نورنیوز -گروه سیاسی: بهرام امیراحمدیان در یادداشتی نوشت: «جمهوری آذربایجان همسایه شمال غربی ایران، که دارای ۷۵۹ کیلومتر مرز مشترک زمینی و رودخانه ای با جمهوری اسلامی ایران در منطقه شمال غرب است؛ یکی از سه جمهوری قفقاز جنوبی است که پس از جنگ ۴۴ روزه در ماه نوامبر ۲۰۲۰ توانست با بیرون راندن ارامنه از مناطق اشغالی قره باغ، تمامیت ارضی خود را تثبیت کند.
روابط ایران وجمهوری آذربایجان از این زمان به بعد با برخی سوء تفاهم ها همراه بوده که از هر دو سو جریان هایی مانع بهبود روابط شده و آن را با تنش هایی روبرو کرده اند. نفش آفرینی ترکیه به عنوان دولت مداخله گر منطقه در کنار اسرائیل (که هر دو، در پیروزی جمهوری آ ذربایجان برای بیرون راندن ارامنه از مناطق اشغالی نقشی مهم داشته اند)، در روند جریان های بعد از پیروزی موجب بروز تنش در روابط بین ایران وجمهوری آذربایجان شده است. نگرانی های ایران به سبب حضور ترکیه و اسرائیل در صحنه قفقاز جنوبی بیشتر مبتنی بر ایجاد موانع برای جمهوری اسلامی ایران در ارتباط زمینی ایران با قفقاز(ارمنستان-گرجستان-دریای سیاه) است که برای جمهوری اسلامی ایران یک مسیر استراتژیک محسوب می شود که متاسفانه مدیریت ناکارمد رئیس جمهور روسیه در تدوین متن ناقصی است که «موافقت نامه آتش بس» بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان نامیده می شود که از سوی نهادهای بین المللی مورد قبول نبوده است،سبب بروز این نابسامانی ها شده است. در این موافقت نامه در بند ۹ از کریدوری نام برده می شود که امکان برقراری ارتباط زمینی نخجوان (برونگان آذربایجان در غرب ارمنستان) و خاک اصلی آذربایجان (واقع در شرق جمهوری ارمنستان) با گذر از قلمرو جنوبی جمهوری ارمنستان، امکان پذیر خواهد شد.
بعدها آذربایجان و ترکیه این کریدور جعلی و ناموجود را به نام «کریدور زنگه زور» نامیده اند که به زعم ترکیه و اسرائیل وجمهوری آذربایجان باید در کنترل و حاکمیت جمهوری آذربایجان و ترکیه باشد و دولت ارمنستان بدون قید و شرط، عبور وسایل نقلیه جمهوری آذربایجان را در این مسیر فراهم سازد. نکته دیگر دخالت برخی جریان ها در ایران وجمهوری آذربایجان در امور داخلی یکدیگر است که دو کشور رابا چالش ها و گاه تهدیدهای امنیتی مواجه کرده است. در شبکه های اجتماعی فارسی زبان و برخی ترکی آذربایجانی، اخبار منفی در باره حکومت جمهوری آذربایجان و شخص رئیس جمهور منتشر می شود.
اگر مقایسه قدرت و نیروی نظامی جمهوری آذربایجان با ۱۰ میلیون جمعیت با نیروی نظامی جمهوری اسلامی ایران با ۹۰ میلیون (۹ برابر بزرگتر از آذربایجان در نظر گرفته شود)، توهم توطئه از سوی جمهوری آذربایجان برای امنیت جمهوری اسلامی ایران بی مورد به نظر می رسد. ایران یک قدرت مقتدر منطقه ای است. اخیرا ویدئوی هایی در شبکه های اجتماعی داخلی منتشر شده که شامل مصاحبه با چند تن افراد محلی در نقاط مختلف نقاط مرزی ایران با جمهوری آذربایجان است که ادعا می کنند پروازهای پهپادهای آذربایجانی در حال نقض حریم هوایی ایران و پرواز بر فراز قلمروهای ایران را شاهد بوده اند. این ویدئو ها که به افزایش تنش بین دوکشور دامن می زند، نمی تواند منبعی موثق از نظر فنی و نظامی باشد. زیرا ارتش ایران در نگهداری مرزهای خود با دقت عمل می کند و اجازه چنین فعالیت هایی را نمی دهد . تا کنون ساختاری برای گفت و گوهای انتقادی بین دو طرف شامل میزگرد های مقامات دو طرف، دیپلمات ها، دانشگاهیان، مراکز تحقیقات سیاسی-استراتژیک، دانشگاه ها و تشکل های سیاسی و نظایر آن تعریف و اجرا نشده است. در این زمینه باید کوشش ها و اقداماتی صورت گیرد.
در برخی موارد گاهی اظهار نظرهایی در باره سوء رفتار دولتجمهوریآذربایجان با ملت آذربایجان اعلام می شود که از نظر دولت باکو دخالت در امور داخلی آن کشور محسوب و مورد اعتراض قرار می گیرد. اگر چه اکثریت مسلمانان جمهوری آذربایجان شیعه مذهب هستند و از این نظر با جمهوری اسلامی ایران قرابت نزدیکی دارند ولی جمهوری آذربایجان هر نوع اعمال نظر در باره آنان از سوی کشورهای دیگر را دخالت در امور داخلی خود می شناسد. در مقابل جمهوری آذربایجان در رسانه های دولتی و خصوصی دائما بر این نکته تاکید دارند که در ایران ۳۰ میلیون (و در برخی گزارشها ۴۰-۵۰ میلیون) آذری زندگی می کنند چرا جمهوری اسلامی ایران آموزش زبان ترکی آذربایجانی را در مدارس بکار نمی گیرد. نخست آنکه چهار استان آذری نشین آذربایجان شرقی، غربی، زنجان و اردبیل براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵، جمعا ۱۲ میلیون نفر جمعیت داشته اند(در این استان ها غیر آذری ها هم زندگی می کنند که بر اساس اطلاعات سرشماری آمار جمعیت به تفکیک زبان سرشماری نشده است). این اطلاعات اغراق آمیز مایه تنش بین دو کشور می شود. دیگر اینکه در ایران زبان رسمی و ادبی و فرهنگی کشور زبان فارسی است که زبان مشترک و ملی همه اقوام ایرانی است سابقه ۱۰۰۰ ساله دارد در حالی که در جمهوری آذربایجان، زبان آذری زبان ملی این کشور است و نه زبان قومی (در جمهوری آذربایجان از زبان روسی به عنوان زبان علمی بهره فراوان گرفته می شود که زبان غیر بومی و غیر ملی است).
در عین حال در تمام مناطق آذری نشین ایران، زبان ترکی آذربایجانی اغلب به عنوان زبان مادری، زبان محاوره ای و داد و ستد و روابط خانوادگی در کنار زبان فارسی بکار برده می شود. در ایران نشریات محلی به زبان ترکی آذری، برنامه های رادیویی، تلویزیونی محلی، کتاب ها و نشریات به زبان آذری هم تولید و مورد استقبال مردم قرار می گیرد. این نکته از نظر مقامات جمهوری آذربایجان عمدا نادیده گرفته می شود و از آن به عنوان ابزار فشار بر دولت جمهوری اسلامی ایران استفاده می شود که نشان از نا آگاهی، یا تجاهل آنان علیه ایران است.سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بر پایه دوستی و عدم دخالت در امور داخلی کشورهای همسایه است. مقامات جمهوری آذربایجان بر این نکته باور دارند و در اعلام مواضع رسمی خود اعلام داشته و دارند که جمهوری آذربایجان به هیچ دولتی اجازه استفاده از فضای جمهوری آذربایجان برای تجاوز به خاک ایران را نخواهد دااد. انتظار جمهوری اسلامی ایران از همسایگان همین است که در یک فضای همکاری و همدلی در ساختار های منطقه ای و چارچوب همکاری های دو جانبه و چند جانبه با هم در تعامل باشند. جمهوری اسلامی ایران روابط نزدیکی با جمهوری آذربایجان دارد. کمیسیون های مشترک همکاری های اقتصادی دو کشور، همکاری در چارچوب «سازمان همکاری های اقتصادی(اکو)»، «سازمان همکاری های اسلامی» و دیگر ساختار های بین المللی با یکدیگر همکاری دارند.
هم در جمهوری آذربایجان و هم در جمهوری اسلامی ایران باید از شکل گیری گروهها و جریانهای برهم زننده و تنش آفرین روابط فیمابین جلوگیری به عمل آورند.
رئیس جمهوری ایران در اولین سفر خارجی خود پس از جنگ ۱۲روزه اسرائیل و آمریکا علیه ایران، در ۱۳ تیر ایران در نشست رهبران کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی (اکو) در شهر خانکندی (مرکز قره باغ) جمهوری آذربایجان شرکت کرد. این سفر دومین سفر او به این کشور از زمان آغاز ریاست جمهوریاش در کمتر از یک سال گذشته است.این سفر در شرایطی انجام میشود که در پی حملات اسرائیل به ایران، گمانهزنیها و اتهاماتی در مورد نقش احتمالی جمهوری آذربایجان در این حملات مطرح شده است. رسانههای وابسته به دولت جمهوری آذربایجان، اتهامات بعضی منابع در ایران مبنی بر استفاده اسرائیل از قلمرو یا حریم هوایی جمهوری آذربایجان برای حملات پهپادی علیه ایران را «تبلیغات خصمانه» و «اطلاعات نادرست» خواندهاند.آقای علیاف در دیدار با سفیر جدید ایران در باکو، این اتهامات را «کاملا بیاساس» خوانده و گفته است که خاک جمهوری آذربایجان «هرگز علیه یک کشور دوست و برادر» به کار نخواهد رفت.»