نورنیوز- گروه بین الملل: اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت امور خارجه روز یکشنبه (۹ شهریورماه) در مصاحبه اختصاصی با روزنامه گاردین گفت: «آنچه از رسانه‌های غربی انتظار داریم این است که منصف و واقع‌بین باشند. شما را به تاریخچه این موضوع ارجاع می‌دهم؛ چرا ما از تعهداتمان عقب‌نشینی کردیم؟ در سال ۲۰۱۹ گفتیم که آماده‌ایم مجدداً به تعهداتمان تحت برجام بازگردیم، اگر سه کشور اروپایی، اتحادیه اروپا و دیگران تعهداتشان را اجرا کنند. این موضع ما هنوز پابرجاست.»
متن کامل مصاحبه سخنگوی دستگاه دیپلماسی را در ادامه می‌خوانید:
تا چه حد فکر می‌کنید امکان مذاکره برای دستیابی به توافقی در این ۳۰ روزِ باقی‌مانده وجود دارد و اقدامات اروپا تا چه حد سیاست داخلی ایران در مورد دیپلماسی با غرب را دشوارتر کرده است؟ آیا فکر می‌کنید سه شرط اعلام شده توسط اروپا برای در مورد مذاکرات قابل تحقق است و آیا در مذاکرات ژنو به دستیابی به توافق در این شرایط نزدیک شده بودید؟
به نظر من این شرایط نشان می‌دهد که آنها جدی نیستند و حسن نیت ندارند. به خاطر داشته باشید که ما در میانه یک فرآیند دیپلماتیک بودیم که رژیم اسرائیل، با هماهنگی ایالات متحده و به احتمال زیاد با اطلاع سه کشور اروپایی، به ما حمله کرد. فراموش نکنید که صدراعظم آلمان ادعا کرد که حمله اسرائیل به ایران به مثابه انجام کار کثیف برای آنها بوده است. بنابراین، به نوعی همه آنها این حمله را تأیید کردند. بله، آنها از حمله اسرائیل به ایران حمایت کردند. حالا چگونه ممکن است سه کشور اروپایی به‌عنوان دولت‌های دارای حاکمیت و عضو برجام، شروطی کاملاً غیرمنطقی مطرح کنند؟ آنها می‌گویند اگر نمی‌خواهید ما تحریم‌ها را بازگردانیم، باید با آمریکایی‌ها صحبت کنید. انتظار دارند ایران از حقوق غیرقابل انکار خود تحت معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای (NPT و قطعنامه ۲۲۳۱) شورای امنیت سازمان ملل صرف‌نظر کند. این یعنی آنها تعهدات خود را بر اساس برجام و قطعنامه شورای امنیت، که با اجماع تصویب شده، نقض می‌کنند.
آیا فکر نمی‌کنید که از میان این سه شرط - مذاکره با آمریکایی‌ها، اجازه دادن به بازرسی‌ها و وضعیت ذخایر - حداقل در مورد وضعیت ذخایر، مشکلی وجود ندارد و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌تواند برود و بررسی کند؟ برود و چه چیزی را ببیند؟
خب، آنها باید به سایت‌های آسیب‌دیده یا تخریب‌شده بروند و هرچه می‌بینند بررسی کنند، چون شما گفته‌اید که ذخایر را جابه‌جا نکرده‌اید.
با چه هدفی؟ نکته اینجاست که اعتماد بین ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از بین رفته است. این وضعیتی منحصر به فرد است. ما در تاریخ آژانس سابقه مشابهی نداریم که تأسیسات صلح‌آمیز هسته‌ای یک کشور توسط دو رژیم مسلح به سلاح هسته‌ای مورد حمله قرار گرفته باشد. بنابراین هیچ پروتکل یا شیوه‌نامه مدونی برای بازرسی از سایت‌های آسیب‌دیده وجود ندارد. ما نگرانی‌های امنیتی و ایمنی داریم و در عین حال، مردم ما به دلیل حملات غیرقانونی به تأسیسات خشمگین و ناراحت هستند. ما به عنوان دولت باید به مردم و مجلس خود پاسخگو باشیم. می‌دانید که مجلس قانونی را تصویب کرده که همکاری با آژانس را محدود می‌کند. با این حال، ما همچنان با آژانس در حال مذاکره هستیم. دو دور مذاکره با نمایندگان آژانس داشته‌ایم و در حال کار روی روش‌هایی هستیم که واقعیت‌های موجود را در نظر بگیرد. واقعیت موجود این است که تأسیسات هسته‌ای ما به شدت آسیب دیده‌اند. عامل دیگر، قانون مصوب مجلس است که برای دولت الزام‌آور است. بنابراین، باید هر دو را در مذاکرات با آژانس در نظر بگیریم. امیدواریم بتوانیم روشی را تدوین کنیم که تعامل ما با آژانس را تسهیل کند.
آیا امکان دارد توافقی در مورد ملیت بازرسان حاصل شود؟ برخی پیشنهاد داده‌اند که اگر بازرسان، مثلاً، روس باشند و نه آمریکایی، مشکلی پیش نخواهد آمد؟
من در جایگاهی نیستم که بتوانم وارد جزئیات شوم، چون مذاکرات ما با آژانس هنوز ادامه دارد. باید شیوه‌نامه جدید تدوین شود.
یکی از نگرانی‌های شما این است که اطلاعات جمع‌آوری‌شده توسط آژانس در سایت‌ها به یک قدرت متخاصم مانند اسرائیل منتقل شود، چون این اطلاعات به آژانس می‌رود و ممکن است درز کند که این برای شما خطرناک است.
این یک نگرانی واقعی به‌ویژه با توجه به رویکرد سیاست‌زده آژانس است. نمی‌توانیم این واقعیت را نادیده بگیریم که آخرین گزارش آژانس توسط آمریکا و سه کشور اروپایی مورد سوءاستفاده قرار گرفت تا قطعنامه‌ای تنظیم کنند که ادعا می‌کرد ایران عدم پایبندی دارد. البته آن قطعنامه هیچ مبنای قانونی برای حمله به تأسیسات ما فراهم نمی‌کرد، اما زمینه روانی برای اسرائیل و آمریکا ایجاد کرد تا کمتر از ۲۴ ساعت پس از تصویب آن، جنگ تجاوزکارانه‌ای علیه ایران به راه اندازند.
آیا راهی وجود دارد که شما ماهیت اطلاعاتی که به آژانس می‌رود را محدود کنید و اطلاعات حساس امنیتی به آژانس ارسال نشود؟
ببینید، اساسا نگرانی آنها چیست؟ متأسفانه در رسانه‌های جریان اصلی غربی، درباره موضوعات ثانویه‌ای همچون ذخایر ایران، همکاری ایران با آژانس و بازگرداندن قطعنامه‌های شورای امنیت صحبت می‌شود. اما رفتار غیرقانونی توسط ایالات متحده و اسرائیل را نادیده می‌گیرند. برای مثال ما قطعنامه‌ای را به مجمع عمومی سازمان ملل درباره ممنوعیت حملات به تأسیسات هسته‌ای دیگر کشورها پیشنهاد کردیم. استدلال‌های ایالات متحده در مخالفت با این قطعنانه را بخوانید؛ آنها می‌گویند در اساسنامه آژانس هیچ ماده‌ای وجود ندارد که استفاده از زور علیه تأسیسات هسته‌ای کشورها را ممنوع کند! یا اینکه ادعا می‌کنند که حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران در راستای دفاع جمعی از اسرائیل بوده است! این یک تفسیر عجیب و غیرمنطقی از قوانین بین‌المللی برای توجیه حملاتشان به ایران است. فکر می‌کنم رسانه‌های غربی باید این موضوع را برای افکار عمومی غرب روشن کنند که یک جنگ تجاوزکارانه و ظالمانه علیه ایران تحمیل شد. آنها فرآیند دیپلماتیک را تخریب کردند و به حقوق بین‌الملل لطمه وارد آوردند، آن هم در حالیکه تأسیسات ما ۲۴ ساعت شبانه روز تحت بازرسی و نظارت آژانس قرار داشت. در طول سه دهه گذشته، هیچ مدرکی دال بر انحراف از اهداف صلح‌آمیز پیدا نشده است. بنابراین، هیچ قانون، منطق یا قاعده اخلاقی وجود ندارد که به ایالات متحده یا رژیم اسرائیل اجازه دهد به تأسیسات ما حمله کنند. نباید این موضوع را ساده سازی کرد، چون این یک جنگ آشکار علیه حاکمیت قانون بود.
بازگشت تحریم‌ها تا چه حد به اقتصاد ایران آسیب می‌رساند؟ نظرات متفاوتی در این خصوص شنیده‌ام.
هیچ‌کس نمی‌تواند بگوید که ما از بازگشت تحریم‌ها استقبال می‌کنیم. ما این فرآیند تحریمی را از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ تجربه کردیم و سپس از ۲۰۱۲ برای رفع آنها تلاش کردیم. بیش از دو سال طول کشید تا از شر آن تحریم‌ها خلاص شویم. هیچ فرد سلیم‌العقل یا دولت مسئولی از بازگشت این تحریم‌ها استقبال نمی‌کند. اما در عین حال، ما به عنوان یک ملت یاد گرفته‌ایم چگونه از عزتمان دفاع و از خودمان حفاظت کنیم و با این جنگ ظالمانه(تحریم های اقتصادی) مقابله کنیم. می‌توانم آن را جنگ بنامم، چون آنها حقوق انسانی و رفاه تک‌تک ایرانی‌ها را هدف قرار داده‌اند. برای ما به عنوان یک ملت، کاملاً روشن است که این غیرعادلانه است. ما هیچ خطایی نکرده‌ایم که مستحق چنین رویکردی از سوی شورای امنیت سازمان ملل باشیم. بنابراین، از بازگشت تحریم‌ها استقبال نمی‌کنیم و هر کاری از دستمان برآید انجام خواهیم داد تا اجازه ندهیم این اتفاق رخ دهد. به همین دلیل با اروپایی‌ها، چین، روسیه و دیگر اعضای شورای امنیت در تماس بوده‌ایم. در عین حال، باید برای هر سناریویی در آینده آماده باشیم.
در میان میانجی‌گران متعددی که پیشنهاد شده‌اند، مصر در حال حاضر فعال‌تر به نظر می‌رسد. آیا می‌توان گفت که میانجی‌گری اکنون به سمت مصر پیش می‌رود تا عمان، امارات یا نروژ؟
نه به این معنا. کشورها و افراد زیادی تلاش می‌کنند کاری انجام دهند. متوجهیم که بسیاری در منطقه ما نگران پیامدهای هرگونه تنش برای کل منطقه هستند. بنابراین، آنها تمام تلاش خود را می‌کنند. آنها مساعی جمیله خود را برای کمک به جلوگیری از تشدید اوضاع به کار می‌گیرند.
یکی از اثرات بازگشت تحریم‌ها این است که روسیه و چین ملزم به اجرای این تحریم‌ها خواهند بود، که در حال حاضر چنین الزامی ندارند. دوم اینکه، آیا این به این معناست که اروپا عملاً مسئولیت لغو تحریم‌ها را به آمریکا واگذار می‌کند؟ من به عنوان یک اروپایی این را عجیب می‌دانم که اروپا تلاش کرده خود را بخشی از این فرآیند نگه دارد، اما حالا در حال کنار رفتن است و فرآیندی را تأیید می‌کند که در نهایت آمریکا را مسئول می‌داند.
روسیه و چین به صراحت اعلام کرده‌اند که با بازگرداندن تحریم‌ها مخالف‌اند، چون فکر می‌کنند این کار از نظر قانونی، اخلاقی و سیاسی صحیح نیست که تحریم‌های لغو شده علیه ایران دوباره اعمال شوند. ما با آنها در تماس هستیم و روابط خوبی با هر دو داریم. در مورد اروپایی‌ها، فکر می‌کنم کاری که آنها کردند این بود که نقش خود را از یک میانجی معتبر به ابزاری برای ایالات متحده تقلیل دادند.
بیانیه مطبوعاتی مارکو روبیو، وزیر امور خارجه، را بخوانید. او از فعال شدن این سازوکار استقبال کرد و گفت که خوشحال است چون این در راستای اجرای فرمان رئیس‌جمهور ترامپ در ۴ فوریه ۲۰۲۵ است. در واقع، آنها می‌گویند که اروپایی‌ها کاری را انجام می‌دهند که ترامپ به آنها دیکته کرده است. با اتخاذ چنین رفتاری نقش اروپایی‌ها کاهش خواهد یافت. اگر به تاریخچه برجام نگاه کنید، از خاویر سولانا، کاترین اشتون، موگرینی تا بورل، همه آنها سعی کردند میان ایران و ایالات متحده میانجی‌گری کنند و نشان دهند که شریکی قابل اعتماد برای مذاکره هستند. اما حالا اروپایی‌ها تصمیم گرفته‌اند که صرفاً، دنباله‌رو ایالات متحده و اسرائیل باشند. این کاملاً غیرمسئولانه است که نقش خود را به دیگران واگذار کنند.
من خیلی تحت تأثیر اظهارات وزیر خارجه بریتانیا قرار گرفتم که گفت ما از برجام عبور کرده‌ایم و از ایده حق ایران برای غنی‌سازی داخلی هم گذشته‌ایم. این برای بریتانیا، که همیشه از برجام حمایت کرده و غنی‌سازی در سطح پایین را به رسمیت شناخته، حرف بزرگی است.
آیا فکر نمی‌کنید ما کاملاً حق داریم که دیگر به آنها اعتماد نکنیم؟ آنها در حالیکه هنوز بخشی از برجام هستند و برجام مجوز غنی‌سازی ۳.۶۷ درصد را می‌دهد، می‌گویند که با غنی‌سازی مخالف هستند، آن هم پس از اینکه تأسیسات ما توسط اسرائیل و ایالات متحده مورد حمله قرار گرفته و آسیب دیده است.
اما اگر برجام به شکلی احیا شود آیا شما آمادگی دارید که مثلاً به غنی‌سازی ۳.۶۷ درصد بازگردید؟ در آینده قرار است چه اتفاقی در این خصوص رخ دهد؟
آنچه از رسانه‌های غربی انتظار داریم این است که منصف و واقع‌بین باشند. شما را به تاریخچه این موضوع ارجاع می‌دهم؛ چرا ما از تعهداتمان عقب‌نشینی کردیم؟ در سال ۲۰۱۹ گفتیم که آماده‌ایم مجدداً به تعهداتمان تحت برجام بازگردیم، اگر سه کشور اروپایی، اتحادیه اروپا و دیگران تعهداتشان را اجرا کنند. این موضع ما هنوز پابرجاست.
آیا آن موضع شما هنوز برقرار است؟
اگر همه به برجام بازگردند، ما هم این کار را خواهیم کرد. بله. چون برجام پشتوانه قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل را دارد. ما عضو شورای امنیت نیستیم. آن قطعنامه توسط ایالات متحده پیشنهاد شد و با اجماع، از جمله با رأی بریتانیا و فرانسه، تصویب شد. اگر آنها حداقلی از حسن نیت را داشتند، سعی می‌کردند تعهداتشان تحت برجام را دوباره اجرا کنند و سپس از ایران انتظار داشته باشند که به تعهداتش بازگردد.
از نظر عملی، شما برای مدت طولانی نمی‌توانید غنی‌سازی داخلی انجام دهید، درست است؟
من از مباحث فنی اطلاعی ندارم.
خطر اینجا است که هر دو طرف وارد بحثی کاملاً نظری درباره حق غنی‌سازی در داخل ایران شوند، در حالی که شما به هر حال نمی‌توانید این کار را انجام دهید. پس چه فایده‌ای دارد که جنگ دوم بر سر چیزی باشد که نمی‌توانید انجام دهید؟
آنها می‌گویند تأسیسات ایران به شدت آسیب دیده و دیگر امکان غنی‌سازی نیست. اگر این‌طور است، خب، نگرانی شان چیست؟! اگر فکر می‌کنید ما عملاً غنی‌سازی صفر داریم، پس چرا ایران را با تحریم‌های بیشتر و قطعنامه‌های جدید شورای امنیت تهدید می‌کنید؟
این رفتار باعث می‌شود ایرانی‌ها نتیجه بگیرند که مسئله هسته‌ای بهانه‌ای بوده و آنها فقط می‌خواهند ایران را تضعیف کنند. برخی می‌گویند، می‌توانید از حق غنی‌سازی برخوردار باشید بدون اینکه ضرورتاً غنی‌سازی کنید. این مثل این است که بگویند شما حق نوشیدن آب دارید اما عملاً نباید این کار را بکنید. چنین تفسیری واقعاً به معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای(NPT) آسیب می‌رساند، چون در ماده چهارم کاملاً روشن است که حقوق کشورهای عضو چیست. نمی‌توانید از یک کشور انتظار داشته باشید که بخشی از یک معاهده باشد، به تعهدات آن پایبند باشد، اما از حقوق و امتیازاتش صرف‌نظر کند.
تصمیم‌گیری درباره NPT و خروج از آن به عهده رهبر انقلاب است، نه مجلس، درست است؟
از نظر قانونی، پیوستن به هر معاهده یا توافقی در حوزه اختیارات مجلس است و سپس باید توسط شورای نگهبان تأیید شود. این در مورد خروج از هر معاهده هم صدق می‌کند. بنابراین، این کار باید توسط مجلس انجام شود.
برخی می‌گویند این فقط در حوزه اختیارات رهبر انقلاب است.
از نظر قانونی در سیستم ما، پیوستن به هر معاهده بین‌المللی بر عهده مجلس است.
آیا اکنون طرحی در این مورد در مجلس در حال بررسی است؟
آنها در حال کار روی آن هستند، اما هنوز تصویب نشده است.
آیا احساس می‌کنید اروپا شما را ناامید کرده است؟ برداشت من این است که زمانی اروپا به عنوان میانجی بین شما و آمریکا عمل می‌کرد، اما این نقش تمام شده است. و در نهایت، به نظر می‌رسد ۵۰ درصد احتمال دارد جنگ دیگری رخ دهد. آیا این بار بهتر آماده خواهید بود؟
ما آماده‌ایم. این مسئله به عزت و حاکمیت ملی و استقلال ما مربوط می‌شود. ما در طول قرن‌ها یاد گرفته‌ایم چگونه خودمان را با شرایط وفق دهیم. می‌دانیم که جنگ بسیار پرهزینه است، اما در عین حال، برای ملتی که یک کشور تمدنی با تاریخی غنی و پرافتخار است، گاهی باید بهایی برای زندگی با عزت پرداخت. فکر می‌کنم شما به عنوان بریتانیا، تجربه واقعه بلیتز (حمله غافلگیرانه آلمان نازی در جریان جنگ جهانی دوم) را داشتید که در جریان آن مجبور شدید در برابر آلمان نازی از خود دفاع کنید. ما هم وقتی در ۱۳ ژوئن مورد حمله قرار گرفتیم، وضعیت مشابهی را تجربه کردیم. گاهی هیچ چاره‌ای جز قوی و سرسخت بودن ندارید.
ما به آن «روحیه بلیتز» می‌گوییم، یعنی حال و هوای ملت هنگام حملات غافلگیرانه آلمان نازی. آیا احساس می‌کنید این روحیه را داشتید؟
بله، ما با چنین روحیه‌ای متحد و منسجم در برابر حمله اسرائیل ایستادیم. این یک جنگ تجاوزکارانه و ظالمانه بود و هر ایرانی متوجه شد که این جنگ، جنگی غیرعادلانه است و باید متحد شویم تا بتوانیم از خودمان به عنوان یک ملت دفاع کنیم.