×
اقتصادی
شناسه خبر : 225096
تاریخ انتشار :

سیدمحسن دهنوی

خصوصی‌سازی از آرمان‌گرایی تا واقع‌گرایی

با گذشت نزدیک به دو دهه از ابلاغ سیاست‌های کلی اصل44 قانون اساسی، بررسی‌ها نشان می‌دهد این سیاست‌ها آن‌چنان در کاهش نقش دولت در اقتصاد موفق نبوده‌اند و حتی در مواردی ساختاری جدید از مداخله دولت در پوشش نهادهای شبه‌دولتی را تثبیت کرده‌اند.

نورنیوز-گروه اقتصادی: ظهور شرکت‌های شبه‌دولتی؛ بازتولید دولت در پوست بخش خصوصی

سیاست‌های کلی اصل۴۴ قانون اساسی که در سال۱۳۸۴ از سوی مقام معظم رهبری ابلاغ شد، نقطه عطفی در نگاه به نقش دولت در اقتصاد ایران محسوب می‌شود. هدف از این سیاست‌ها کاهش تصدی‌گری دولت، توسعه بخش خصوصی، تامین عدالت اجتماعی، افزایش کارآیی و بهره‌وری، افزایش رقابت‌پذیری در اقتصاد و توزیع عادلانه‌تر مالکیت در جامعه بوده است. اما اکنون پس از گذشت نزدیک به دو دهه، شواهد آماری و ساختاری نشان می‌دهد که اجرای این سیاست‌ها با چالش‌هایی عمیق و انحراف از اهداف اولیه مواجه شده است.

با وجود واگذاری‌های گسترده، بدنه شرکت‌های تحت کنترل دولت همچنان بیش از ۶۰۰۰هزار میلیارد تومان از بودجه عمومی را به خود اختصاص می‌دهند. ساختار مالکیتی شرکت‌های بورسی نیز بیانگر این است که اغلب شرکت‌های برتر بازار سرمایه، در اختیار نهادهای عمومی یا شبه‌دولتی هستند. از سوی دیگر، ۶۷درصد تسهیلات بانکی در اختیار بانک‌های دولتی یا وابسته است و تنها ۲۲درصد منابع صندوق توسعه ملی به بخش خصوصی اختصاص یافته که حتی اغلب آن نیز به نهادهای تحت مدیریت دولت واگذار شده است.

نکته مهم‌تر آنکه افزایش بهره‌وری و سوددهی شرکت‌های واگذار شده گرچه در داده‌های رسمی (با رشد ۹.۵درصدی بهره‌وری و ۱۷درصدی سودآوری) مشهود است، اما به‌دلیل واگذاری محدود و غالبا غیربازاری، اثرگذاری آن بر ساختار اقتصاد کلان بسیار محدود بوده است. شاخص‌هایی مانند نرخ رشد اقتصادی و ضریب جینی نیز نشان می‌دهند که نه عدالت اجتماعی و نه رشد پایدار، دستاورد چشم‌گیری نداشته‌اند. ضریب جینی در سال۱۴۰۲ تقریبا معادل ۱۳۸۴ باقی مانده و نرخ رشد اقتصادی نیز در اکثر سال‌ها زیر ۳درصد بوده است.

در سطح ساختاری، روند خصوصی‌سازی بیشتر از آنکه به ورود بخش خصوصی واقعی منجر شود به انتقال مالکیت به نهادهای شبه‌دولتی انجامیده است. تعارض منافع مدیران دولتی، استفاده از واگذاری‌ها برای تامین کسری بودجه و بی‌اعتمادی عمومی به فرآیند خصوصی‌سازی به‌واسطه برخی تخلفات رخ داده در فرآیند خصوصی‌سازی و سلب مالکیت‌ها، همه به تضعیف مشروعیت و اثربخشی این سیاست انجامیده‌ است. در عمل، ما با نوعی بازتولید اداره دولتی در کالبد بخش خصوصی مواجه بوده‌ایم که مدیریت دولتی را حفظ کرده اما پاسخ‌گویی را تضعیف کرده است.

بازگشت به اجرای واقعی سیاست‌های کلی اصل۴۴؛ اصلاح ساختار به‌جای تکرار خطا

در چنین شرایطی، مسیر اصلاح اجرای سیاست‌های کلی اصل۴۴ نیازمند یک بازنگری راهبردی است، نه صرفا تغییر در فرآیندهای اداری. تجربه سال‌های گذشته به‌روشنی نشان داده است که بدون اراده برای خروج واقعی دولت از صحنه مدیریت بنگاه‌ها، هیچ نسخه‌ای کارساز نخواهد بود. برای این منظور، باید چند گام کلیدی مورد توجه قرار گیرد:

نخست، خصوصی‌سازی باید از یک ابزار درآمدزایی در بودجه دولت، به یک سیاست توسعه‌ای با هدف اصلاح ساختار مالکیت و مدیریت بدل شود. واگذاری صرف مالکیت، آن‌هم به نهادهایی که در عمل دولتی یا شبه‌دولتی هستند، نه‌تنها کمکی به کارآیی اقتصادی نکرده، بلکه منجر به شکل‌گیری انحصارهای تازه‌ای شده است که از پاسخ‌گویی و شفافیت فراری‌ هستند.

دوم، تقویت نهاد نظارتی مستقل و انتشار عمومی اطلاعات مربوط به واگذاری‌ها، اهلیت خریداران و عملکرد پس از واگذاری، ضرورتی انکارناپذیر است. بدون سازوکار نظارت و پاسخ‌گویی، فساد و ناکارآمدی در لایه‌های جدید اقتصادی بازتولید می‌شود.

سوم، بخش تعاونی که در سیاست‌های کلی به‌روشنی به آن اشاره شده، عملا به حاشیه رانده شده است. احیای واقعی این بخش می‌تواند توازنی میان سودآوری و عدالت اجتماعی، به‌ویژه در مناطق کمتر برخوردار و میان اقشار فاقد دسترسی به سرمایه، برقرار کند.

چهارم، باید سهام عدالت از وضعیت نامشخص و ناکارآمد فعلی خارج شده و به سازوکاری شفاف، نقدشونده و با مدیریت حرفه‌ای تبدیل شود. اگر بناست مردم در اقتصاد شریک شوند، این مشارکت باید واقعی، ملموس و همراه با دسترسی باشد، نه صرفا عددی در سامانه‌ای دولتی.

در نهایت، بدون احیای سرمایه اجتماعی پیرامون سیاست‌های کلی اصل ۴۴، اجرای مجدد یا بازطراحی این سیاست نیز با شکست مواجه خواهد شد. افکار عمومی، رسانه‌ها، سرمایه‌گذاران بخش خصوصی، فعالان اقتصادی و حتی مدیران دولتی باید باور کنند خصوصی‌سازی چرخشی درون ساختار قدرت موجود نیست، بلکه خصوصی‌سازی به معنای واگذاری مسوولانه قدرت اقتصادی به مردم است.

سیاست‌های کلی اصل ۴۴ هنوز هم یک سند معتبر برای نجات اقتصاد دولتی ایران از ناکارآمدی است. اما برای زنده شدن این سند، باید دولت بپذیرد که نه ‌فقط مالکیت، بلکه کنترل، نفوذ و منافع سیاسی خود را نیز واگذار کند. تنها در این صورت است که می‌توان به آینده‌ای امیدوار بود که در آن، بنگاه‌های اقتصادی با مدیریت بخش خصوصی، تحت نظارت عمومی و در فضای رقابتی، مسیر رشد را طی کنند.


نظرات

آگهی تبلیغاتی
آخرین اخبار
ابهام استراتژیک در دیپلماسی هسته‌‌‌ای ایران
جریان های جدید سیاسی و نظامی در غرب آسیا
اولین سفر دریایی زائران اربعین از بندر خرمشهر به بصره جمعه شروع می‌شود
زمان و مکان مسابقه سوپرجام 1403 مشخص شد
همدلی مردم انگلیس با فلسطینیان افزایش یافت
اعدام 2 عضو گروه منافقین در تهران +تصاویر
روبیو: ترامپ پلیس جهان است!
احتمال ادامه تعطیلی چهارشنبه‌ها تا پایان تابستان
تجربه تعامل ایران و تروئیکای اروپا در پرونده هسته‌ای
استفاده از موبایل برای نمایندگان در صحن مجلس ممنوع شد
مسئله آب در ایران و گسست قدرت
مجلس با دوفوریت لایحه مقابله با انتشار محتوای خلاف واقع در فضای مجازی موافقت کرد
ماکرون: فلسطین باید اسرائیل را به رسمیت بشناسد!
موج محکومیت علمای اهل سنت در پی حادثه تروریستی دیروز زاهدان
پایان بازی دوستانه منچستریونایتد 2 - وستهم 1 + خلاصه بازی
ایران‌نما | معرفی جاذبه‌های گردشگری شهرهای ایران(58) «برزُک»
روایت پزشکیان از حمله اسرائیل به شورای عالی امنیت ملی +فیلم
ولایتی: دشمنان با طرح دالان زنگه‌زور در پی تهدید تمامیت ارضی هستند
اینترنت و تماس ارزان اربعینی فقط با ثبت‌نام در سماح!
نوراینفو | سالروز عملیات افتخارآفرین مرصاد
پرداخت مرحله سوم کالابرگ الکترونیکی از فردا آغاز می‌شود +جدول زمان واریز برای دهک‌ها
وزیر علوم: مدت دوره‌ی کارشناسی سه ساله می‌شود
رئیس مجلس: تروریسم در زاهدان انتقام دشمن از مقاومت مردم ایران بود
وضعیت آب و هوا امروز یکشنبه 5 مرداد 1404+ وضعیت استان‌ها
کسب 3 طلا و یک نقره توسط تیم ایران در المپیاد جهانی زیست‌شناسی
انتقاد درویش از زنوزی؛ اگر حق با شماست، چرا دنبال مصالحه‌اید؟
سرژ اوریه در آستانه پیوستن به پرسپولیس+ عکس
تکذیب شایعات پرآبی سدهای تهران:/وضعیت منابع آبی بحرانی است
رژیم صهیونیستی تهدید کرد؛ کشتی «حنظله» را توقیف می کنیم
کریستیانو رونالدو همچنان در رتبه اول پردرآمدترین فوتبالیست‌ های جهان
احداث سازه مجاور برج آزادی بدون تایید میراث فرهنگی!
تخت‌روانچی: غنی‌سازی باید جزء جدایی‌ناپذیر هر توافقی باشد/مذاکره باید برد-برد باشد
ورود 117 کامیون کمک بشردوستانه به نوار غزه
سردار ابن‌رضا جانشین وزیر دفاع شد
نورنما | کودکان چه نقشی در جنگ دارند؟
یک کفش کتانی، راز سرقت میلیاردی در تهران را فاش کرد
اربعین زنان؛ کنشگری خیر دینی زنان ایرانی عراقی در آیین پیاده‌روی اربعین
امیدی تازه در درمان تومورهای مقاوم
دستور وزیر کشور برای پیگیری حادثه زاهدان/عارف و اژه‌ای پیام دادند، مولوی عبدالحمید بیانیه
عکس های منتخب ایران، شنبه 4 مرداد 1404
چرخش خطرناک قدرت؛ از دوحزبی‌گری تا فاشیسم
دوربین‌ شهروندان راست می‌گوید یا آمار و تحلیل دولت؟
زلزله 4.7 ریشتری در عسلویه/ تاسیسات نفت و گاز آسیبی ندیدند
قدرت‌نمایی هواوی با رونمایی از سیستم پیشرفته‌تر از انویدیا
چگونه با پویش «کلیک امن» پلیس فتا گرفتار کلاهبرداران اینترنتی نشویم؟
جزئیات زمانبندی جدید دانشگاه آزاد برای جاماندگان امتحانات نیمسال دوم
مسیر اربعین برای مشمولان فاقد معافیت در اربعین 1404 بسته است!
ماکرون در مورد ایران با سران آلمان و انگلیس رایزنی کرد
600 جایگاه CNG در جنگ 12 روزه گاز رایگان عرضه کردند
نصب سیستم اعلان عمومی آژیر هشدار در تهران آغاز شد
X
آگهی تبلیغاتی