نورنیوز- گروه فرهنگی: در جهان امروز، صنعت نشر تنها عرصه‌ای برای چاپ و توزیع کتاب نیست، بلکه یکی از ابزارهای مهم قدرت نرم، دیپلماسی فرهنگی و تعاملات فرامرزی به شمار می‌رود. در این میان، رویداد «فلوشیپ نشر» در ایران، که در حاشیه نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد، فرصتی راهبردی برای معرفی ظرفیت‌های نشر کشور به جهان و بسترسازی برای حضور ایران در بازار جهانی کتاب بود. این رویداد طی سال‌های اخیر روندی رو به رشد داشته و در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران ۱۴۰۴ با ابعاد گسترده‌تری برگزار شد.
فلوشیپ نشر تهران در سال ۱۴۰۴: گستره، مذاکرات و دستاوردها
فلوشیپ نشر، به‌طور کلی، برنامه‌ای برای دعوت از ناشران، مترجمان، مدیران آژانس‌های ادبی، و فعالان صنعت کتاب از کشورهای مختلف است تا ضمن آشنایی میدانی با ساختار نشر کشور میزبان، امکان شبکه‌سازی حرفه‌ای، مذاکره برای انتقال حقوق نشر (رایت)، و مشارکت در پروژه‌های ترجمه و تولید مشترک محتوا را بیابند.
فلوشیپ تهران با الگوبرداری از نمونه‌های موفق جهانی مانند فرانکفورت، پکن و استانبول، تلاش می‌کند ادبیات و دانش ایرانی را به بازارهای جهانی پیوند دهد. این امر نه تنها به توسعه بازار نشر ایران کمک می‌کند، بلکه یکی از ابزارهای مؤثر در افزایش حضور بین‌المللی ایران در حوزه فرهنگ و اندیشه است.
در نخستین دوره فلوشیپ نشر تهران که همزمان با سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از ۲۲ تا ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۴ برگزار شد، بیش از ۳۰ مؤسسه نشر و آژانس ادبی از ۲۲ کشور جهان حضور داشتند. این انتخاب از میان ۹۹ ناشر و آژانس ادبی متقاضی از ۳۴ کشور جهان انجام شده بود .
این رویدا مهم حوزه نشر، دستاوردهای برجسته‌ای داشت که برخی از آنها از این قرارند:
- تفاهم‌نامه میان ناشران ایرانی و چینی برای ترجمه و انتشار مجموعه‌ای از کتاب‌های کودک و نوجوان ایرانی در بازار چین.
- درخواست رسمی نمایندگان نشر روسیه برای دسترسی به آرشیو آثار کلاسیک ادبیات فارسی با هدف ترجمه آثار کمتر دیده‌شده.
- ابراز تمایل ناشران عرب‌زبان برای همکاری با مؤسسات فرهنگی ایران در زمینه ترجمه آثار دینی، فلسفی و تاریخی.
- مذاکره موفق با یک آژانس ادبی فرانسوی درباره انتقال رایت آثار معاصر داستانی فارسی، از جمله رمان‌های زنان نویسنده.
- همچنین پیشنهاد تأسیس مرکز مشترک ترجمه فارسی-عربی در لبنان با همکاری یکی از ناشران مطرح بیروت.
نقش فلوشیپ در دیپلماسی فرهنگی ایران
فلوشیپ نشر، به‌ویژه در قالبی که در سال ۱۴۰۴ ارائه شد، نمونه‌ای موفق از دیپلماسی فرهنگی چندجانبه بود. این برنامه با ایجاد فضاهای گفت‌وگو و تبادل، به بازنمایی تصویری چندبُعدی و انسانی از جامعه ایران کمک می‌کند. در شرایطی که رسانه‌های غربی تصویری یک‌جانبه از ایران به جهان مخابره میکنند، چنین رویدادهایی می‌توانند تصویری واقعی‌تر از جامعه علمی، فرهنگی و ادبی ایران به مخاطبان جهانی ارائه دهند.
افزون بر این، فلوشیپ می‌تواند به ابزار مؤثری برای نرم‌سازی تعاملات بین‌المللی ایران در دوران تحریم‌ها تبدیل شود. انتقال دانش، روایت‌ها و اندیشه‌های ایرانی به زبان‌های جهانی، مسیری برای گفت‌وگو با جهان بدون اتکا به ابزارهای سیاسی و اقتصادی است.
علاوه بر این، یکی از مزایای راهبردی فلوشیپ نشر، زمینه‌سازی برای صادرات محصولات فرهنگی ایران است. ایران با وجود تولید سالانه بیش از ۱۰۰ هزار عنوان کتاب، همچنان در حوزه فروش رایت به بازارهای جهانی سهم اندکی دارد. برگزاری منظم و حرفه‌ای فلوشیپ، می‌تواند اولا بازارهای جدیدی برای آثار فارسی‌زبان ایجاد کند؛ ثانیا نقش ایران را در زنجیره جهانی تولید محتوا تقویت کند؛ و ثالثا زمینه‌ساز ارزآوری فرهنگی شود.
بر اساس گزارش‌ها، در نمایشگاه ۱۴۰۴ برای نخستین‌بار فهرستی شامل بیش از ۵۰۰ عنوان کتاب ترجمه‌پذیر به زبان‌های انگلیسی، عربی، فرانسوی، روسی و چینی تهیه و در اختیار مهمانان خارجی قرار گرفت که بازخوردهای بسیار مثبتی در پی داشت.
چالش‌ها و ضرورت نهادسازی
علیرغم موفقیت‌های نسبی فلوشیپ نشر در ایران، برای تثبیت و گسترش آن به چند اقدام بنیادین نیاز است:
تشکیل دبیرخانه دائمی فلوشیپ با حضور نمایندگان ناشران، مترجمان و کارشناسان بین‌المللی
ایجاد سامانه جامع معرفی آثار ترجمه‌پذیر ایرانی به زبان‌های مختلف
تقویت دیپلماسی نشر در نهادهای دولتی مرتبط (مانند وزارت ارشاد، وزارت خارجه و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی)
حمایت حقوقی و مالی از انتقال رایت و ترجمه آثار ایرانی در قالب «صندوق حمایت از ترجمه»
و افزایش حضور ایران در فلوشیپ‌های بین‌المللی از جمله در فرانکفورت، مسکو، شانگهای و شارجه.
رویداد فلوشیپ نشر تهران، به‌ویژه در سال ۱۴۰۴، گامی جدی و امیدبخش در جهت جهانی‌سازی نشر ایرانی و توسعه دیپلماسی فرهنگی بود. این رویداد نشان داد که اگر نشر ایران با نگاهی حرفه‌ای، برنامه‌محور و ارتباط‌گرا به عرصه بین‌الملل وارد شود، می‌تواند جایگاهی مؤثر در بازار جهانی کتاب پیدا کند. تقویت این مسیر، به معنای تقویت گفت‌وگو، تعامل، تصویرسازی نو از ایران، و توسعه پایدار فرهنگی است.