نورنیوز- گروه سیاسی: . این سخنان در سطحی فراتر از توصیه‌های اخلاقی یا سیاسی، حامل راهکارهایی برای عبور از چنین شرایطی است که چه‌بسا مهمترین‌شان، غلبه بر بلاتکلیفی از رهگذر کار و تلاش و پیگیری مستمر باشد.
سخنان رهبر معظم انقلاب در دیدار با اعضای دولت چهاردهم، حامل پیام‌ها و توصیه‌های گوناگونی بود که برخی از آنها وجه عملیاتی و برخی دیگر وجه راهبردی داشتند. این سخنان در روزهایی که با پایان جنگ 12 روزه و توقف حملات متقابل، چالش‌های ریز و درشتی متوجه ایران شده، در حکم یک نقشه راه برای غلبه بر تنگناهای عینی موجود به حساب می‌آید.
به نظر می‌رسد کلیدواژه‌ها و محورهای تحلیلی این بیانات، مجموعا در مسیر غلبه بر وضعیت تعلیق روانی حاکم بر جامعه ایران طراحی شده‌اند. رهبری از این وضعیت با تعبیر « نه جنگ، نه صلح» یاد کردند و ضرورت عبور از این وضعیت فرساینده را تذکر دادند. این سخنان در سطحی فراتر از توصیه‌های اخلاقی یا سیاسی، حامل راهکارهایی برای عبور از چنین شرایطی است که چه‌بسا مهمترین‌شان، را غلبه بر بلاتکلیفی از رهگذر کار و تلاش و پیگیری مستمر باشد. با اینحال می‌توان چند محور مهم در این سخنرانی را به ترتیب زیر تفکیک کرد.
۱. معیشت مردم؛ خط مقدم بازسازی اعتماد
در کانون سخنان رهبر انقلاب، تأکید بر معیشت مردم قرار داشت. این نکته چه بسا در نظر برخی، تکراری به نظر برسد، اما اهمیتش اتفاقا در همین تکرار است: اقتصاد همچنان پاشنه آشیل نظام اجرایی و اصلی‌ترین عامل فرسایش سرمایه اجتماعی است. توصیه به انضباط بازار و کنترل قیمتها، به‌ویژه در شرایطی که شوک‌های پی‌درپی ارزی و تورمی توان خرید مردم را تحلیل برده، پیام روشنی دارد: بازسازی اعتماد عمومی بدون سامان‌بخشی به سفره مردم ممکن نیست.
نکته مهم دیگر، توجه به تولید و احیای واحدهای صنعتی است. مثال جلوگیری از قطع برق کارخانه‌ها حامل یک معنای عمیق‌تر است؛ یعنی اقتصاد باید به جای اولویت دادن به تنظیم‌های کوتاه‌مدت، به منطق تولیدمحور بازگردد. در کشوری که انرژی مزیت نسبی دارد، تعطیلی کارخانه‌ها به دلیل خاموشی، نماد ناکارآمدی ساختاری است. رهبر انقلاب با این هشدار، توجه دولت را به جزئیات عملیاتی جلب می‌کنند که اگر اصلاح نشود، شعار حمایت از تولید در حد همان شعار باقی می‌ماند.
۲ . خروج از وضعیت «نه جنگ، نه صلح»؛ کار و امید به جای انتظار
شاید کلیدی‌ترین فراز بیانات، توصیه به خروج از وضعیت «نه جنگ، نه صلح» بود. این تعبیر، هم ناظر به شرایط سیاست خارجی و هم ناظر به روحیه داخلی است. در عرصه خارجی، ایران سال‌هاست میان تنش‌های پرهزینه با غرب و دیپلماسی کشمکشی سرگردان است. در عرصه داخلی نیز، فضای عمومی کشور گرفتار نوعی انتظار فرساینده است: مردم منتظر کاهش قیمتها، مدیران منتظر توافقات سیاسی، و رسانه‌ها منتظر خبری بزرگ که گره‌ها را یکباره باز کند.
در برابر این انتظار، رهبر انقلاب بر دو عنصر تأکید کردند: کار و تلاش و پیگیری و امید. کار، یعنی اراده عملی برای تغییر شرایط با ابزارهای موجود، نه تعلیق آن به رویدادهای بیرونی. امید، یعنی اعتماد به امکان موفقیت همین تلاش‌ها، هرچند مسیر دشوار باشد. به بیان دیگر، سخن بر سر تغییر یک برنامه سیاستی است: از سیاست صبر و انتظار به سیاست اقدام و امید.
۳. پیگیری تا نتیجه؛ نقد پنهان به ساختار اجرا
یکی از محورها، تأکید بر لزوم پیگیری مصوبات و تصمیمات «تا حصول نتیجه» بود. این فراز در ظاهر توصیه‌ای مدیریتی است، اما در واقع نقدی به ضعف مزمن بوروکراسی ایران محسوب می‌شود. بسیاری از طرح‌ها و برنامه‌ها در کشور با سروصدای رسانه‌ای آغاز می‌شوند، اما در میانه راه فراموش یا در پیچ‌وخم اداری گرفتار می‌شوند.
این سخن به معنای مطالبه تغییر در شیوه حکمرانی است: دولت باید سازوکار نظارت درونی و پیگیری مستمر ایجاد کند تا هیچ تصمیمی در حد بخشنامه نماند. چنین تغییری، بیش از آنکه به منابع جدید نیاز داشته باشد، مستلزم بازآموزی فرهنگی و مدیریتی است.
۴. اجماع‌سازی و اصلاح ساختار دولت
رهبر انقلاب در بخشی دیگر، از هم‌افزایی میان رؤسای سه قوه سخن گفتند و این را فرصتی دانستند برای سبک‌سازی بدنه دولت و کاهش موازی‌کاری‌ها. در عمل، بزرگ بودن دولت و تعدد مراکز تصمیم‌گیری، یکی از موانع اصلی کارآمدی است. هر اصلاح اقتصادی یا سیاسی با دیوارهای متعدد نهادی مواجه می‌شود که هم منابع را هدر می‌دهند و هم تصمیمات را کند می‌کنند.
پیام این سخن آن است که فرصت اجماع کنونی باید صرف اصلاحات ساختاری شود. چنین اصلاحاتی ممکن است پرهزینه و دشوار باشد، اما اگر در همین آغاز دولت چهاردهم آغاز نشود، بار دیگر به تعویق خواهد افتاد و چالش‌های موجود بازتولید می‌شوند.
۵. روایت امید؛ مسئولیت رسانه‌ها و نخبگان
از دیگر تأکیدها، نقش رسانه‌ها و نخبگان در روایت امید و تمرکز بر ظرفیت‌ها بود. در شرایطی که فضای مجازی و رسانه‌های معارض بیشتر بر ضعف‌ها و ناکامی‌ها تمرکز می‌کنند، این توصیه معطوف به یک ضرورت اجتماعی است: جامعه بدون تصویر روشن از توانایی‌های خود، به سمت یأس و بی‌اعتمادی می‌لغزد.
با این حال، چالش اصلی اینجاست که روایت امید اگر صرفاً تبلیغاتی باشد، نتیجه معکوس دارد. رسانه‌های داخلی باید میان «بازنمایی قوت‌ها» و «نادیده گرفتن ضعف‌ها» مرز بگذارند. امید واقعی تنها زمانی ساخته می‌شود که موفقیت‌ها در کنار نقد منصفانه کاستی‌ها روایت شود. این همان ظرافتی است که باید در عمل مورد توجه قرار گیرد.
۶. اشاره به دیپلماسی و سفر چین
رهبر انقلاب از تلاش‌های دولت و سفر رئیس‌جمهور به چین تقدیر کردند. این اشاره، بیش از یک تمجید ساده، حامل پیامی است: مسیر دیپلماسی اقتصادی با شرق باید با جدیت دنبال شود. در شرایطی که دسترسی به بازارهای غربی همچنان با موانع تحریمی روبه‌رو است، تقویت پیوند با اقتصادهای آسیایی می‌تواند بخشی از فشارها را کاهش دهد. اما تجربه نشان داده که توافقات بین‌دولتی زمانی به نتیجه می‌رسند که دستگاه اجرایی توانایی پیگیری جزئیات و رفع موانع عملیاتی را داشته باشد. در غیر این صورت، این فرصت نیز مانند بسیاری از فرصت‌های پیشین هدر خواهد رفت.
از توصیه به راهبرد
بیانات اخیر رهبری را می‌توان نوعی نقشه راه برای دولت چهاردهم دانست. نقشه‌ای که در آن معیشت مردم در جایگاه اولویت نخست قرار دارد؛ امید و کار نسخه عبور از بلاتکلیفی معرفی می‌شود؛ پیگیری مستمر معیار سنجش کارآمدی دولت است؛ اصلاح ساختار و اجماع‌سازی شرط لازم برای کارآمدی سیاست‌هاست؛ رسانه‌ها مسئولیت بازنمایی واقع‌بینانه قوت‌ها و ظرفیت‌ها را دارند؛ و دیپلماسی اقتصادی ابزار مهمی برای گشودن گره‌های داخلی تلقی می‌شود.
با این حال، نکته کلیدی آن است که این محورها صرفاً در سطح توصیه باقی نمانند. فاصله میان گفتار و عمل، همان شکافی است که سرمایه اجتماعی را فرسوده کرده است. اکنون اگر دولت بتواند این توصیه‌ها را به اقدامات ملموس و قابل مشاهده ترجمه کند، هم امید اجتماعی بازسازی خواهد شد و هم مسیر عبور از وضعیت فرساینده «نه جنگ، نه صلح» هموار خواهد گشت.