×
فرهنگی
شناسه خبر : 231566
تاریخ انتشار : جمعه 1404/04/13 ساعت 17:39
اهل حق، حریت‌آموز از حسین

نورنیوز از تفسیر نواندیشانه اقبال لاهوری از عاشورا امام حسین(ع) گزارش می دهد؛

اهل حق، حریت‌آموز از حسین

تفسیر اقبال و نواندیشان دینی، عاشورا را به سرمایه‌ای برای کنش آگاهانه، مسئولیت اجتماعی، مقاومت فرهنگی و عدالت‌طلبی تبدیل می‌کند. این نگاه، با اخلاق شهروندی، اصلاح ساختارها، و گفتمان عدالت‌محور در توسعه انسانی و سیاسی سازگار است.

نورنیوز- گروه فرهنگی:در مقابل، تفسیر خرافی و غالیانه، با تأکید افراطی بر معجزه‌محوری، جزئی‌نگری شعائری، و نگاه غیرعقلانی، جامعه را از کنش‌گری به انفعال سوق می‌دهد.

محمد اقبال لاهوری (۱۹۳۸-۱۸۷۷) از برجسته‌ترین اندیشمندان مسلمان سده بیستم است که در آثار خود به بازخوانی میراث اسلامی با رویکردی فلسفی، عرفانی و سیاسی پرداخت. در این میان، نگاه او به شخصیت امام حسین (ع) و واقعه عاشورا جایگاه محوری دارد. اقبال، حسین بن علی(ع) را نه تنها اسوه‌ای اخلاقی یا مذهبی، بلکه تجسم «انسان کامل» و پیام‌آور آزادی و بیداری می‌دانست.

حسین(ع) تجلی انسان کامل

 فیلسوف بزرگ و شاعر مسلمان شبه‌قاره هند، تلاش کرد تا دین اسلام را از حاشیه‌نشینی در جهان مدرن رها ساخته و معنای آن را در زمینه‌هایی چون آزادی، مسئولیت و خودآگاهی بازخوانی کند. اقبال متأثر از عرفان مولوی، فلسفه صدرایی و آموزه‌های قرآنی، امام حسین (ع) را به عنوان تجلی‌گاه کامل «خودی» و بیداری اسلامی معرفی می‌کند. اشعار او گواه روشن این ستایش است و همواره از عاشورا به‌عنوان نقطه‌ی آغاز تاریخ پویای اسلام یاد می‌کند.

اقبال در منظومه‌ی فکری خود، مفهومی بنیادین به‌نام «خودی» (Selfhood) طرح می‌کند که برگرفته از آموزه‌های عرفانی اسلامی و ایده‌آل انسان کامل است. وی امام حسین را تحقق عینی این مفهوم می‌داند.  در این نگاه، حسین مظهر آن انسانی است که در پرتو اتصال به حقیقت مطلق (خداوند)، خود را بازیافته و به مسئولیت تاریخی خویش پاسخ داده است. این مسئولیت، نه‌تنها اخلاقی، بلکه هستی‌شناختی است؛ زیرا در دستگاه اقبال، انسان کامل کسی است که در برابر ظلم و بی‌عدالتی سکوت نمی‌کند. اقبال، عاشورا را صرفاً یک واقعه‌ی تراژیک نمی‌بیند، بلکه آن را لحظه‌ای سرنوشت‌ساز در تاریخ روحانیت اسلامی می‌داند. وی در ارمغان حجاز می‌سراید:

رمز قرآن از حسین آموختیم  زآتش او شعله‌ها اندوختیم

اقبال در این بیت، امام حسین را مفسر حقیقی قرآن می‌نامد، اما نه مفسری لفظی، بلکه مفسری عملی؛ کسی که با شمشیر، یعنی با کنش، قرآن را تفسیر کرد. این تفسیر عینی، همان «دین زنده» است که در برابر سلطه بنی‌امیه قد علم می‌کند. در اشعار اقبال، مفاهیم «توحید»، «حریت» و «خودی» به هم گره خورده‌اند، و حسین بن علی، نقطه‌ی اتصال این مفاهیم است. او علی (ع) و حسین (ع) را به عنوان تداوم یک سیر تربیتی و معرفتی معرفی می‌کند: علی، سرچشمه معرفت و توحید، و حسین، نمود عملی آزادی در دین. اقبال حریت را نه به معنای فردگرایی مدرن، بلکه به عنوان «آزادی در بندگی خدا» معرفی می‌کند، و حسین را تجسم کامل این نوع آزادی می‌داند. اقبال با آن‌که سیاست را بخشی از دین می‌دانست، اما هرگز دین را به ابزار قدرت تقلیل نداد. در دیدگاه او، عاشورا الگوی مبارزه برای جامعه‌ای مبتنی بر عدالت، آزادی و معنویت است. در مثنوی ارمغان حجاز خود می‌گوید:

خون او تفسیر این اسرار کرد

 ملت خوابیده را بیدار کرد

تیغ لا چون از میان بیرون کشید

از رگ ارباب باطل خون کشید

نقش الا الله بر صحرا نوشت

سطر عنوان نجات ما نوشت

تار ما از زخمه‌اش لرزان هنوز

تازه از تکبیر او ایمان هنوز

ای صبا ای پیک دورافتادگان

اشک ما بر خاک پاک او رسان

خون امام حسین در نگاه اقبال، واجد بار معرفتی و سیاسی است. او معتقد است که شهادت حسین، نه مرگی منفعلانه، بلکه تفسیری فعال و مؤثر از پیام اسلام است که ملت‌های مسلمان را بیدار می‌سازد. اقبال در اشعار خویش، نه تنها از حسین (ع) ستایش می‌کند، بلکه در مقابل، از جامعه اسلامی که در برابر ظلم خاموش مانده، به‌شدت انتقاد دارد. او معتقد است که تکرار عاشورا ممکن است، اگر امت، مرعوب قدرت شود و علمای آن سکوت اختیار کنند.

این هشدار، نشانه‌ای از رویکرد اقبال به دین فعال و مسئولانه است؛ دینی که در آن، عالم دینی باید نه مفسر قدرت، بلکه روشنگر امت باشد. اقبال لاهوری، در منظومه فکری و شعری خود، امام حسین (ع) را نه فقط یک اسوه دینی یا چهره تاریخی، بلکه «صورت تام انسان کامل» می‌داند؛ انسانی که در لحظه‌ای تراژیک، حقیقت را با خون تفسیر می‌کند. از نظر اقبال، عاشورا نه مرثیه‌ای برای گذشته، بلکه افقی برای آینده است. او از طریق بازتفسیر عاشورا، خواننده مسلمان را به بازتعریف نسبت خود با دین، آزادی، و قدرت فرامی‌خواند. اگرچه زبان اقبال در شعر، گاه آمیخته با استعاره و رمز است، اما پیام او روشن است: در جهانی که ظلم ساختارمند شده، حسین چراغ راهی است برای آنان‌که می‌خواهند نه تنها مؤمن باشند، بلکه آزاد نیز بمانند.

 اقبال و نواندیشان در برابر خرافه‌گرایان

یکی از نکات برجسته در منظومه عاشورایی اقبال، فاصله‌گیری آشکار از دو رویکرد رایج و منحرف در تفسیر حادثه کربلاست: نخست، قرائت سکوت و سازش در برابر ظلم، و دوم، روایت‌های خرافی و غالیانه‌ای که واقعه عاشورا را به مجموعه‌ای از معجزات، کرامات و روایت‌های اغراق‌آمیز فرو می‌کاهند و پیام سیاسی–اجتماعی آن را به حاشیه می‌رانند.

اقبال، همچون دیگر نواندیشان دینی همچون سید جمال‌الدین اسدآبادی، محمد عبده و در دوره متأخر، علی شریعتی، بر این باور است که عاشورا نه نمایش‌گاه معجزه، بلکه صحنه‌ای برای تحقق اراده آگاه انسانی در برابر سلطه و تباهی است. این نگاه، در نقطه مقابل گفتمانی قرار می‌گیرد که به جای الگوگیری از کنش سیاسی حسین، صرفا بر اشک‌ریزی، آداب آیینی پرشمار، و تکرار عاطفی بدون تأمل تأکید دارد. اقبال در رموز بیخودی در وصف امام حسین می‌گوید:

وان دگر مولای احرار جهان

قوّت بازوی احرار جهان

در نوای زندگی، سوز از حسین

اهل حق، حریت آموز از حسین

به باور اقبال، گریه بر حسین اگر با درک راز او همراه نباشد، به بی‌حاصلی می‌انجامد؛ و راز حسین چیزی جز «نه» گفتن آگاهانه به سلطه و فساد نیست.

از منظر توسعه اجتماعی، این دو نوع تفسیر، آثار کاملاً متفاوتی دارند. تفسیر اقبال و نواندیشان دینی، عاشورا را به سرمایه‌ای برای کنش آگاهانه، مسئولیت اجتماعی، مقاومت فرهنگی و عدالت‌طلبی تبدیل می‌کند. این نگاه، با اخلاق شهروندی، اصلاح ساختارها، و گفتمان عدالت‌محور در توسعه انسانی و سیاسی سازگار است. در مقابل، تفسیر خرافی و غالیانه، با تأکید افراطی بر معجزه‌محوری، جزئی‌نگری شعائری، و نگاه غیرعقلانی، جامعه را از کنش‌گری به انفعال سوق می‌دهد.

در این میان، ایران به عنوان کشوری با سابقه تمدن تاریخی و دینی بزرگ، بیش از هر زمان نیازمند تفسیرهای تعالی‌بخش، عقلانی و کنش‌محور از عاشورا است؛ تفسیری که بتواند نه فقط احساسات مردم، بلکه اراده جمعی آنان را نیز بیدار کند. بدیهی است که نگاه اقبال به عاشورا ــ نگاهی مبتنی بر آزادی، آگاهی و شجاعت اخلاقی ــ برای توسعه‌ای ریشه‌دار، مؤثرتر از سنت‌هایی است که صرفاً تکرار مرثیه‌اند، نه تداوم قیام.


نظرات

آگهی تبلیغاتی
آخرین اخبار
آزادی موقت یکی از متهمان پرونده «موبایل موسوی»
عراقچی: دیپلماسی بخشی از قدرت دفاعی کشور است
اسامی داوران هفته نهم لیگ برتر اعلام شد
لندن یک تاجر ایرانی را تحریم کرد
تیم ملی تکواندو مردان ایران نایب قهرمان جهان شد
آمریکا طرح استقرار نیروی بین‌المللی در غزه را نهایی می‌کند
امضای توافق دفاعی جدید میان انگلیس و قطر
سیل در ویتنام جان 10 نفر را گرفت
تراکتور (0)- پرسپولیس(0)| اولین آزمون کریم باقری در هفته نهم + ترکیب دو تیم
وحیدی جانشین فرماندهی کل نیروهای مسلح در امور نیروی انتظامی شد
هشدار حماس در مورد فعالیت‌های جعلی در شبکه‌های اجتماعی
21 زندانی ایرانی از ترکیه به داخل کشور منتقل شدند
نتانیاهو، دونالد ترامپ را بی‌اعتبار کرد
راه‌کار باشگاه ذوب آهن برای فرار از انحلال
نامعادله رکود اقتصادی و گرانی مسکن!
گوترش حملات هوایی رژیم صهیونیستی به غزه را محکوم کرد
آغاز مذاکره با تلگرام برای رفع فیلتر + جزئیات شروط
واکنش مسکو به احیای آزمایش‌های اتمی آمریکا
هم‌دستی گوگل و آمازون با صهیونیست‌ها در نسل کشی غزه
تصادف مرگبار در جاده نهاوند - کرمانشاه 5 کشته داشت
نبیه بری: با محکومیت تجاوزات رژیم صهیونیستی مهار نمی شود
توضیحات عراقچی درباره بازگشایی مرز مسافری ایران و جمهوری آذربایجان
پاداش تکواندوکاران مدال آور پرداخت شد
قسام، جنازه دو اسیر اسرائیلی را تحویل می‌دهد
دستگیری عاملین رعب و وحشت در محله نارمک تهران
برانکو از دنیای فوتبال خداحافظی کرد
تلفن همراه کودکان را به خطر اوتیسم نزدیک می‌کند
خداحافظی با سیم کارت های فیزیکی
بیش از 11 هزار چندقلوزایی در هفت ماه اول سال
رکورد 20 هزار فوتی تصادفات رانندگی شکسته شد
بازداشت 3 نفر در پرونده قتل خواننده مازندرانی
نوزادی که در آمبولانس اورژانس سقز به دنیا آمد
رئیس سازمان محیط زیست: چرخه خشونت در طبیعت باید شکسته شود
پویش 300 نفری نویسندگان جهان علیه نیویورک تایمز
آغاز حراج تازه شمش طلا در مرکز مبادله + شرایط خرید
اهمیت استقرار موشک میان‌برد «اورشنیک» در بلاروس
تعلیق یک‌ساله عوارض بندری آمریکا و چین
ترامپ: در سفر آسیا فرصت دیدار با کیم فراهم نشد
تاکید رئیس جمهور به تکمیل خطوط و اتصال ایستگاه‌های قطار حومه‌ای و مترو
تحویل سکه‌های پیش‌فروش با سررسید 30 مهر تا 10 آبان
مرگ مغزی صابر کاظمی تایید شد/ درخواست خانواده کاظمی از مردم
کاهش 82 درصد بارش‌های ایران
عراقچی: برگزاری همایش‌های بین‌المللی با هدف تقویت دیپلماسی منطقه‌ای است+فیلم
پایان کار تیم ملی تکواندو ایران در قهرمانی جهان با 3 مدال / بختیاری به مدال برنز رسید
دستور فوری رئیس‌جمهور لبنان به ارتش برای مقابله با نفوذ اسرائیل
اقتصاد جهانی زیر سیطره هوش مصنوعی پیشرفته
قیمت طلا و سکه امروز پنج‌شنبه 8 آبان 1404 + جدول
راز قتل زن سالخورده در جنوب تهران فاش شد
هزار کامیون کمک رسانی پشت درهای بسته غزه
واکنش تند پکن به تصمیم اتمی واشنگتن
X
آگهی تبلیغاتی