نورنیوز- گروه سیاسی: پرونده هسته‌ای ایران وارد مرحله‌ای حساس و پیچیده ای شده است. پس از حملات نظامی رژیم صهیونیستی و آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران و تنش‌های پس از آن، اعتماد میان تهران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به شدت تضعیف شد. اکنون قاهره به عنوان میزبان تازه دیپلماسی هسته‌ای ایران، فرصت یافته است تا این اعتماد آسیب‌دیده را بازسازی کند و مدالیته‌ای نهایی شود که هم خواسته‌های ایران را تأمین کند و هم پاسخگوی برخی نگرانی‌های آژانس باشد.
عراقچی و گروسی، مسافران قاهره
سفر همزمان سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، و رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، به مصر با میانجیگری بدر عبدالعاطی، وزیر امور خارجه این کشور، نقطه اوج تلاش‌ها برای بازگرداندن تهران و آژانس به میز گفت‌وگو است. تهران تأکید دارد که تا زمانی که خواسته‌ها و نگرانی‌هایش به طور کامل رفع نشود ، تن به توافق نخواهد داد، اما حضور در قاهره می‌تواند فرصت جمع‌بندی مذاکراتی که هنوز اطلاعات محدودی از آن منتشر شده و نهایی کردن شیوه‌نامه جدید همکاری را فراهم سازد.
مصر با توجه به جایگاه ژئوپلیتیک خود، روابط گسترده با غرب و نزدیکی تازه به ایران، به دنبال ایفای نقش میانجیگری مستقل است. این کشور تلاش می‌کند با بهره‌گیری از تجربه‌های گذشته در محکومیت حملات نظامی علیه ایران، اعتمادی تازه میان تهران و آژانس ایجاد کند و رشته‌های تضعیف شده همکاری را بازسازی کند.
ورود مصر به عرصه میانجیگری در پرونده هسته‌ای ایران می تواند رویدادی مهم تلقی شود. دو کشور هنوز روابط دیپلماتیک رسمی در سطح سفیر ندارند، اما تکاپوی مصر برای بازگرداندن طرفین به میز دیپلماسی و اعتماد ایران به این تکاپو قابل توجه است. تحلیلگران منطقه‌ای معتقدند نقش مصر می‌تواند علاوه بر احیای روابط میان ایران و آژانس، مسیر تعامل میان تهران و غرب را نیز تحت تأثیر قرار دهد. با این حال، موفقیت میانجیگری مصر منوط به توان دیپلماتیک این کشور و اراده سیاسی طرف‌های اصلی پرونده است. تجربه نشان داده که بدون شکل گیری اراده سیاسی واقعی در ایران و غرب، هیچ میانجی‌ای نمی‌تواند مسیر پرپیچ و خم پرونده هسته‌ای را تغییر دهد.
شیوه‌نامه جدید همکاری ایران و آژانس
در هفته‌های اخیر، سه دور گفت‌وگو میان هیأت ایرانی و آژانس برگزار شد که منجر به تدوین شیوه‌نامه تازه همکاری ایران و آژانس شد. این شیوه‌نامه تلاش می‌کند اجرای تعهدات پادمانی ایران را با واقعیات میدانی ناشی از حملات غیرقانونی علیه تأسیسات، قانون مصوب مجلس و ملاحظات شورای عالی امنیت ملی همسو کند. سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، تأکید کرده که متن نهایی در مراحل جمع‌بندی قرار دارد و دیدار عراقچی و گروسی می‌تواند آن را نهایی کند.
از سوی دیگر براساس گزارش مدیرکل آژانس، حملات نظامی اخیر باعث شده که این نهاد نتواند فعالیت‌های میدانی لازم برای راستی‌آزمایی تغییرات ذخایر هسته‌ای ایران را انجام دهد. بر اساس اعلام آژانس،ایران تا تاریخ ۱۳ ژوئن، ۴۴۰.۹ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده تا سطح ۶۰ درصد در اختیار داشته است که نسبت به گزارش پیشین آژانس افزایش نشان می‌دهد. گروسی تأکید کرده که شرایط ایران پس از حملات را درک می‌کند و آماده است تا با رعایت چارچوب پادمانی، نگرانی‌های ایران را مورد بررسی قرار دهد.
مدیرکل آژانس همچنین در نشست خبری خود بر اهمیت همکاری مستمر با ایران تأکید کرد و گفت: «نگرانی‌های امنیتی ایران را جدی می‌گیریم و آماده گفت‌وگو برای ارائه اطمینان بیشتر هستیم.» وی ضمن تأکید بر ادامه عضویت ایران در پیمان ان‌پی‌تی، ابراز امیدواری کرد که ایران همچنان به این پیمان پایبند بماند.
دیپلماسی هسته‌ای ایران، یک تجربه طولانی
ایران با وجود حملات نظامی، فشارها و گزارش‌های مغرضانه، همچنان به دیپلماسی پایبند است. تهران بر اساس قوانین بین‌المللی و اصول ان‌پی‌تی خواستار همکاری مشروط و متوازن است و اقدام فعال تروییکای اروپا در فعال‌سازی فرایند اسنپ‌بک را غیرحقوقی و فاقد مبانی قانونی می‌داند. دیپلماسی قاهره می تواند فرصتی فراهم کند تا تهران و آژانس، با درک متقابل از شرایط و محدودیت‌ها، به یک چارچوب همکاری عملی و امن برسند.
پرونده هسته‌ای ایران از دهه ۱۳۷۰ تاکنون، فراز و نشیب‌های زیادی را تجربه کرده است. تلاش‌های ایران برای دستیابی به انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای، همواره با نگرانی‌های غرب درباره ابعاد نظامی این برنامه همراه بوده است. مذاکرات هسته‌ای ای و توافق برجام در سال ۱۳۹۴ توانست با تضمین محدودیت‌های هسته‌ای، مسیر رفع تحریم‌ها را هموار کند. با این حال، خروج یکجانبه آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌ها، نشان داد که غرب اراده ای برای رفع مسالمت آمیز این پرونده ندارد و از این رواعتماد ایران به حسن نیت غرب و کارآمدی و استقلال نهادهای بین‌المللی درمقام پشتیبانی بی طرفانه از فرآیندهای حقوقی مسالمت آمیز برای رفع تنش های سیاسی و امنیتی بشدت کاهش یافت. شکل گیری این شرایط تعامل با ایران بادآژانس رانیز با چالش‌های جدید مواجه کرد.
در این زمینه، تلاش‌های مصر می‌تواند تجربه میانجیگری عمان و قطر در گذشته را تکمیل کند و نشان دهد که کشورهای عربی منطقه می‌توانند در پرونده‌ای حساس مانند هسته‌ای ایران، نقش فعال و مستقل ایفا کنند. دور تازه مذاکرات ایران و آژانس، همزمان با نشست شورای حکام، تحولات مهمی را رقم زده است:
اول اینکه آژانس متوجه شد که شیوه و نحوه اجرای تعهدات پادمانی ایران نمی‌تواند مشابه دوره پیش از حملات نظامی باشد، زیرا این حادثه منحصر به فرد بوده است.
دوم اینکه ملاحظات امنیتی تأسیسات هسته‌ای ایران، واقعیات میدانی، قانون مصوب مجلس و ملاحظات شورای عالی امنیت ملی، عناصر اصلی مذاکرات بوده‌اند.
سوم اینکه روند گفت‌وگوها تاکنون مثبت ارزیابی شده و انتظار می‌رود مرحله جمع‌بندی در دیدار قاهره نهایی شود.
فرصت باقی‌مانده تا بازگشت تحریم‌های شورای امنیت، بیش از آنکه برای تهران اهمیت داشته باشد، برای غرب اهمیت دارد تا نشان دهد پایبند به قوانین بین‌المللی و تعهدات خود است.
چشم انداز پیش رو
اکنون پرسش کلیدی این است که آیا حضور مصر و میانجیگری آن می‌تواند مسیر همکاری ایران و آژانس را باز کند یا تنها یک توقفگاه موقت است. موفقیت این تلاش‌ها وابسته به سه عامل اصلی است:
1. انعطاف کشورهای غربی و آژانس در پذیرش حقوق هسته‌ای ایران و پایبندی به قوانین بین‌المللی.
2. اراده ایران برای ارائه شفافیت متوازن و همکاری با آژانس.
3. توان دیپلماتیک مصر برای مدیریت اعتماد میان طرفین.
اگر این سه عامل تحقق یابند، مذاکرات قاهره می‌تواند نقطه عطفی باشد که مسیر همکاری ایران و آژانس را از فرسایش و انفعال به سمت ابتکار و تعامل هوشمندانه سوق دهد. پرونده هسته‌ای ایران وارد مرحله‌ای جدید شده که در آن دیپلماسی منطقه‌ای و میانجیگری مستقل می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در آن داشته باشد. تلاش مصر برای بازگرداندن ایران و آژانس به میز دیپلماسی، درک تازه‌ای از تغییرات و شرایط واقعی ایران را به همراه دارد و می‌تواند زمینه‌ساز توافقی عملی و امن باشد. با این حال، هیچ میانجی‌ای بدون اراده سیاسی واقعی طرف‌ها قادر به تغییر مسیر پرونده نخواهد بود. موفقیت مذاکرات قاهره می‌تواند آغاز دوره‌ای تازه از همکاری‌های هسته‌ای ایران باشد، دوره‌ای که توازن میان مقاومت، تعامل و رعایت قوانین بین‌المللی را بازتعریف کند.