نورنیوز - گروه اجتماعی: تیم ملی المپیاد نجوم و اخترفیزیک دانش‌آموزی ایران با تکرار قهرمانی در رقابت‌های جهانی، برگ زرینی بر کتاب افتخارات علمی کشور افزود؛ برای اطلاع از جزئیات این دستاورد بزرگ با رییس کمیته علمی المپیاد نجوم و اخترفیزیک گفتگو کردیم.
محمدحسین قاسم‌پور، رییس کمیته علمی المپیاد نجوم و اخترفیزیک، اظهار کرد: المپیاد دانش‌آموزی، که کلیات آن در سایت‌های مختلف آمده، در سطح دانش‌آموزان تعدادی از مدارس کار می‌کنند اما مسئول مستقیم برگزاری آزمون‌ها و انتخاب تیم، باشگاه دانش‌پژوهان جوان است که با بهره‌گیری از کارگروه‌ها و تیم‌های تخصصی، این مسئولیت را برعهده دارد. این فرایند شامل سه مرحله آزمون کشوری است که از میان شرکت‌کنندگان سراسر کشور، در نهایت 10 نفر به‌عنوان دارندگان مدال طلای کشوری انتخاب می‌شوند.
قاسم‌پور خاطرنشان کرد: این 10 نفر به مدت یک سال آموزش می‌بینند و در پایان، دوباره از آنان آزمون گرفته می‌شود تا پنج نفر برتر نهایی به‌عنوان تیم ملی المپیاد نجوم ایران به مسابقات جهانی اعزام شوند.
وی با اشاره به سطح مسابقات جهانی توضیح داد: امسال 64 کشور از پنج قاره شرکت داشتند و هر کشور شیوه خاص خود را در انتخاب تیم به‌کار می‌گیرد. در تیم‌های دیگر کشورها نیز معمولاً پنج نفر اعزام می‌شوند. این دانش‌آموزان طی 10 روز در آزمون‌های متنوعی شرکت می‌کنند که شامل آزمون تئوری، تحلیل داده، عملی و رصد است. در پایان، نمرات با فرمول‌های مصوب محاسبه و مدال‌ها اهدا می‌شود.
رئیس کمیته علمی المپیاد نجوم و اخترفیزیک افزود: در دو سال اخیر، آماده‌سازی دانش‌آموزان طی یک سال منتهی به مسابقات با حضور اساتیدی انجام شد که اغلب خود فارغ‌التحصیل دانشگاه‌های معتبر هستند و سابقه شرکت در المپیاد را داشتند. من نیز در سال 2016 در مسابقات جهانی شرکت کردم و مدال برنز گرفتم. به واسطه همین تجربه، پیگیری و همراهی نزدیکی با دانش‌آموزان داریم.
وی تصریح کرد: شرایط خاص امسال، از جمله فضای بحرانی ناشی از جنگ و برنامه‌ریزی دقیق اساتید، بر روند آماده‌سازی تأثیرگذار بود. اساتید گاه مجبور به سفرهای خارجی هستند و این امر هماهنگی بالایی نیاز دارد.
قاسم‌پور با بیان اهمیت شناخت و اعتماد متقابل مربی و دانش‌آموز گفت: بچه‌ها باید تیم سرپرستی را به‌خوبی بشناسند و به آنان اعتماد داشته باشند. بسیاری از این دانش‌آموزان نخستین‌بار است که از خانواده دور می‌شوند و حتی سفر خارجی می‌روند؛ این تجربه برای آنان استرس‌زاست.
وی ادامه داد: طبق مقررات، دانش‌آموزان از روز نخست مسابقات از سرپرست‌های خود جدا می‌شوند و به قرنطینه می‌روند؛ چرا که سرپرست‌ها به سؤالات دسترسی دارند و درباره آن‌ها نظر می‌دهند. در المپیاد نجوم، دانش‌آموزان هشت روز کامل در قرنطینه هستند و در دو روز پایانی فقط ارتباط تلفنی محدود دارند. تلفن‌های همراه آنان جمع‌آوری می‌شود و به‌مدت 10 روز به خانواده و مربیان خود دسترسی ندارند.
رئیس کمیته علمی المپیاد نجوم و اخترفیزیک افزود: تفاوت زبان، تنوع فرهنگی، تغییر آب‌وهوا و غذا، همگی فشار روانی مضاعفی ایجاد می‌کند. با این حال، باید در همین شرایط حداکثر تمرکز بر محتوای علمی و پیاده‌سازی مطالب آموخته‌شده حفظ شود. این آماده‌سازی پیشینی، نقشی کلیدی در موفقیت ایفا می‌کند.
وی با اشاره به اهمیت دقت در ترجمه سؤالات گفت: گاهی لازم است در صورتی که تصحیح‌کنندگان متوجه پاسخ نشده یا نمره‌ای لحاظ نکرده باشند، توضیح داده شود. همچنین ترجمه سؤالات باید دقیق، روان و خوانا باشد تا دانش‌آموزان بتوانند از فرمول‌های آموخته‌شده به‌درستی استفاده کنند.
رئیس کمیته علمی المپیاد نجوم و اخترفیزیک گفت: باید بچه‌ها را به‌خوبی بشناسیم تا توانمندی‌های آن‌ها مشخص شود و آنان نیز به سرپرستان خود اعتماد کنند. در این دو سال اخیر، مشابه سال‌های قبل، زحمات زیادی از سوی اساتید کشیده شده است. نتیجه‌ای که امروز به دست آمده، به نظر من در هیچ المپیاد دیگری سابقه ندارد؛ هیچ کشوری نتوانسته دو سال پیاپی پنج مدال طلای جهانی کسب کند و رتبه یک دنیا شود؛ این افتخار فقط نصیب المپیاد نجوم و تیم جمهوری اسلامی ایران شده است.
وی افزود: امسال نیز، با وجود تغییر چهار نفر از اعضا و تنها حضور یک نفر مشترک با سال قبل، این موفقیت تکرار شد. این امر نشان‌دهنده عملکرد قوی تیم مربی‌گری و فرآیند آماده‌سازی است.
قاسم‌پور با انتقاد از کم‌توجهی رسانه‌ها به این موفقیت‌ها خاطرنشان کرد: این حوزه، در رسانه‌ها به‌شدت مغفول مانده است. در جریان مسابقات، میانگین ساعات خواب روزانه اساتید حدود سه ساعت بود و شبانه‌روز کار می‌کردند تا جایی که از شدت خستگی به خواب می‌رفتند. متأسفانه شناختی از فضای المپیاد و اثرگذاری بین‌المللی آن در جامعه وجود ندارد. به جرأت می‌گویم المپیاد دانش‌آموزی، حتی معتبرتر از المپیاد دانشجویی است.
وی ادامه داد: در سطح بین‌الملل، تمام لیدرهای تیم‌ها از میان اساتید و معلمان سرشناس کشورها انتخاب می‌شوند. برای مثال، دانشگاه کمبریج در انگلستان حمایت می‌کند یا در هند، مؤسسه انرژی اتمی حمایت‌کننده اصلی تیم است. در ایران، این مسئولیت قبلاً با سمپاد بود و اکنون باشگاه دانش‌پژوهان جوان به‌طور مستقل آن را برعهده دارد. این ظرفیت‌ها و نقش مؤثر مربیان، لیدرها و کوچ‌ها باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد.
قاسم‌پور با اشاره به اثرات این موفقیت شگفت‌انگیز نخبگان دانش‌آموز گفت: این موضوع دو بُعد دارد؛ نخست، بُعد اعتباری برای کشور ایران. المپیاد نجوم یک رویداد رسمی بین‌المللی است که با حضور ارگان‌های رسمی نجومی و فضایی جهان برگزار می‌شود. وقتی ایران همواره نتایج درخشانی می‌گیرد، نام کشور بالا می‌رود و اعتبار ملی کسب می‌شود.
رئیس کمیته علمی المپیاد نجوم و اخترفیزیک افزود: این موفقیت‌ها همچنین برای افراد شرکت‌کننده اعتبار علمی ایجاد می‌کند. در تاریخ المپیاد، دانش‌آموزانی بوده‌اند که پس از کسب مدال طلا، به مراکز علمی بزرگی چون ناسا راه یافته‌اند. این نشان می‌دهد برگزیدگان، استعداد بالایی دارند و به مسیرهای حرفه‌ای در دانشگاه و پژوهش هدایت می‌شوند.
وی بیان کرد: در دانشگاه‌ها، انجام مقالات علمی یا پژوهش‌های خاص بسیار مهم است که بدانیم در دنیا چه اتفاقاتی می‌افتد. من دیده‌ام که اساتید ایرانی محاسبات خود را به دانشگاه‌های خارجی که سیستم‌های قوی‌تر دارند ارسال می‌کنند. این ارتباطات بین‌المللی نیازمند اعتبار علمی است و المپیاد یکی از مسیرهای ایجاد آن محسوب می‌شود.
قاسم‌پور خاطرنشان کرد: بُعد دوم آن است که هرچند این دستاوردها برای عموم مردم ممکن است ملموس نباشد و بیشتر جذابیت آن برای جامعه علمی و آکادمیک باشد، اما نباید فراموش کرد که این یک رقابت علمی جهانی است؛ همان‌طور که مسابقات ورزشی برای علاقه‌مندان خود اهمیت دارد، المپیاد نیز برای جامعه علمی اهمیت ویژه‌ای دارد.
رئیس کمیته علمی المپیاد نجوم و اخترفیزیک اظهار کرد: در پرداختن به ابعاد موفقیت، باید جامعه مخاطب را در نظر گرفت تا متن با ادبیات مناسب تهیه شود. فراتر از بُعد اعتباری که ایران در عرصه بین‌الملل کسب کرده، باید پرسید از این اعتبار چه بهره‌ای برده‌ایم. متأسفانه این امر مغفول مانده و این ضعف می‌تواند به وزارت آموزش و پرورش، باشگاه دانش‌پژوهان جوان و حتی وزارت امور خارجه بازگردد.
وی افزود: اکنون ایران در این مسابقات اقتدار علمی خود را نشان داده است. بسیاری از کشورهای تازه‌کار در المپیاد، نزد ما آمدند و پرسیدند برای موفقیت چه باید کرد؟! این دستاورد ارزشمند می‌تواند جریان فرهنگی، علمی و حتی اقتصادی ایجاد کند، اما به دلیل وجود تحریم‌ها و پیچیدگی‌های حقوقی و مالی، نیازمند تدبیری برای بازتاب دادن این موفقیت‌هاست.
قاسم‌پور با اشاره به بازخورد بین‌المللی این موفقیت گفت: همگی در مسابقات به ما تبریک گفتند و از نظم و پایداری سیستم ما تعریف کردند. حتی تیم انگلستان، که به داشتن دیدگاهی از بالا به پایین مشهور است و امسال برای کسب مقام اول آمده بود، پس از اعلام نتیجه و قرار گرفتن ایران در رتبه نخست و انگلستان و هند در رتبه‌های دوم و سوم، نفر اول همین انگلستانی ها برای تبریک به سراغ ما آمدند و صراحتاً پایداری سیستم ما را تحسین کردند.
وی ادامه داد: هیچ کشوری نتوانسته بود دو سال پیاپی چنین نتیجه‌ای ثبت کند. اکنون دانشگاه کمبریج حامی المپیاد انگلستان است و سیستم آموزشی این کشور در حوزه المپیاد قوی عمل کرده است از طرفی زبان اصلی خودشان انگلیسی است و به منابع دست اول انگلیسی دسترسی دارند، اما به ما گفتند با وجود اینکه دست ما باز شما را تحسین می‌کنیم که با این شرایط خودتان به این دستاورد رسیدید.
رئیس کمیته علمی المپیاد نجوم و اخترفیزیک افزود: این تحسین‌ها تنها محدود به اروپا نبود و از کشورهای منطقه و آفریقای شمالی نیز بازخوردهای مشابهی دریافت شد.
قاسم‌پور گفت: در المپیاد نجوم، کشورهایی مانند آمریکا، رومانی، سنگاپور، هندوستان، انگلستان و لهستان از جمله رقبای جدی هستند که به‌طور مستمر و قوی کار می‌کنند و هر سال دانش‌آموزان توانمند زیادی به مسابقات اعزام می‌کنند اما اینکه از نظر تیمی اینکه همه تیم بتوانند نتیجه خوب بگیرند را ایران به خوبی انجام داده است.
وی افزود: در طول یک سال گذشته، دانش‌آموزان منتخب به‌جای حضور در مدرسه، تمام برنامه آموزشی خود را در اختیار باشگاه دانش‌پژوهان جوان قرار دادند. آموزش‌های آنان در سطح المپیاد و آکادمی بود و منابع و مواد امتحانی با دروس معمول مدارس متفاوت است. مباحثی چون مکانیک، ترمودینامیک، آمار و احتمال، تحلیل داده، و مفاهیم پیشرفته نجومی مرتبط با خورشید، ستاره‌ها و سیارات و کیهان‌شناسی به‌صورت دانشگاهی، اما متناسب با سطح دانش‌آموزی تدریس شد.
قاسم‌پور ادامه داد: این آموزش‌ها شامل کلاس‌های تئوری، تمرین، مباحث عملی و رصدی است. اردوهای رصدی با استفاده از تلسکوپ‌های آماتوری معمولاً ماهی یک‌بار و در مناطق نزدیک به کویر و با آلودگی نوری کم، مانند سمنان، کاشان و یزد برگزار می‌شود تا دانش‌آموزان فرصت مشاهده آسمان تاریک را پیدا کنند. این برنامه آموزشی از مهر و آبان آغاز شده و تا زمان برگزاری مسابقات جهانی در مرداد و شهریور ادامه دارد.
وی با اشاره به پیشینه علمی کشور در حوزه نجوم گفت: ایران از جمله قدیمی‌ترین کشورها با پیشینه هزارساله در دانش نجوم است. در گفت‌وگوهایی که با کشورهای عربی و مسلمان داشتیم، آن‌ها نیز به شناخت دانشمندان ایرانی اذعان داشتند. هرچند نام بسیاری از ستاره‌ها ریشه عربی دارد، اما در مراجع علمی امروز به زبان انگلیسی ثبت و استفاده می‌شود.
رییس کمیته علمی المپیاد نجوم و اخترفیزیک افزود: یکی از دستاوردهای مهم کشور در این حوزه، پروژه رصدخانه ملی است. چنین زیرساختی در دنیا ارزشمند است و می‌تواند برای تعاملات علمی بین‌المللی، تبادل داده با کشورهای دیگر، برگزاری سمینارها و تورهای علمی و حتی ارزآوری برای کشور نقش‌آفرینی کند. این پروژه پتانسیل علمی و اقتصادی بزرگی برای ایران دارد.
قاسم‌پور خاطرنشان کرد: مسئولان باید با پیشنهادهای علمی و هدفمند از پتانسیل موجود کشور استفاده کنند تا اثرگذاری بیشتری حاصل شود. زحمات اعضای تیم و مربیان، از بی‌خوابی تا سرماخوردگی، نباید بی‌ثمر بماند. بسیاری از اعضا ساعت چهار صبح همچنان بیدار می‌ماندند و از روی انگیزه شخصی کار می‌کردند.
وی گفت: موفقیت‌های بزرگ صرفاً با شوق و انگیزه به دست نمی‌آید، بلکه پشت آن تلاش شبانه‌روزی نهفته است. این واقعیت باید مورد توجه قرار گیرد. همان‌طور که در «جنگ 12 روزه» اقتدار نظامی ایران به نمایش گذاشته شد، اکنون نیز با این دستاورد علمی، اقتدار علمی ایران در جهان اثبات شده است.
وی افزود: این رویداد می‌تواند الگویی برای سایر حوزه‌ها باشد؛ جایی که اقتدار اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و دیپلماتیک کشور نیز به همان شکل به دنیا عرضه شود. اگر این زنجیره کامل شود، ایران در تمامی ابعاد به‌عنوان یک قدرت مقتدر شناخته خواهد شد.
وی خاطرنشان کرد: مردم باید بدانند که در کنار اقتدار نظامی، ایران در المپیادهای جهانی هم اقتدار علمی خود را اثبات کرده است. همان‌طور که این موفقیت در جهان دیده شد، مسئولان نیز باید با الهام از آن، زنجیره اقتدار دیپلماتیک، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی را تکمیل کنند.
رییس کمیته علمی المپیاد نجوم و اخترفیزیک گفت: نکته بسیار مهم این است که دانش‌آموزان معمولاً یک یا دو سال در تیم حضور دارند، سپس وارد دانشگاه می‌شوند و جای آنان را دانش‌آموزان جدید می‌گیرند. اما کسانی که در سطوح بالاتر ایستاده‌اند و مسئولیت هدایت علمی را بر عهده دارند، باید انگیزه کافی برای تداوم فعالیت داشته باشند چرا که حقوق آنچنانی نیز ندارند.
وی افزود: این افراد حقوق‌های بالا یا مزایای ویژه‌ای دریافت نمی‌کنند و فضای علمی نیز همواره متواضع و تمرکز بر کار خود داشته است. اگر نتوانیم حتی همین یک اقدام ساده یعنی قدردانی و تشکر رسمی را انجام دهیم، دلسردی ایجاد می‌شود.
قاسم‌پور خاطرنشان کرد: در حال حاضر تشویق‌های مالی محدود عمدتاً برای دانش‌آموزان انجام شده و مربیان سهمی از آن ندارند، در حالی که آنان نیز با تمام توان برای اعتلای هویت ملی کشور تلاش می‌کنند. نباید فعالیت این افراد صرفاً به انگیزه‌های شخصی یا رابطه با یک فرد خاص محدود شود، بلکه باید به‌عنوان بخشی از تلاش ملی و با تشکر رسمی و علنی مورد توجه قرار گیرد.
تسنیم