نورنیوز- گروه سیاسی: مصاحبه اخیر دکتر مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران با تاکر کارلسون، مجری سرشناس و جنجالی آمریکایی، واکنش‌های متضادی در فضای رسانه‌ای کشور برانگیخت. برخی آن را فرصتی هوشمندانه برای بازنمایی تصویر عقلانی و متفاوتی از ایران در افکار عمومی آمریکا دانستند و برخی دیگر آن را نشانه‌ای از ساده‌انگاری، ضعف یا حتی عدول از گفتمان انقلابی ارزیابی کردند. اما ورای این دوگانه‌سازی‌ها، می‌توان از زاویه‌ای دیگر به این گفت‌وگو نگریست: تلاشی برای تثبیت یک ادبیات تازه در سیاست ایران—ادبیاتی آرام، اما قاطع.
زبانی متناسب با پیام
در شرایطی که پرونده ایران در رسانه‌های غربی با برچسب‌های اغراق‌آمیز، تصاویر مغشوش، شعارهای گزنده یا کلیشه‌های خشن همراه است، مصاحبه رئیس‌جمهور با یکی از مهم‌ترین چهره‌های رسانه‌ای محافظه‌کار آمریکا، فرصت نادری برای اصلاح این تصویر فراهم کرد. پزشکیان با زبانی صریح اما آرام، پیام خود را منتقل کرد: ایران نه خواهان جنگ است و نه تابع هیاهو. ما آماده مذاکره‌ای شرافتمندانه‌ایم، اما هم‌زمان برای دفاع از کشور خود نیز لحظه‌ای درنگ نمی‌کنیم.
یکی از مهم‌ترین محورهای این مصاحبه، پاسخ پزشکیان به پرسش کارلسون درباره شعار «مرگ بر آمریکا» بود؛ شعاری که در رسانه‌های غربی اغلب با برداشت‌های افراطی بازنمایی می‌شود. رئیس‌جمهور در پاسخ، ضمن تأکید بر اختلاف بنیادین با سیاست‌های سلطه‌گرانه آمریکا، تصریح کرد که مخاطب این شعار، مردم عادی آمریکا و حتی مقامات این کشور نیستند، بلکه ساختارهایی هستند که رنج وناامنی مردم منطقه را در در پی داشته‌اند. این تفکیک می‌تواند هوشمندانه ارزیابی شود که هم مخاطب آمریکایی را هدف قرار می‌داد و هم امکان سوءاستفاده از شعارهای تند را کاهش می‌داد. او در عین حال، به‌جای آنکه از موضع ضعف یا تهاجم سخن بگوید، صراحتاً اعلام کرد اگر پای دفاع از کشور در میان باشد، آماده شهادت است.
این رویکرد البته با انتقادهایی نیز مواجه شد. روزنامه کیهان، در یادداشتی تند، از سخنان پزشکیان درباره نبود فتوای شرعی برای ترور مقامات آمریکایی و اسراییلی مانند ترامپ و نتانیاهو انتقاد کرد و تأکید داشت که فتواهایی وجود دارد که این افراد را «محارب» می‌دانند. نقد دیگر از سوی روزنامه وطن امروز مطرح شد که به کیفیت فنی و ضعف‌های بصری مصاحبه اشاره داشت و گفت این مصاحبه می‌توانست قوی‌تر اجرا شود. برخی مثل روزنامه جوان نیز از «نرم‌گویی» رئیس‌جمهور گلایه کردند و آن را نشانه‌ی عقب‌نشینی یا ضعف دانستند.
انتظارات معقول از رئیس جمهور
با پذیرش این‌که کیفیت فنی و محتوایی مصاحبه می‌توانست بهتر از آن‌چه بود باشد، باید پرسید که از یک سیاست‌مدار در تریبونی بین‌المللی چه انتظاری است؟ آیا زبان تند و پرخاشگر، آن هم در برابر دوربین‌های رسانه‌ای جهانی، به افزایش اقتدار ایران می‌انجامد یا اتفاقاً خوراک رسانه‌های معاند را بیشتر می‌کند؟ آیا حقیقتا نمی‌توان در برابر دنیا با منطق، با وقار، با هوشمندی و بدون هیجان حرف زد و هم‌زمان از منافع ملی و عزم قاطع در برخورد با متجاوز دفاع کرد؟
پزشکیان در این مصاحبه، برخلاف برخی از نمونه‌های رایج، به‌جای تکرار شعارها، مفاهیم پشت آن‌ها را البته با کلیدواژه‌های خاص خودش شرح داد. به اندازه‌ی حمله، تحلیل کرد. به اندازه‌ی تهدید، هشدار داد. حتی آن‌گاه که موضوع «طرح ترور» او توسط عوامل اسرائیل مطرح شد، بی‌آن‌که فضا را متشنج کند، روشن اما با آرامش از آن سخن گفت. این آرامش، نه نشانه‌ی سادگی است و نه از جنس بی‌عملی. بلکه از درکی عمیق‌تر از ضرورت تغییر لحن سیاست خارجی در دوران پساجنگ و بحران‌های متراکم جهانی نشئت می‌گیرد. او به تعبیر مقام معظم رهبری، نه در ضرورت مذاکره بزرگ‌نمایی کرد و نه در تبیین خسارات جنگ، کوچک‌انگاری. تبیینی تقریبا واقع‌گرایانه و بیانی نسبتا اثرگذار و برانگیزاننده داشت و انگار خوب می‌دانست مخاطبان غربی این مصاحبه، علاوه بر دولتمردان، مردم و افکار عمومی هم هستند.
واقعیت آن است که امروز جمهوری اسلامی ایران بیش از هر زمان در پی بازسازی چهره جهانی خود از زیر بار کلیشه‌های تحمیلی و ایران‌هراسانه، اعتمادسازی منطقی در منطقه، و نهایتا مهندسی معکوس روایت‌های رسانه‌هاست. این مهم، تنها با قدرت نظامی یا مواضع تند حاصل نمی‌شود. بلکه بیش از آن، به هنر «سخن گفتن مؤثر» نیاز دارد؛ به ادبیاتی که در آن، صلابت درون با متانت بیرونی همراه است. پزشکیان در این مصاحبه تلاش کرد چنین لحنی را رقم بزند. شاید هنوز این لحن برای بسیاری در داخل ناآشنا یا حتی ناخوشایند باشد کمااینکه برخی از عناصر سیاسی تندرو آن را «شرم‌آور» خواندند و او را به احتمال برخورد نهادهایی مثل مجلس، تهدید کردند؛ اما باید دانست که سیاست خارجی موفق، اغلب از دل همین تفاوت‌های لحن و بیان می‌جوشد. گاه یک جمله آرام، می‌تواند بیش از هزار شعار پرخروش اثرگذار باشد. دیپلماسی ترکیبی ایران، صاحب چند صداست که در آن، هم صدای خشماگین مردان میدان وجود دارد و هم صدای مستدل اهل سیاست.
بی‌گمان، نقد منصفانه و مطالبه‌ی کیفیت بیشتر از دولت امری ضروری است. اما باید مراقب بود که در گیرودار جدال‌های داخلی، زبان دیپلماسی ترکیبی کشور مخدوش و تضعیف نشود. پزشکیان، اگرچه با صدایی آرام سخن گفت، اما پیامش روشن بود: ایران آماده تعامل، اما مهیای دفاع است. این همان صدایی است که در دنیای پرآشوب امروز، بیشتر شنیده می‌شود.