نورنیوز-گروه سیاسی: باتوجه به تحولات اخیر، همکاری میان جمهوری اسلامی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در چارچوب جدیدی آغاز شده است. براساس پیمان عدم اشاعه تسلیحات هسته‌ای (NPT)، هر کشوری که این پیمان را امضا میکند، موظف است قرارداد دوجانبه‌ای با آژانس منعقد کند که براساس آن، آژانس حق نظارت و بازرسی از فعالیت‌های هسته‌ای آن کشور را خواهد داشت. این قرارداد که به «توافق پادمانی» معروف است، چارچوب نظارت و کنترل آژانس بر فعالیت‌های هسته‌ای کشور امضاکننده را مشخص میکند. در حال حاضر، توافق جدیدی میان ایران و آژانس شکل گرفته است. رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در سخنرانی خود در اجلاس شورای حکام اعلام کرد که این نهاد براساس توافق جدید، حق نظارت و بازرسی فعالیت‌های هسته‌ای ایران در تمامی تاسیسات، ازجمله سه سایت مورد مناقشه که پیش‌تر مورد حمله قرار گرفته‌اند، را داراست. ازسوی دیگر، براساس اطلاعیه شورای عالی امنیت ملی ایران و اظهارات عباس عراقچی، ایران متعهد شده است پس از ارایه گزارشی درخصوص این سه سایت، نظارت‌های آژانس آغاز شود. با این حال، پیش از اجرای این نظارت‌ها، مذاکراتی میان طرفین برای تعیین چگونگی انجام بازرسی‌ها در این سایت‌ها صورت خواهد گرفت. ایران تاکید دارد که توافق پادمانی امضا شده در سال ۱۳۵۱ (1972 میلادی) با آژانس، پس از حملات امریکا و اسراییل به سه تاسیسات هسته‌ای تحت نظارت آژانس، دیگر قابل اجرا نیست و نیازمند ترتیبات جدیدی است. بخشی از این ترتیبات در توافق اخیر گنجانده شده و قرار است اجرایی شود. با این حال، ایران اعلام کرده است که در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه (بازگشت تحریم‌های شورای امنیت) یا وقوع هرگونه حمله نظامی به کشور، این توافق لغو خواهد شد و همکاری با آژانس ادامه نخواهد یافت. این موضع نشان‌دهنده پیش‌بینی‌های ایران برای جلوگیری از سوءاستفاده طرف‌های غربی از این همکاری و خنثی کردن بهانه‌های احتمالی برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه یا اقدامات نظامی علیه ایران است.
در این راستا، تصمیم‌گیری طرف‌های اروپایی در روزهای آتی نقش تعیین‌کننده‌ای خواهد داشت. قطعنامه پیشنهادی روسیه مبنی بر به تعویق انداختن فعال‌سازی مکانیسم ماشه به مدت شش ماه، با مخالفت قاطع ایالات‌متحده مواجه شده و به احتمال زیاد وتو خواهد شد. بنابراین، این اروپا است که باید تصمیم بگیرد آیا مسیر دیپلماسی با ایران و آژانس را ادامه دهد یا با فعال‌سازی مکانیسم ماشه، عملا توافق موجود را به مخاطره اندازد. تحلیل‌ها حاکی از آن است که اصرار برخی کشورهای اروپایی (به ویژه آلمان، فرانسه و بریتانیا) بر اجرای تعهدات ایران در چارچوب برجام، بدون ارایه امتیازات متقابل به ایران، می‌تواند به فعال‌سازی مکانیسم ماشه منجر شود. با این حال، امید است که کشورهای اروپایی با در پیش گرفتن رویکردی خردمندانه، به دیپلماسی فرصت ادامه مسیر را بدهند تا مسائل در چارچوب برجام حل و فصل شود.
مواضع اروپا و مکانیسم ماشه
کشورهای اروپایی در صورت فعال‌سازی مکانیسم ماشه، عملا در راستای سیاست‌های ایالات‌متحده و اسراییل حرکت خواهند کرد. فشارهای امریکا بر اروپا برای اعمال این مکانیسم نقش مهمی در این تصمیم‌گیری ایفا میکند. البته، مواضع ایران در حمایت از روسیه در جنگ اوکراین نیز تا حدی بر این موضوع تاثیرگذار بوده است. با این حال، اصلی‌ترین عامل، فشارهای ایالات‌متحده بر کشورهای اروپایی است. از دیدگاه اروپا، دستیابی ایران به توانمندی‌های هسته‌ای، به ویژه در سطح تسلیحاتی، تهدیدی جدی نه تنها برای منطقه، بلکه برای امنیت اروپا تلقی می‌شود. این نگرانی، بیش از امریکا، در میان کشورهای اروپایی احساس می‌شود. با این حال، فعال‌سازی مکانیسم ماشه می‌تواند به سناریویی منجر شود که به زیان هر دوطرف باشد. این اقدام نه تنها تهدیدات علیه ایران را افزایش خواهد داد، بلکه امنیت اروپا و غرب را نیز به مخاطره می‌اندازد. از این‌رو، عقلانیت ایجاب میکند که کشورهای اروپایی به دیپلماسی فرصت دهند تا از طریق گفت‌وگو و همکاری در چارچوب برجام، راه‌حلی پایدار برای مسائل موجود یافت شود. احتمال احیای توافق برجام و ادامه همکاری‌ها در این چارچوب وجود دارد، به‌شرطی که طرف‌های اروپایی با کنار گذاشتن فشارهای یک‌جانبه، به تعهدات خود پایبند باشند، در غیر این صورت، فعال‌سازی مکانیسم ماشه می‌تواند به تشدید تنش‌ها و ایجاد شرایطی نامطلوب برای همه طرف‌های درگیر منجر شود. درنهایت، انتخاب مسیر دیپلماسی یا تقابل، به تصمیم کشورهای اروپایی بستگی دارد.
کارشناس مسائل بین‌الملل
اعتماد