×
سیاسی
شناسه خبر : 227383
تاریخ انتشار : یکشنبه 1404/03/18 ساعت 09:08
اقتصاد ایران با علی مدنی‌زاده به کدام سو می‌رود؟

نورنیوز راهبرد «رشد عدالت‌محور» به عنوان برنامه وزیر پیشنهادی اقتصاد را بررسی می‌کند؛

اقتصاد ایران با علی مدنی‌زاده به کدام سو می‌رود؟

در برنامه اعلامی مدنی‌زاده، «رشد» و «عدالت» دو هدف کلیدی هستند که از طریق اصلاح ساختارهای اقتصادی، به‌ویژه در حوزه مالیه عمومی، نظام یارانه‌ای و سیاست‌های ارزی و بانکی، پیگیری می‌شوند. او نشان می‌دهد که بدون بازسازی قواعد بازی اقتصاد ایران، هیچ رشدی پایدار نخواهد بود؛ حتی اگر درآمد نفتی افزایشی یابد.

نورنیوز – گروه اقتصادی: با معرفی دکتر سید علی مدنی‌زاده به‌عنوان وزیر پیشنهادی امور اقتصادی و دارایی در دولت چهاردهم، پرسش‌های مهمی پیرامون جهت‌گیری آینده اقتصاد ایران پدید آمده است. مدنی‌زاده، عضو هیئت‌علمی دانشگاه شریف و چهره‌ای شناخته‌شده در میان اقتصاددانان نهادگرا و طرفدار اصلاحات ساختاری، در برنامه‌ اعلامی خود با عنوان «رشد عدالت‌محور» تلاش کرده است تا رویکردش را از مدل‌های صرفاً بازارمحور متمایز کرده و بر ضرورت پیوند عدالت با رشد اقتصادی تأکید کند. اما این «رشد عدالت‌محور» دقیقاً به چه معناست و در صورت رأی اعتماد، اقتصاد ایران چه تغییراتی را تجربه خواهد کرد؟

 سه‌گانه راهبردی: رشد، عدالت و اصلاح ساختار

در برنامه اعلامی مدنی‌زاده، «رشد» و «عدالت» دو هدف کلیدی هستند که از طریق اصلاح ساختارهای اقتصادی، به‌ویژه در حوزه مالیه عمومی، نظام یارانه‌ای و سیاست‌های ارزی و بانکی، پیگیری می‌شوند. او از لزوم «افزایش بهره‌وری»، «کاهش تبعیض‌های ساختاری» و «اصلاح ریشه‌ای در نظام حکمرانی اقتصادی» سخن می‌گوید. به بیان روشن‌تر، مدنی‌زاده سعی دارد نشان دهد که بدون بازسازی قواعد بازی اقتصاد ایران، از جمله اصلاح نظام مالیاتی، حذف یارانه‌های پنهان و کاهش ناکارآمدی بودجه‌ریزی، هیچ رشدی پایدار نخواهد بود؛ حتی اگر درآمد نفتی افزایشی یابد.

یکی از موانع اصلی تحقق این برنامه، تعارض منافع گسترده و نهادینه در ساختار اقتصاد ایران است. مدنی‌زاده در مصاحبه‌ها و مقالات خود بارها تأکید کرده که بدون مهار رانت‌های انرژی، فساد بودجه‌ای، و انحصارهای شبه‌دولتی، امکان اصلاح واقعی وجود ندارد. در واقع، موفقیت برنامه «رشد عدالت‌محور» در گرو مواجهه صریح با مقاومت گروه‌هایی است که از توزیع ناعادلانه منابع منتفع می‌شوند. اینجاست که پیاده‌سازی نظریه‌ها با چالش «اقتصاد سیاسی اصلاحات» روبرو می‌شود.

علاوه بر این، یکی از محورهای مهم برنامه مدنی‌زاده، اصلاح نظام مالیاتی با تمرکز بر پایه‌های مالیاتی ثروت و درآمد بالا، دیجیتال‌سازی اخذ مالیات، و کاهش وابستگی به مالیات از بخش مولد است. این رویکرد از دیدگاه نظریه رفاه اقتصادی، در چارچوب عدالت افقی و عمودی قابل دفاع است و می‌تواند شکاف طبقاتی فزاینده را مهار کند. با این حال، مقاومت نهادی، نبود شفافیت و ضعف زیرساخت‌های اجرایی از چالش‌های جدی تحقق این سیاست‌ها هستند.

مدنی‌زاده یکی از منتقدان جدی تثبیت مصنوعی نرخ ارز و تزریق دستوری ارز برای کنترل قیمت‌هاست. او از طرفداران نرخ ارز واقعی و شناور مدیریت‌شده است. در صورت اجرای چنین سیاستی، اقتصاد ایران شاهد کاهش رانت ارزی و افزایش رقابت‌پذیری صادرات خواهد بود، اما این تحول بدون شبکه حمایتی از اقشار آسیب‌پذیر می‌تواند به نارضایتی اجتماعی و بی‌ثباتی سیاسی منجر شود. بنابراین، سیاست‌های ارزی در نگاه او باید با سیاست‌های حمایتی همزمان پیش بروند، نه جدا از آن‌ها.

جهت‌گیری اصلاحات اقتصادی در برنامه مدنی‌زاده

در برنامه وزیر پیشنهادی اقتصاد، محورهای جدی اصلاح در نظام بانکی، شامل جلوگیری از خلق نقدینگی بی‌ضابطه، افزایش شفافیت در اعطای تسهیلات، کنترل اضافه برداشت بانک‌ها و تقویت ابزارهای نظارتی بانک مرکزی است. در نگاه او، بدون اصلاح نظام بانکی، هرگونه سیاست انضباط مالی یا کنترل تورم ناکام خواهد ماند.

برنامه وزیر پیشنهادی اقتصاد بر افزایش نرخ تشکیل سرمایه خالص، رفع موانع سرمایه‌گذاری داخلی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی تأکید دارد. اما سؤالی بنیادین باقی می‌ماند: آیا اقتصاد سیاسی ایران ظرفیت پذیرش الزامات این نوع رشد، یعنی شفافیت، ثبات سیاست‌گذاری، تضمین حقوق مالکیت و کاهش فساد را دارد؟ یا برنامه رشد عدالت‌محور نیز به سرنوشت برنامه‌های قبلی مانند «جهش تولید» یا «تحول اقتصادی» دچار خواهد شد؟

اگرچه برنامه مدنی‌زاده از نظر نظری منسجم و مبتنی بر تجربه اقتصادهای نوظهور است، اما اجرای آن مستلزم عبور از موانع سیاسی، نهادی و ساختاری عمیقی است که در دو دهه اخیر، اجرای اصلاحات اقتصادی را ناکام گذاشته‌اند. موفقیت این برنامه در گرو شکل‌گیری اجماع سیاسی، همکاری سایر دستگاه‌های اجرایی، و البته حمایت ارکان عالی نظام از «اصلاحات در درون ساختار» است. در غیر این صورت، خطر آن وجود دارد که رویکرد «رشد عدالت‌محور» نیز در حد یک شعار باقی بماند و ساختار معیوب اقتصاد ایران با مسکن‌های موقتی به حیات خود ادامه دهد؛ بی‌آن‌که ظرفیت‌های آن برای توسعه پایدار و عدالت‌محور شکوفا شود.

ملاحظات انتقادی پیرامون علی مدنی‌زاده

هرچند برنامه «رشد عدالت‌محور» مدنی‌زاده از حیث نظری انسجام قابل توجهی دارد، اما در فضای کارشناسی و رسانه‌ای، انتقادهایی نسبت به صلاحیت اجرایی، سابقه مدیریتی، و قابلیت پیاده‌سازی این برنامه در ساختار موجود مطرح شده است. این انتقادها را می‌توان در پنج محور اصلی دسته‌بندی کرد:

 ۱. فقدان تجربه اجرایی در سطح کلان: نخستین و پررنگ‌ترین انتقاد از سوی برخی نمایندگان مجلس و اقتصاددانان سنت‌گرا به کم‌تجربگی علی مدنی‌زاده در عرصه مدیریت اجرایی بازمی‌گردد. او سابقه‌ای در هدایت نهادهای اقتصادی بزرگ یا تعامل با بدنه بوروکراسی پرچالش وزارت اقتصاد ندارد. این در حالی است که وزارت اقتصاد در ایران نه‌تنها مسئول سیاست‌گذاری مالی و نظارت بر بانک‌ها و بورس، بلکه متولی تعامل پیچیده با نهادهای قدرتمند از جمله سازمان برنامه، بانک مرکزی، نهادهای امنیتی و مجلس است. منتقدان می‌پرسند: آیا یک استاد دانشگاه هرچند برجسته، بدون تجربه میدانی در ساختار رسمی اقتصاد ایران، قادر به مدیریت چنین وزارتخانه‌ای خواهد بود؟

۲. پیشینه مرتبط با سیاست‌های تعدیل‌گرایانه و انتقاد از یارانه‌ها: با آن‌که در عنوان برنامه مدنی‌زاده بر «عدالت» تأکید شده، برخی منتقدان او را در دسته اقتصاددانان تعدیل‌گرای نولیبرال جای می‌دهند که بیشتر دغدغه «بهره‌وری» و «بازار» دارند تا «حمایت از اقشار فرودست». به‌ویژه تأکید او بر لزوم حذف یارانه‌های پنهان و اصلاح قیمت انرژی، بدون تضمین شفاف برای شبکه حمایت اجتماعی، نگرانی‌هایی درباره تشدید فشار معیشتی بر طبقات متوسط و پایین جامعه برانگیخته است.  

۳. ابهام در قدرت چانه‌زنی و تعامل با سایر مراکز تصمیم‌گیر: وزارت اقتصاد در ایران یک جزیره مستقل نیست. هماهنگی با نهادهایی چون بانک مرکزی، سازمان برنامه، سازمان مالیاتی، گمرک، بورس، و نهادهای امنیتی ضروری است. منتقدان تردید دارند که مدنی‌زاده چقدر می‌تواند برای اجماع‌سازی و پیشبرد سیاست‌های ساختارشکن، توانایی داشته باشد، خصوصاً که وزیر باید در جلسات هیئت دولت و شورای عالی هماهنگی اقتصادی نقش فعال و چانه‌زن ایفا کند. قدرت تعامل سیاسی، به اندازه تخصص علمی، در توفیق یک وزیر اقتصاد نقش دارد.

۴. مخاطره عدم اجماع کارشناسی: گرچه حضور اقتصاددانان جوان در دولت می‌تواند نویدبخش تحول باشد، اما برخی منتقدان گفته‌اند که انتخاب مدنی‌زاده بازتاب ترجیح یک گرایش خاص فکری است که از دهه ۱۳۸۰ تاکنون در مرکز مطالعاتی شریف رشد کرده‌است. اگرچه این جریان چهره‌هایی چون مسعود نیلی و محمد طبیبیان را در کارنامه دارد، اما تجربه گذشته نشان می‌دهد که از سوی اقتصاددانان عدالت‌محور، مکتب نهادگرای چپ، و حتی بخشی از بدنه اصول‌گرایان محل نقد بوده است. انتصاب وزیری با این خصوصیات،‌ ممکن است زمینه‌ساز دو قطبی جدید در فضای سیاست‌گذاری شود.

 ۵. امکان تکرار تجربه‌های ناکام پیشین:‌ برخی منتقدان هم با یادآوری نقش علی مدنی‌زاده در تدوین برنامه اصلاح ساختار بودجه دولت دوازدهم و عضویت او در تیم اقتصادی نزدیک به دولت وقت، هشدار داده‌اند که تکرار نسخه‌های آن دوره بدون اصلاح زیرساخت‌های نهادی و بدون تغییر در نحوه حکمرانی، به شکست منجر خواهد شد. آنان معتقدند اصلاحات صرفاً فنی، بدون پوشش سیاسی و اجتماعی، محکوم به توقف یا عقب‌نشینی است؛ چنان‌که در برنامه «تحول اقتصادی» دولت روحانی دیده شد.

به این ترتیب، گرچه علی مدنی‌زاده در قامت یک نظریه‌پرداز اصلاح‌طلب در اقتصاد جایگاه علمی معتبری دارد، اما انتصاب او به وزارتخانه‌ای درگیر با تضاد منافع گسترده، فساد نهادی و فشارهای شدید اجتماعی، با چالش‌های زیادی همراه است. رفع و غلبه بر این چالش‌ها البته ناممکن نیست اما لازمه آن، اجرای دقیق رویکرد «توافق سازی و وفاق» است. چنانچه دولت پزشکیان بتواند در سطوح بالای حاکمیت، توافقی اساسی برای اجرای اصلاحات اقتصادی ایجاد کند می‌توان امیدوار بود که سیاست رشد عدالت‌محور با روندی منطقی‌ و موفق با بار بنشیند.


اخبار مرتبط
از تاریخ بیاموزیم؛ اقتصاد پیشا‌جنگ
شنبه 1404/04/28 ساعت 09:45
محمود جامساز:
از تاریخ بیاموزیم؛ اقتصاد پیشا‌جنگ
جامساز نوشت: «سال‌هاست ‌اقتصاد کشور از وابستگی به سیاست رنج می‌برد. این رنج روزافزون ناشی از ابتلا به بیماری هولناکی است که با نسخه‌های معمول در این دوران قابل درمان نبوده است. کالبد تب‌دار اقتصاد کشور علائمی دارد که طی سال‌ها به تدریج خود را در همه ابعاد و بخش‌های اقتصادی آشکار کرده‌اند.»
تسخیر دولت، تخریب اقتصاد: معضلات ساختاری و وزیر پیشنهادی
چهارشنبه 1404/03/21 ساعت 14:15
محمدرضا یوسفی شیخ‌رباط:
تسخیر دولت، تخریب اقتصاد: معضلات ساختاری و وزیر پیشنهادی
جناب مدنی‌زاده به عنوان وزیر پیشنهادی به مجلس معرفی شد. تقریبا هم‌زمان با آن، مصاحبه‌ای از همتی وزیر پیشین اقتصاد و دارایی منتشر شده است. هرچند او نکات متعددی در این مصاحبه بیان کرده است.
نماینده مجلس: مدنی‌زاده گزینه‌ای متخصص و بی‌حاشیه برای وزارت اقتصاد است
دوشنبه 1404/03/19 ساعت 20:44
نماینده مجلس: مدنی‌زاده گزینه‌ای متخصص و بی‌حاشیه برای وزارت اقتصاد است
نماینده مردم زاهدان در مجلس شورای اسلامی با تاکید بر تخصص و تجربه سید علی مدنی‌زاده، وزیر پیشنهادی اقتصاد، گفت: مدنی‌زاده فردی نوآور است که می‌خواهد بدون حاشیه، وزارت اقتصاد را به‌صورت تخصصی مدیریت کند و به‌خوبی با سیستم بانکی آشناست.
چرا فرزند مدنی‌زاده تابعیت دوگانه دارد؟ +فیلم
دوشنبه 1404/03/19 ساعت 10:48
چرا فرزند مدنی‌زاده تابعیت دوگانه دارد؟ +فیلم
مدنی‌زاده درباره تولد دخترش در خارج از کشور توضیح داد که تمامی مراحل بررسی تابعیت فرزندش کاملاً قانونی و شفاف بوده و تابعیت مضاعف مانع تصدی هیچ سمتی در کشور نمی‌شود.
جلسه رأی اعتماد به وزیر پیشنهادی اقتصاد چه زمانی برگزار می‌شود؟
یکشنبه 1404/03/18 ساعت 17:49
جلسه رأی اعتماد به وزیر پیشنهادی اقتصاد چه زمانی برگزار می‌شود؟
جلسه رای اعتماد به سیدعلی مدنی‌زاده، وزیر پیشنهادی اقتصاد، روز دوشنبه 26 خرداد در صحن علنی مجلس برگزار می‌شود. نمایندگان پس از بررسی برنامه‌ها، درباره صلاحیت وی رأی خواهند داد.
شیخی زاده: مدنی زاده شایستگی‌های علمی و پژوهشی قوی دارد
پنج‌شنبه 1404/03/15 ساعت 19:50
شیخی زاده: مدنی زاده شایستگی‌های علمی و پژوهشی قوی دارد
نماینده قروه در مجلس گفت: مدنی زاده شایستگی‌های علمی و پژوهشی و تحصیلات قوی در حوزه اقتصاد دارند.
اعتماد به مدنی‌زاده؛ ترمیم اقتصاد و اعتماد عمومی؟
یکشنبه 1404/03/11 ساعت 23:31
اعتماد به مدنی‌زاده؛ ترمیم اقتصاد و اعتماد عمومی؟
مهاجرانی، سخنگوی دولت، در واکنش به معرفی سید علی مدنی‌زاده به عنوان وزیر پیشنهادی اقتصاد، تأکید کرد که رأی اعتماد مجلس به او می‌تواند به اقتصاد کشور و اعتماد عمومی جان تازه‌ای ببخشد.
نظرات

آگهی تبلیغاتی
آخرین اخبار
واکنش ایران به سخنرانی «نتانیاهو» در مجمع عمومی سازمان ملل در مقابل صندلی‌های خالی
ظریف: فعالسازی اسنپ‌بک، سودی برای اروپا نخواهد داشت
پزشکیان: اقدامات رئیس‌جمهور آمریکا منطقه را به سمت آتش سوق می‌دهد
آلمان: تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران اعمال خواهند شد
کشورهای اسلامی برای مردم خود و ملت‌های مسلمان با توسعه همکاری‌ها امنیت و رفاه ایجاد کنند
تکذیب بازرسی آژانس در فردو و نطنز +فیلم
ترافیک سنگین در تمامی محور‌های ورودی تهران
چین: فعال کردن مکانیسم اسنپ‌بک به حل اختلافات کمکی نخواهد کرد.
تعقیب و گریز قاچاقچیان سوخت توسط پلیس هرمزگان
بن بست مذاکرات امنیتی بین اسرائیل و سوریه در آخرین لحظه
ایران جهان را به ایستادگی در برابر استانداردهای دوگانه و مزورانه فرامی‌خواند
شهادت 93 دانش‌آموز و 30 استاد دانشگاه در جنگ 12 روزه
اعلام زمان رای گیری شورای امنیت درباره ایران
وزیر خارجه عراق حمله به هر شهرونده عراقی را حمله به عراق دانست
جدول به روز لیگ برتر پس از بازی استقلال
تحقیر نتانیاهو در مجمع عمومی سازمان ملل
جنایت رژیم صهیونیستی توهین به کرامت انسانی است
استقلال(1) -شمس آذر (1) /توقف آبی پوشان در خانه+ فیلم
عرضه 11 محصول ایران‌خودرو بدون نیاز به حساب وکالتی
گروسی: نشانه‌ای درباره افزایش سطح غنی‌سازی اورانیوم ایران وجود ندارد
تاکید نخست‌وزیر چین به افزایش اقدامات یک‌جانبه توسط برخی کشورها
ایران از مواضع تاجیکستان در جنگ 12 روزه تقدیر کرد
سایپا فردا پیش‌فروش جدید خود را کلید می‌زند
هاشمیان در نشست هیئت مدیره باشگاه پرسپولیس
اعتراف گروسی به غیر منصفانه بودن عدم بازرسی آژانس اتمی از اسرائیل
انتخاب قطر به عنوان میزبان والیبال قهرمانی جهان در سال 2029
مصرف بنزین در تابستان امسال رکورد زد
خلاصه بازی گل‌گهر 0-0 فولاد؛ دوئل لک و گروسیان! +فیلم
ادعای ترامپ: به پایان جنگ غزه نزدیک شده‌ایم
عکس های منتخب حیات وحش هفته
سخنرانی عراقچی در نشست گروه دوستان مدافع منشور سازمان ملل
حذف تیم ملی چوگان ایران از جام‌جهانی
طی 6 ماهه گذشته بیش از 7 میلیون لیتر قاچاق سوخت در هرمزگان کشف شد
دیدار پزشکیان و ولیعهد کویت در نیویورک
شهباز شریف: نیروهای پاکستان «پاسخ قاطعی» به هند دادند
بیانیه گروه دوستان منشور ملل متحد در محکومیت تجاوزات امریکا و اسرائیل علیه ایران
درخواست فلسطین برای عضویت در بریکس
اسلامی: ایران اهل تعامل است، اما غرب تقابل را برگزیده
دخالت غیرمنتظره ترامپ در جام جهانی؛ تغییر محل بازی‌ها در صورت ناامنی
درخواست عراقچی از شورای امنیت سازمان ملل متحد
دلیل لغو کنسرت‌های سیروان خسروی و ایهام
طمع سازندگان بازار مسکن را متلاطم کرد
گروسی: قطع همکاری ایران با آژانس باعث افزایش تنش بین‌المللی می‌شود
فراخوان فوری پنتاگون برای نشست صدها ژنرال آمریکایی در پایگاه تفنگداران ویرجینیا
یائیر لاپید: رفتارهای دیکتاتورمآبانه نتانیاهو، مخالف اصول دموکراسی است
سخنرانی نتانیاهو در سازمان ملل؛دروغ پردازی های جنایتکار اصلی غرب آسیا درباره ایران
فلیک به رکورد طلایی 50 برد در بارسا رسید
سخنگوی کرملین: وضعیت اوکراین و موضع آن در مذاکرات هر روز در حال بدتر شدن است
رای گیری شورای امنیت دربارهٔ تعویق تحریم‌های ایران
علی‌اف: تصویب «مسیر ترامپ» یکی از نتایج کلیدی نشست واشنگتن بود
X
آگهی تبلیغاتی