بحران مصرف دارو در ایران؛ علل و زمینه ها

نورنیوز-گروه اجتماعی: سال ۱۳۸۵ ایرانی‌ها به طور متوسط روزانه یک دارو مصرف می‌کردند؛ یعنی حدود ۳۶۵ دارو در سال. این رقم در سال ۱۴۰۳ به ۶۶۹ دارو رسید؛ دو برابر دو دهه پیش. افزایش مصرف در دهه ۱۴۰۰ نیز قابل توجه بود؛ در سال ۱۴۰۱ هر نفر حدود ۶۷۹ دارو و در سال ۱۴۰۲ حدود ۶۳۱ دارو مصرف کرده بود.
روند کلی مصرف دارو در ایران طی ۲۰ سال گذشته، افزایشی بوده است: از حدود ۲۵.۷ میلیارد عدد دارو در سال ۱۳۸۵ به ۵۷.۵ میلیارد عدد در سال ۱۴۰۳. این داده‌ها نشان می‌دهد پس از شیوع کرونا و با تشدید فشارهای اقتصادی، دارو بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره مردم شده است.

چه داروهایی بیشترین سهم مصرف را دارند؟

لیست داروهای پرمصرف نشان‌دهنده وضعیت سلامت عمومی و تغییر سبک زندگی ایرانی‌هاست. داروهای ضدسرماخوردگی و آموکسی‌سیلین در صدر قرار دارند و متفورمین برای کنترل قند خون به سومین داروی پرمصرف تبدیل شده است. همچنین داروهایی مانند آسپرین، فاموتیدین، لووتیروکسین و استامینوفن کدئین جزو پرمصرف‌ترین‌ها هستند.
نکته قابل توجه دیگر، مصرف داروهای ضداضطراب است؛ آلپرازولام که سالانه بیش از ۴۸۵ میلیون عدد مصرف می‌شود، جایگاه ۲۳ را در میان ۳۰ داروی پرمصرف دارد. از میان این ۳۰ دارو، هفت دارو مرتبط با فشار خون و قلب، پنج دارو برای مشکلات گوارشی و معده و دو دارو برای تسکین اضطراب هستند.

ارزش بازار دارویی؛ از ۸۲۱ میلیارد تا ۲۳۲ هزار میلیارد تومان

ارزش بازار دارویی ایران طی ۲۰ سال، جهش خیره‌کننده‌ای داشته است. در سال ۱۳۸۳ ارزش این بازار حدود ۸۲۱ میلیارد تومان بود و امروز به ۲۳۲ هزار میلیارد تومان رسیده است؛ رشد ۲۸۲ برابری که بخش عمده آن ناشی از تورم و افزایش مصرف دارو است.
سال‌های اخیر نیز رشد فزاینده بازار دارویی مشهود است: از ۱۰۶ هزار میلیارد تومان در سال ۱۴۰۱، به ۱۶۳ هزار میلیارد در سال ۱۴۰۲ و ۲۳۲ هزار میلیارد در سال ۱۴۰۳ رسیده است. این روند نشان‌دهنده همزمانی افزایش نیاز درمانی و فشارهای اقتصادی بر مردم است.

هزینه داروی ایرانی‌ها؛ ۲ تا ۴ میلیون تومان در سال

سرانه هزینه دارو در کشور نیز روندی صعودی داشته است. هر ایرانی به طور میانگین سالانه ۲.۷ میلیون تومان برای دارو هزینه می‌کند. در برخی استان‌ها مانند تهران، این رقم به حدود ۳.۹ میلیون تومان و در گیلان حدود ۳.۲ میلیون تومان می‌رسد. استان‌های محروم مانند سیستان‌وبلوچستان با ۱.۵ میلیون تومان کمترین سرانه خرید دارو را دارند. این تفاوت‌ها عمدتاً به دلیل تمرکز مراکز درمانی و تعداد پزشکان در استان‌ها و همچنین محدودیت دسترسی به دارو در مناطق محروم است.

دو دارو در روز؛ تصویر واقعی سلامت و اقتصاد ایرانی‌ها

افزایش دو برابری مصرف دارو در دو دهه، تغییر الگوی مصرف و رشد بی‌سابقه بازار دارویی ایران، همگی نشان‌دهنده افزایش بار بیماری‌های مزمن، فشارهای اقتصادی و تغییر سبک زندگی ایرانی‌هاست. دارو دیگر صرفاً کالای درمانی نیست؛ به یکی از اجزای روزمره زندگی تبدیل شده و هزینه‌های آن بخش قابل توجهی از درآمد خانوار را تشکیل می‌دهد. این آمارها هشداری برای مسئولان بهداشت و سیاستگذاران است تا با برنامه‌ریزی دقیق، دسترسی به دارو را متناسب با نیاز واقعی مردم و با توجه به شرایط اقتصادی تضمین کنند.