عالی ترین مقام اجرایی کشور قرار دهند. به این اعتبار نشست سالانه جامعه شناسان را نباید همایشی صرفا آکادمیک و نظری دانست؛ بلکه فرصتی ویژه و نادر برای آشنایی با لایه‌های درونی‌تر و عمیق‌تر جامعه ایران است تا بر اساس این شناخت، امکان سیاست‌گذاری بهتر و واقع‌گرایانه تر برای مسئولان ارشد کشور فراهم آید.
جامعه‌شناسان: بهترین مشاوران نهاد قدرت
نشست‌های علمی مانند همایش کنکاش‌های نظری و مفهومی جامعه ایران می‌توانند فرصت‌هایی بی‌نظیر برای ایجاد گفت‌وگو و تبادل نظر میان نخبگان علمی و سیاستگذاران فراهم کنند. این همایش‌ها نه تنها به ارائه پژوهش‌های جدید و تحلیلی از وضعیت اجتماعی کشور می‌پردازند، بلکه با ارائه راهکارهای علمی و تجربی، می‌توانند به سیاستگذاران کمک کنند تا درک بهتری از وضعیت جامعه پیدا کرده و بر اساس آن تصمیمات خود را تنظیم کنند.
اما برای بهره‌برداری کامل از ظرفیت‌های علم جامعه‌شناسی، نیازمند گامی بزرگ‌تر در فرآیندهای تصمیم‌گیری هستیم. جامعه‌شناسان نه تنها به‌عنوان کارشناسان علمی می‌توانند در توسعه این علم نقش‌آفرینی کنند، بلکه به‌عنوان بهترین و صادق‌ترین مشاوران نهاد قدرت در عرصه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی می‌توانند راه‌گشا باشند. بسیاری از مشکلات امروز ایران، ناشی از بی‌توجهی به تحلیل‌های علمی و نادیده‌گرفتن واقعیت‌های اجتماعی است که می‌تواند با مشاوره‌های کارشناسانه جامعه‌شناسان از بین برود.
جامعه‌شناسان با شناخت عمیق از فرهنگ، تاریخ، ساختارهای اجتماعی و فرآیندهای تاریخی کشور، قادرند به‌طور صادقانه و بی‌طرفانه، تحلیل‌هایی واقع‌بینانه از وضعیت موجود ارائه دهند. آن‌ها می‌توانند با ارائه بازخوردهای علمی و نقادانه، مشکلات بنیادین جامعه را شناسایی کنند و برای حل آن‌ها راهکارهایی کاربردی و مستند ارائه دهند. در حقیقت، جامعه‌شناسان در فرآیندهای تصمیم‌گیری می‌توانند صدای مردم و واقعیت‌های اجتماعی را به نهادهای قدرت برسانند و در شکل‌دهی سیاست‌هایی موثر و انسان‌محور نقش ایفا کنند.
همچنین، ضروری است که دولت‌ها و نهادهای حکومتی، از این مشاوره‌ها نه تنها برای اصلاح وضعیت موجود، بلکه برای پیشگیری از بحران‌های اجتماعی آینده بهره‌برداری کنند. جامعه‌شناسان می‌توانند هشدارهایی بهنگام و بلکه زودهنگام ارائه دهند که اگر شنیده شوند، از بروز بسیاری از بحران‌ها جلوگیری می‌شود. همین‌طور آن‌ها می‌توانند به ایجاد وفاق اجتماعی، افزایش سرمایه اجتماعی و تقویت همبستگی ملی کمک کنند؛ مسائلی که به‌طور مستقیم بر پایداری سیاسی و اجتماعی کشور تاثیرگذارند.
بر این اساس، در فرآیند تحول و اصلاح کشور، جامعه‌شناسان باید به‌عنوان مشاورانی جدی و فعال در کنار سیاستگذاران قرار گیرند. این همکاری می‌تواند باعث شود که سیاست‌ها نه تنها بر اساس داده‌های علمی و تحلیل‌های واقعی، بلکه بر مبنای شناخت عمیق از ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی مردم تنظیم شود. در این صورت، نه تنها بحران‌ها مدیریت خواهد شد، بلکه ایران قادر خواهد بود به توسعه‌ای پایدار و جامع دست یابد که هم مردم از آن بهره‌مند شوند و هم ساختارهای حاکمیتی به ثبات و قدرت بیشتری دست یابند.
باید امیدوار بود که سایر رشته‌های علمی، از جمله اقتصاد، روابط بین‌الملل، روانشناسی، مطالعات دینی، زبان و ادبیات فارسی، و ... نیز در چارچوبی منظم و نظام‌مند و هدفمند و هوشمند، نشست‌های علمی سالانه برگزار کنند و با تمرکز روی مسائل بومی ایران، هم در جهت تقویت بنیان و بضاعت حوزه علمی خود قدم بردارند و هم به سیاستگذاران ارشد کشور، درک و دریافتی علمی و واقعی عرضه کنند و راهکارهای مطلوب را برایشان ترسیم کنند.