نورنیوز - گروه سیاسی: نشست غیررسمی سران اتحادیه اروپا با تمرکز بر تهدیدهای ادعایی روسیه که روز چهارشنبه ۹ مهر ۱۴۰۴ در پایتخت دانمارک برگزار شد، قرار بود فرصتی برای همفکری رهبران اروپا درباره افزایش تهدیدات امنیتی در مرزهای شرقی و شمالی قاره باشد.
مته فردریکسن، نخست‌وزیر دانمارک در افتتاحیه اجلاس تأکید کرد که «اروپا در برابر تهدیدات ترکیبی روسیه زمان زیادی برای اتلاف ندارد» و باید هرچه سریع‌تر سازوکارهای دفاعی مشترک را تقویت کند. اما خروجی نهایی تصمیم الزام‌آوری نداشت که بتواند مسیر آینده امنیتی اروپا را روشن کند.
مقامات اروپایی پیش از آغاز جلسه اعلام کردند که برگزاری این نشست به شکل غیررسمی با هدف فراهم‌کردن فضایی آزاد برای تبادل نظر انجام شد.
واقعیت این است که وابستگی صرف به ناتو، به‌ویژه در شرایط بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید، دیگر برای رهبران اروپایی اطمینان‌بخش نیست. ترامپ بارها تأکید کرده که هزینه‌های دفاعی آمریکا برای اروپا باید کاهش یابد و کشورهای عضو اتحادیه سهم بیشتری از امنیت خود بپردازند. از همین رو، نشست کپنهاگ بیش از آنکه ادامه‌ای بر جلسات رسمی ناتو باشد، تلاشی برای بررسی راهکارهای مستقل اروپایی در حوزه امنیت و دفاع به شمار می‌رفت.
رهبران اروپا در این گردهمایی عمدتاً درباره مجموعه‌ای از تهدیدات بحث کردند که آن‌ها را بخشی از «جنگ ترکیبی روسیه» می‌دانند. به گفته نخست‌وزیر دانمارک، اروپا با «یک جنگ اعلام‌نشده اما واقعی» روبه‌رو است که پاسخ آن نیازمند همبستگی و اقدامات فوری است.
طرح «دیوار پهپادی»؛ ایده‌ای بلندپروازانه یا واقع‌گرایانه؟
یکی از محورهای اصلی نشست، پیشنهاد ایجاد یک «دیوار پهپادی» بود. گفته می‌شود این طرح شامل شبکه‌ای از حسگرها، رادارها و سامانه‌های مقابله با پهپاد است که قرار است بر فراز مرزهای شرقی اروپا و پیرامون پایگاه‌های نظامی مستقر شود. کشورهایی مانند لیتوانی و لهستان از این طرح حمایت کردند و آن را ابزاری برای بازدارندگی در برابر روسیه دانستند.
با این حال، اختلاف‌نظرها درباره هزینه و کارآمدی چنین سامانه‌ای آشکار بود. مقامات آلمانی هشدار دادند که تأمین مالی یک دیوار پهپادی در ابعاد قاره‌ای به منابع عظیمی نیاز دارد و ممکن است در عمل بیشتر به یک شعار سیاسی شبیه باشد تا پروژه‌ای اجرایی. فرانسه نیز رویکرد محتاطانه‌تری داشت و بر ضرورت ترکیب دفاع هوایی متعارف با فناوری‌های جدید تأکید کرد، بی‌آنکه صریحاً از طرح دانمارک حمایت کند.
موضوع دیگر نشست، استفاده از دارایی‌های بلوکه‌شده روسیه برای کمک به اوکراین بود. بر اساس گزارش‌ها، برخی کشورهای عضو اتحادیه پیشنهاد کردند سود حاصل از دارایی‌های روسیه که هم‌اکنون در اروپا مسدود شده، به شکل وام در اختیار اوکراین قرار گیرد و در صورت پرداخت غرامت توسط مسکو، بازپرداخت شود.
اما این ایده هم با مخالفت‌هایی همراه شد. به باور مقامات مالی اروپا، استفاده از دارایی‌های روسیه می‌تواند اعتماد به نظام بانکی و مالی اتحادیه را خدشه‌دار کند و پیامدهای حقوقی غیرقابل پیش‌بینی داشته باشد. آلمان و برخی کشورهای اروپای غربی نسبت به «اثر دومینویی» چنین اقدامی هشدار دادند. در مقابل، کشورهای بالتیک و لهستان از این پیشنهاد دفاع کردند و آن را اقدامی ضروری برای تداوم حمایت از اوکراین خواندند.
اما یکی از ویژگی‌های نشست کپنهاگ، برجسته‌شدن اختلاف‌نظرهای قدیمی میان کشورهای بزرگ اروپایی بود. آلمان همچنان بر ملاحظات اقتصادی و حقوقی تأکید داشت و نسبت به هرگونه اقدام شتابزده هشدار داد. فرانسه بیشتر بر نقش سیاسی و دیپلماتیک اتحادیه در کنار توان دفاعی تأکید کرد. در مقابل، کشورهای بالتیک و لهستان مواضع تهاجمی‌تری اتخاذ کردند و از لزوم تقویت فوری مرزها و اقدام بازدارنده سخن گفتند.
دانمارک، به عنوان میزبان، تلاش داشت بر نقش هماهنگ‌کننده تأکید کند اما عملاً قادر به ایجاد اجماع کامل نشد. سوئد هم با ارسال تجهیزات ضدپهپادی برای حفاظت از محل نشست، پیام نمادینی درباره اهمیت دفاع مشترک ارسال کرد. با این حال، نبود یک موضع واحد نشان داد که اروپا هنوز از دستیابی به راهبرد امنیتی مستقل فاصله زیادی دارد.
چرا نشست به نتیجه ملموس نرسید؟
تحلیل‌گران اروپایی بر این باورند که چند عامل اصلی باعث شد نشست کپنهاگ به خروجی عملی منجر نشود. نخست، نبود اجماع بر سر تأمین مالی پروژه‌های دفاعی؛ دوم، اختلاف رویکرد میان کشورهای محتاط (مانند آلمان و فرانسه) و کشورهای تهاجمی‌تر (مانند لهستان و بالتیک‌ها)؛ سوم، ملاحظات حقوقی و اقتصادی درباره استفاده از دارایی‌های روسیه و چهارم، ترس از آنکه هرگونه تصمیم شتابزده بدون پشتوانه ناتو، اروپا را در برابر فشارهای بیشتر روسیه آسیب‌پذیر کند.
فایننشال تایمز در گزارشی نوشت: «نشست کپنهاگ بیش از آنکه بیانگر وحدت اروپایی باشد، نمایانگر شکاف عمیق درک تهدید و اختلاف در انتخاب راهبردهای امنیتی بود.» این روزنامه افزود که رهبران اروپا در سخنرانی‌های خود لحن قاطعی داشتند اما در عمل از ارائه تعهدات مشخص خودداری کردند.
خبرگزاری رویترز هم از «بحث‌های گسترده اما بی‌نتیجه» گزارش داد و تأکید کرد که رهبران اروپا بیشتر در حال نمایش وحدت بودند تا تصمیم‌گیری. آسوشیتدپرس نیز این اجلاس را «صحنه نگرانی‌های مشترک اما راهکارهای پراکنده» توصیف کرد.
برخی تحلیل‌گران معتقدند برگزاری چنین نشست‌هایی بیشتر به‌منظور ارسال پیام سیاسی به مسکو و واشنگتن است تا رسیدن به توافق عملی. از نگاه آن‌ها، اروپایی‌ها می‌خواهند نشان دهند که به رغم بازگشت ترامپ و تردیدها درباره آینده ناتو، قاره قادر به سازماندهی ابتکارات دفاعی مستقل است؛ هرچند واقعیت صحنه سیاست و اقتصاد اروپا چیز دیگری می‌گوید.
در نهایت، نشست غیررسمی کپنهاگ تصمیم الزام‌آوری نداشت که بتواند مسیر آینده امنیتی اروپا را روشن کند. رهبران کشورهای مختلف در سخنرانی‌های خود هشدار دادند، نگرانی‌ها را تکرار کردند و پیشنهادهای کلی ارائه دادند، اما فقدان اجماع و هزینه‌های سنگین هرگونه طرح عملی باعث شد نشست به نوعی نمایش وحدت نمادین محدود شود.
کارشناسان معتقدند که اروپا امروز بیش از هر زمان دیگری با این پرسش بنیادین مواجه است که آیا می‌تواند بدون تکیه بر آمریکا راهبرد امنیتی مستقل ایجاد کند یا همچنان درگیر اختلاف‌نظرهای داخلی باقی خواهد ماند؟ نشست کپنهاگ نشان داد که مسیر پیش رو دشوار و پرابهام است و آنچه در این گردهمایی پرهیاهو دیده شد، بیش از آنکه نشانی از قدرت‌یابی باشد، اعترافی به سردرگمی امنیتی قاره سبز بود.