نورنیوز- گروه اجتماعی: در ماه‌ها وهفته‌های اخیر، صحنه‌ای تکرارشونده اما پرمعنا در رقابت‌های جهانی ورزش ایران توجه رسانه‌ها و مردم را جلب کرده است: تقریباً تمام ورزشکاران و تیم‌های ملی، هنگام پخش سرود جمهوری اسلامی ایران، با قامتی استوار، نگاه مستقیم و دست به شقیقه، سلام نظامی می‌دهند. حرکتی که در ظاهر، یک ادای احترام رسمی است، اما در واقع، حامل دلالت‌های عمیق سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و حتی روانی است. این سلام‌ها فراتر از یک ژست ورزشی، در حال تبدیل شدن به بخشی از زبان نمادین هویت ایرانی معاصر هستند.
نشانه‌شناسی یک ژست
در علم نشانه‌شناسی، هر حرکت بدنی زمانی معنا پیدا می‌کند که در بافت اجتماعی و تاریخی خود خوانده شود. سلام نظامی، برخلاف ژست‌های عمومی احترام مثل دست روی قلب گذاشتن، نشانه‌ای خاص از انضباط، وفاداری، همبستگی و آمادگی برای دفاع است. ریشه این حرکت در فرهنگ نظامی است، جایی که سلام نشانه احترام متقابل میان نیروها و فرماندهان و نیز اعلام «حضور آماده» در برابر مأموریت‌هاست.
وقتی ورزشکاران غیرنظامی، در میدان‌های جهانی و زیر پرچم ملی، چنین ژستی را تکرار می‌کنند، پیام‌شان چیزی فراتر از احترام به سرود است. آن‌ها با زبان بی‌کلام می‌گویند: «من، فرزند این ملت، آماده‌ام که برای عزت و امنیتش بایستم.» تکرار این حرکت درست پس از جنگ ۱۲ روزه، که فضای روانی و سیاسی کشور را تحت تأثیر قرار داده بود، اهمیت نمادین آن را دوچندان می‌کند. در دوره‌ای که ایران با فشارهای خارجی، تحریم‌ها و جنگ روایت‌ها در رسانه‌های بین‌المللی مواجه است، سلام نظامی ورزشکاران را می‌توان واکنشی آگاهانه به این فضا دانست. این سلام، نوعی اعلام همبستگی ملی است که از استادیوم به خانه‌های مردم منتقل می‌شود.
این اتفاق همچنین یادآور نقش تاریخی ورزش در بحران‌های ملی است. در دهه‌های گذشته، بارها دیده‌ایم که ورزشکاران، در شرایط دشوار، فراتر از نقش ورزشی خود عمل کرده و به نمادهای مقاومت و غرور ملی بدل شده‌اند. سلام نظامی امروز نیز ادامه همان خط تاریخی است.
از منظر روان‌شناسی اجتماعی، چنین حرکاتی تأثیری مضاعف بر مخاطبان دارد. لحظه نواخته شدن سرود ملی، یک «نقطه اوج هیجانی» است که مخاطب را در حالت آمادگی عاطفی قرار می‌دهد. وقتی در این لحظه یک ژست مشترک و قدرتمند، مثل سلام نظامی، به نمایش گذاشته می‌شود، مغز مخاطب آن را به بخشی از هویت جمعی خود پیوند می‌زند.
تکرار این صحنه در رویدادهای مختلف، یک حافظه جمعی تصویری می‌سازد. حافظه‌ای که به مرور، سلام نظامی را به بخشی از آیین ملی تبدیل می‌کند؛ آیینی که هم حس غرور را تقویت می‌کند و هم مرزهای اختلاف داخلی را موقتاً کنار می‌گذارد. در این لحظه، همه، فارغ از گرایش سیاسی، زیر پرچم و سرود، به یک حس مشترک تعلق می‌یابند.
لایه فرهنگی و تاریخی یک حرکت ورزشی
در فرهنگ ایرانی، حرکات آیینی در جمع‌ها همواره جایگاه ویژه‌ای داشته است. از تعظیم در برابر بزرگان تا ادای احترام در مراسم مذهبی و ملی، بدن انسان حامل معنا بوده است. سلام نظامی ورزشکاران در این سنت قابل خواندن است: حرکتی که با بدنی استوار، معنایی از احترام و مسئولیت را منتقل می‌کند. این ژست همچنین شباهت‌هایی با برخی نمادهای تاریخی دارد؛ از سلام‌های رسمی دوران مشروطه گرفته تا حرکات احترام در ارتش‌های ایران معاصر. در همه این موارد، حرکت نه صرفاً یک قرارداد بدنی، بلکه بیانیه‌ای تصویری درباره «وفاداری به یک کل بزرگ‌تر» بوده است.
در سطح بین‌المللی، سلام نظامی در میادین ورزشی پیامی روشن و سریع منتقل می‌کند. بسیاری از تماشاگران خارجی این حرکت را به عنوان نماد همبستگی ملی می‌فهمند. این یک ابزار قدرت نرم است که بدون نیاز به بیانیه سیاسی، جایگاه ایران را به عنوان کشوری با هویت و انسجام ملی مشخص نشان می‌دهد. در دورانی که تصویر یک کشور در رسانه‌های جهانی گاهی با تحریف همراه است، چنین نمادهای ساده می‌توانند روایتی دیگر را به جهان مخابره کنند: روایتی از غرور، ایستادگی و همبستگی.
با این حال، هر نماد قدرتمندی ممکن است با تفسیرهای متفاوت و حتی متضاد روبه‌رو شود. اگر سلام نظامی به ابزار تبلیغاتی جناحی تقلیل یابد، اثر یکپارچه‌کننده آن کاهش می‌یابد. ارزش واقعی این حرکت زمانی حفظ می‌شود که به عنوان یک «سرمایه نمادین مشترک» دیده شود؛ سرمایه‌ای که متعلق به کل ملت است، نه یک جریان خاص. سلام نظامی ورزشکاران ایرانی در میدان‌های جهانی، تنها یک حرکت هماهنگ و زیبا نیست؛ این یک روایت تصویری از ملت است که در چند ثانیه فشرده شده. روایتی که لایه‌های تاریخی، فرهنگی، روانی و سیاسی را در هم می‌تند و پیامش هم برای داخل کشور و هم برای جهان واضح است: ما ایستاده‌ایم، با هم و برای هم.
در زمانی که جهان بیش از هر چیز به زبان تصویر و نشانه واکنش نشان می‌دهد، چنین سلام‌هایی می‌توانند همچون امضایی جمعی، چهره ایران را با رنگی از عزت، همبستگی و غرور ملی ترسیم کنند. و شاید در سال‌های آینده، این سلام‌ها در حافظه تصویری ملت، کنار لحظات طلایی ورزش ایران، ماندگار شود؛ همان‌گونه که پرچم، سرود و چهره استوار قهرمانان ماندگار شده‌اند.
نورنیوز