نورنیوز - گروه اقتصادی: پس از افت سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ میزان صادرات محصولات نانو در چند سال اخیر صعودی بوده است. رشد بیش از ۱۰۰ درصدی سال ۱۴۰۲ به دلیل افزوده شدن صادرات دوده صنعتی و محصولات جانبی آن است که روی‌هم رفته حدود ۵۴ میلیون دلار می‌شوند.
در سال ۱۴۰۲ بیش از ۱۴۵ میلیون دلار از محصولات نانو ساخت ایران به ۵۰ کشور دنیا صادر شده است. عمران و ساختمان، نانومواد، الکترونیک و اپتیک و مواد شیمیایی ۴ حوزه صنعتی هستند که بیشترین صادرات محصولات نانوی ساخت ایران را در سال ۱۴۰۲ داشتند. همچنین ایران در حوزه‌های عمران، نساجی و تجهیزات به ترتیب با صادرات به ۲۱، ۲۰ و ۱۸ کشور هدف بیشترین تنوع مقاصد صادراتی را داشته است. عراق در تمام حوزه‌های صنعتی به جز نانومواد، نیرو و کشاورزی مقصد صادراتی ثابت اکثر محصولات نانوی ساخت ایران بوده است.
در صنعت عمران بیشترین صادرات را به عراق، افغانستان و گرجستان داشتیم. در نانومواد، هند، پاکستان و امارات سه کشور اول مقصد صادرات هستند. در مواد شیمیایی، چین و هند نیز به ترتیب در رتبه اول و دوم قرار دارند و در حوزه نفت اپتوالکترونیک و کشاورزی هم کمترین تنوع مقاصد صادراتی را داشتند و محصولات نانو در این دو حوزه تنها به دو کشور صادر شده‌اند.
همچنین ایران در سـال ۱۴۰۲ توانسته بیش از یک میلیون دلار انواع تجهیزات نانو را به کشورهای توسعه یافته همچون روسیه، آمریکا، انگلیس، چین، کره جنوبی و آلمان صادر کند.
ارتقای اثرگذاری فناوری نانو در بهبود کیفیت زندگی
از منظر اقتصادی، فناوری با افزایش بهره‌وری، ایجاد صنایع نوین و تقویت رقابت‌پذیری، می‌تواند پایه‌های خلق ثروت و امنیت مالی را مستحکم سازد. در بعد اجتماعی، دسترسی به فناوری‌های پیشرفته، کیفیت زندگی را ارتقا داده و شکاف‌های طبقاتی را کاهش می‌دهد.
در حوزه فناوری نانو نیز این فناوری می‌تواند علاوه بر تولید محصولاتی با ارزش‌افزوده بالا، باعث کاهش هزینه‌های تولید، بهبود اقتصاد انرژی، کاهش آلاینده‌های محیط زیست، ایجاد مواد و محصولاتی با دوام و طول عمر بیشتر، تغییر در شیوه درمان بیماری‌های صعب‌العلاج از طریق تولید داروهای جدید، کاهش هزینه‌های درمان و اثرات جانبی داروها و صرفه‌جویی ارزی شود.
در سند ملی توسعه علوم و فناوری نانو در افق ۱۴۱۲ تأثیرگذاری بر آبادانی، تولید ثروت و بهبود کیفیت زندگی مردم به‌عنوان چشم‌انداز توسعه این فناوری در کشور تعیین و هدف‌گذاری شده که لازم است این اثرات سنجش و تحلیل شود.
اثرات توسعه فناوری در مقیاس ملی را می‌توان در سه سطح "خروجی‌ها"،" پیامدها" و "اثرات" بررسی کرد. اولین ورودی توسعه فناوری نانو در کشور، بودجه این حوزه است که در سال های ۱۳۹۴ تا ۱۴۰۲ بودجه ای بالغ بر ۷۶۰ میلیارد تومان به آن تزریق شد که این سرمایه گذاری منجر به تولید محصولات فناوری است که صرفه جویی ارزی ۸۵۴ میلیون دلاری برای سه نانو دارو ضدسرطان "سینادوکسوزم"، "پکلی نب" و "پادینکس") و نانو کاتالیست نفت و پتروشیمی را در پی داشته است.
کاهش هزینه های دولت در تولید انرژی (برق و گاز) به میزان ۴۷۰۰ میلیارد تومان و کاهش هزینه های درمان و بیمه های سلامت کشور به میزان ۱۴۰۰ میلیارد تومانی از دیگر پیامدهای این سرمایه گذاری دولتی بر روی فناوران و فناوری نانو بوده است.
خروجی این رویکردها نیز شامل فروش محصولات فناوری نانو به مبلغ ۱۳۳ هزار میلیارد تومان و معادل ارزی فروش ۵.۵ میلیارد دلار می شود. حجم صادرات محصولات فناوری نانو به میزان ۴۷۴ میلیون دلار از دیگر خروجی های این فناوری به شمار می رود.
یکی از دستاوردهای مهم فناوران نانویی کشور سه نانو دارو است که به این شرح می توان آنها را توصیف کرد:
سینادوکسوزوم برای بیماران مبتلا به سرطان پیشرفته سینه، تخمدان و پوست تجویز می شود
پکلی نپ برای بیماران مبتلا بهه سرطان سینه، ریه و پانکراس به تولید رسید
پادینکس برای بیماران مبتلا به سرطان سینه و معده تجویز می شود.
نانوداروی ضدسرطان سینادوکسوزم به واسطه کاهش ۳۰درصدی عوارض قلبی منجر به کاهش ۲۱۵۰ میلیارد ریالی هزینه درمان ناشی از عوارض جانبی نمونه غیرنانویی آن شده است.
این داروها با حجم فروش ۸۷۰۰ میلیارد ریالی در طول ۷ سال اخیر، صادرات ۱۲ میلیون دلاری به کشورهای سوریه، ترکیه، روسیه و اکوادور داشته و برای کشور صرفه جویی ارزی ۱۲۶ میلیون دلاری داشته است. کاهش ۲۱۵۰ میلیارد ریالی هزینه درمان با کاهش اثرات جانبی داروها از دیگر دستاوردهای کشور برای دستیابی به فناوری تولید این سه نوع داروی ضد سرطان است.
این داروها با قیمت‌های بسیار پایین‌تر، عملا دسترسی طیف بسیار وسیع‌تری از مردم علاوه بر اثرات اقتصادی فوق با تولید این داروهای پیشرفته در داخل کشور و عرضٔه کشور به روش‌های درمانی پیشرفته‌تر فراهم شده است که از منظر عدالت اجتماعی بسیار با اهمیت است.
نانوکاتالیست‌های نفت و پتروشیمی
کاتالیست‌ها از جمله محصولات استراتژیکی هستند به گونه‌ای که بخش عمده‌ای از محصولات و فرآورده‌های نفت و پتروشیمی کشور به این محصوالت وابسته هستند. صنعت پتروشیمی ایران با صادراتی حدود ۱۵ میلیارد دلار در سال، نقش حیاتی در اقتصاد کشور ایفا می‌کند. یکی از کلیدی‌ترین عوامل بقا و رشد این صنعت، استفاده از کاتالیست‌هایی است که در فرآیندهای تبدیل مواد اولیه نفتی به محصولات باارزش، ضروری است. با این حال، طی دهه گذشته، تحریم‌ها دسترسی به کاتالیست‌های خارجی را با چالش‌های جدی مواجه کرد و این موضوع خطری بزرگ برای توقف تولید و صادرات این صنعت ارزآور محسوب می‌شد.
در پاسخ به این تهدید، ایران با تکیه بر فناوری نانو، توانست به خودکفایی در تولید اغلب کاتالیست‌های مورد نیاز دستیابد. شرکت‌های داخلی با بومی‌سازی فناوری ساخت کاتالیست‌ها، نه تنها وابستگی به واردات را کاهش دادند، بلکه کیفیت محصولات را نیز بهبود بخشیدند.
این دستاورد، نقش تعیین‌کننده‌ای در عبور صنعت پتروشیمی از بحران تحریم‌ها داشت و از اختلال در زنجیره تولید و کاهش درآمدهای ارزی جلوگیری کرد به گونه ای که اقتصاد وابسته به کاتالیست‌ها بیش از ۳۰۰۰ همت در سال تخمین زده می‌شود.
تا ده سال گذشته اکثریت قریب به اتفاق این محصولات راهبردی از خارج تأمین می‌شد و در حال حاضر ۴۵ محصول از انواع نانوکاتالیست‌های مورد استفاده در صنایع نفت و پتروشیمی ایران توسط ۱۱ شرکت داخلی تولید و وارد بازار می‌شوند.
پالایشگاه‌های مختلف کشور از جمله تهران، آبادان، تبریز ، اصفهان، الوان، ستاره خلیج‌فارس، امام خمینی شازند و همچنین پتروشیمی‌هایی نظیر کارون و بندر امام از این کاتالیست‌ها استفاده می‌کنند.
آمار فروش و اثرات اقتصادی این محصولات به شرح زیر است:
به‌عنوان نمونه، کاتالیست واحد RCD ساخت یکی از شرکت های داخلی که در اوایل سال ۱۴۰۲ در پالایشگاه شازند اراک جایگزین نمونه وارداتی شد، ضمن بهبود عملکرد، ۴۰ درصد ارزان‌تر از نمونه خارجی و استفاده از آن به‌واسطه طول عمر بیشتر نسبت به نمونه خارجی منجر به افزایش ۱۱۰ میلیون لیتری تولید بنزین در سال در این واحد شده که معادل ۷۵ میلیون دلار صرفه‌جویی ارز ی در واردات بنزین در سال است.
رفع وابستگی پتروشیمی‌ها به محصولات خارجی و صادرات محصولات پتروشیمی در حدود ۱۵ میلیارد دلار از دیگر پیامدهای تولید داخلی کاتالیست ها است. تقریبا همه تولید و صادرات صنعت نفت و پتروشیمی وابســته به کاتالیست‌هاست که در حال حاضر حدود ۶۰ تا ۷۰درصد از آنها در داخل تولید می‌شود.