نورنیوز-گروه سیاسی: تهران در حال تجربه روز‌ها و هفته‌های مهم و سرنوشت‌سازی است. در غرب، پنجشنبه هفته گذشته تروئیکای اروپایی با ارسال نامه به اعضای شورای امنیت سازمان ملل، خواستار فعال شدن سازوکار «مکانیسم ماشه» برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران شد و در شرق، مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور به چین دعوت شده است تا ضمن شرکت در اجلاس «سازمان همکاری شانگهای» و حضور در جشن پیروزی هشتادمین سال جنگ جهانی دوم، با رئیس‌جمهور چین، روسیه و... دیدار و گفتوگو کند.
هرچند در ایران تصور می‌شود سازمان همکاری شانگهای، بیشتر متمرکز بر مسائل امنیتی است؛ شاید یکی از دلایل انگیزه مؤسسان آن (چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان) چنین بوده است. این کشور‌ها در سال 1966 این سازمان را با هدف «برقرار کردن موازنه در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه»، پایه‌گذاری کردند. با این حال اما کشورهای مؤثر در آن همچون چین، روسیه و هند هر یک اهداف خاص خود را در آن دنبال می‌کنند. از همین رو نیز در تعریف این سازمان گفته شده که برای همکاری‌های چندجانبه امنیتی، اقتصادی و سیاسی تشکیل شده است.
برگزاری این دور از اجلاس آن هم در چین از 3 منظر دارای اهمیت است:
1. رفتار‌ها و اقدامات رئیس‌جمهور آمریکا در کمتر از یک سال گذشته، نظام بین‌الملل را با بحران‌های پیچیده‌ای همراه کرده است. اعمال تعرفه‌ها علیه کشور‌ها، مواضع متناقض و چندپهلو در یک ماجرا و تلاش برای تضعیف نهاد‌های بین‌المللی و تأکید بر یکجانبه‌گرایی دست در دست هم داده‌اند تا کشورهای به‌ستوه‌آمده از اعمال فشار‌های واشنگتن توجه بیشتری به این اجلاس داشته باشند.
2- اهمیت دوم، میزبان این نشست است؛ چین. در دورانی که رئیس‌جمهور آمریکا با سوءاستفاده از قدرت اقتصادی آمریکا کشور‌ها را تحت فشار قرار داده است پکن شریک بسیار بی‌هزینه‌ای به شمار می‌رود. در حال حاضر چین دومین اقتصاد دنیا است و اگر خللی در روند رشد این کشور به وجود نیاید، تا 5 سال آینده، تبدیل به اقتصاد نخست دنیا خواهد شد. از این رو، توسعه همکاری‌ها به‌ویژه در حوزه اقتصاد با چین برای همه کشور‌ها از جمله کشورهای اروپایی که متحد نزدیک واشنگتن به شمار می‌روند، دارای اهمیت است.
3- سومین دلیل اهمیت این اجلاس را می‌توان از منظر تهران به نظاره نشست. پس از تجاوز رژیم‌صهیونیستی با مشارکت آمریکا به ایران و ناکامی در حصول نتیجه، این نخستین اجلاسی در این سطح است که رئیس‌جمهور ایران در آن شرکت می‌کند. این حضور از آن جهت اهمیت دارد که در میانه جنگ برخی اندیشکده‌ها که تصور می‌کردند کار تمام است، به بررسی جایگزین‌های جمهوری اسلامی نیز پرداخته بودند؛ اما حالا روشن شده است که ایران بسیار قدرتمندتر از آن چیزی است که دشمنانش تصور می‌کردند.
در اجلاس شانگهای علاوه بر تمام سران عضو شانگهای پلاس، ۱۰ نفر عضو ناظر و ۱۰ نفر نیز از دبیرکل‌های سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی همچون دبیر کل سازمان ملل نیز حضور خواهند داشت. در جریان این سفر رئیس‌جمهور با شی‌جین‌پینگ رئیس‌جمهور چین نیز دیدار و گفتوگو خواهد کرد. به احتمال قوی، جزئیاتی از دیدار پزشکیان با شی‌جین‌پینگ منتشر نخواهد شد ولی مشخص است که در کنار همکاری‌های اقتصادی، دو طرف درباره مقابله با اقدامات تروئیکای اروپایی برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه نیز گفتوگو خواهند کرد.
وزرای خارجه 3 کشور اروپایی، از سال گذشته یعنی تقریباً از ابتدای روی کار آمدن دولت پزشکیان در گفتوگو با مقامات ایرانی، تهران را تهدید به استفاده از این ابزار می‌کردند. پیش از اروپا، دونالد ترامپ در دولت نخست و مدتی پس از خروج از برجام، تلاش کرد تا از این ابزار استفاده کند؛ اما به دلیل خروج رسمی از توافق، چنین امکانی برای واشنگتن فراهم نشد. کشورهای اروپایی که پس از خروج آمریکا از برجام به دلیل ناتوانی در تأمین منافع ایران از توافق، رفته‌رفته نقششان در پرونده هسته‌ای ایران کمرنگ‌تر شد، سعی می‌کردند با استفاده از این ابزار، جایگاهی در پرونده هسته‌ای ایران داشته باشند از همین رو نیز در مذاکرات یک سال گذشته با ایران به اسنپ‌بک اشاره می‌کردند. در مذاکراتی که ایران با 3 کشور اروپایی در استانبول داشت، اروپایی‌ها با سه شرط برای عدم به‌کار‌گیری مکانیسم ماشه پای میز مذاکره آمدند: 1. از سرگیری مذاکرات با ایالات متحده 2. همکاری مجدد ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و 3. تعیین تکلیف ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصدی.
مسئله اما آنجا بود که دولت ترامپ پس از جنگ با این توهم که کار برنامه هسته‌ای ایران را یکسره کرده است، تقریباً تلاشی برای مذاکره با ایران نکرد و واسطه‌ها نیز نتوانستند زمینه‌ساز گفتوگو باشند. در موضوع همکاری با آژانس نیز ایران گام‌هایی را در چهارچوب قانون اخیر مجلس شورای اسلامی برداشت ولی این تلاش‌ها منجر به نتیجه روشنی نشد؛ چرا که 3 کشور اروپایی تصور می‌کردند با تنها ابزار در دستشان می‌توانند وارد بازی شوند و در ازای تمدید 6 ماهه اسنپ‌بک، از ایران امتیاز قابل‌توجهی بگیرند و به نقش‌آفرینی خود ادامه دهند. از همین رو نیز با وجود توافق شفاهی برای عدم صدور اعلامیه، پس از وقفه‌ای کوتاه در حین همان مذاکرات، 3 کشور اروپایی تغییر موضع دادند و بر صدور اعلامیه تأکید کردند. اروپا با نقش‌آفرینی درست در پرونده هسته‌ای ایران، می‌توانست برای خود در غرب آسیا جایگاهی تعریف کند؛ اما قمار بزرگی کرد تا به جای یک بازیگر مستقل و دارای جایگاه بین‌المللی دنباله‌روی آمریکا باشد.
عضو شورای سردبیری روزنامه فرهیختگان
فرهیختگان