×
فرهنگی
شناسه خبر : 224131
تاریخ انتشار : پنج‌شنبه 1404/02/25 ساعت 10:00
زبان فارسی، زبان‌های محلی، و موضوع عدالت زبانی

نورنیوز در روز بزرگداشت زبان فارسی، از نسبت زبان فارسی با زبان های محلی گزارش می دهد

زبان فارسی، زبان‌های محلی، و موضوع عدالت زبانی

همزیستی زبان فارسی و زبان‌های محلی، نه‌تنها ممکن، بلکه مطلوب و ضروری است. در جهانی که تنوع زبانی در حال زوال است، ایران می‌تواند الگویی برای پاسداری از وحدت ملی در بستر کثرت فرهنگی باشد؛ الگویی که فردوسی، با زبان‌آفرینی سترگش، نخستین خشت آن را گذاشت.

نورنیوز- گروه فرهنگی: زبان، نه‌تنها وسیله‌ای برای ارتباط، بلکه حامل هویت، حافظه تاریخی و چارچوب اندیشه‌ی جوامع است. در ایران، زبان فارسی طی قرون متمادی نقشی محوری در شکل‌گیری و استمرار هویت ملی ایفا کرده است. از سوی دیگر، ایران سرزمینی چندزبانه و چندقومیتی است و زبان‌ها و گویش‌های محلی متعددی چون ترکی، کردی، لری، عربی، بلوچی، گیلکی و... در پهنه جغرافیای فرهنگی آن رواج دارند.

این هم‌زیستی زبانی، در برهه‌هایی از تاریخ با تنش‌هایی نیز همراه بوده و امروز نیز یکی از موضوعات حساس در سپهر سیاسی، فرهنگی و آموزشی ایران است. پرسش اصلی اینجاست: زبان فارسی به‌عنوان زبان ملی، چه نقشی در وحدت فرهنگی و هویتی ایرانیان دارد؟ و این نقش، چگونه می‌تواند در نسبت با زبان‌های محلی، به‌جای رقابت، به هم‌افزایی فرهنگی منجر شود؟
زبان فارسی؛ ستون هویت ملی ایرانی

زبان فارسی از قرن سوم هجری به‌تدریج جایگاه خود را در دستگاه‌های دیوانی، فرهنگی و ادبی ایران پس از اسلام بازیافت. ادیبان و دانشمندانی چون رودکی، فردوسی، ابن‌سینا، بیرونی، خیام و دیگران، با نگارش آثار خود به فارسی، این زبان را به زبان تمدن تبدیل کردند. از قرون میانه تا دوران معاصر، زبان فارسی زبان رسمی دربارها، عرفان، شعر، سیاست و علم در ایران و حتی فراتر از مرزهای آن (هند، آسیای میانه، عثمانی) بود.

فارسی نه‌تنها زبان رسمی حکومت‌ها، بلکه زبان میانجی بین اقوام و زبان مشترک نخبگان بود. این ویژگی، به زبان فارسی نقش محوری در انسجام فرهنگی ایران داد. به‌ویژه پس از شکل‌گیری دولت-ملت مدرن در دوران پهلوی، این زبان به‌طور رسمی، «زبان ملی» تلقی و تقویت شد.

امروزه نیز زبان فارسی نقش «چسب فرهنگی» ملت ایران را ایفا می‌کند. در کشوری با تنوع قومی و زبانی فراوان، وجود یک زبان ملی که همگان بتوانند در آن گفت‌وگو، آموزش، تولید دانش و تبادل فرهنگی کنند، ضرورتی انکارناپذیر است. فارسی در این معنا، نه زبان «فارس‌ها»، بلکه زبان ملی «همه ایرانیان» است.

زبان‌های محلی؛ میراث فرهنگی یا تهدید وحدت ملی؟

در کنار زبان فارسی، زبان‌ها و گویش‌های محلی در ایران تاریخی دیرینه و غنی دارند. بسیاری از آن‌ها، مانند ترکی آذربایجانی، کردی، بلوچی، لری، گیلکی و... صاحب ادبیات شفاهی، نثر داستانی، ترانه‌های محلی و فرهنگ عامه‌اند. این زبان‌ها بخشی از هویت قومی و حافظه محلی مردمان خود هستند. با این حال، در طول قرن بیستم و تحت سیاست‌های یک‌دست‌سازانه دولت‌های مدرن، زبان‌های محلی اغلب به حاشیه رانده شدند. ممنوعیت آموزش، نبود رسانه رسمی، و ارزش‌گذاری یک‌جانبه به زبان فارسی باعث شد بسیاری از گویشوران زبان‌های محلی احساس محرومیت زبانی و بیگانگی فرهنگی کنند.از این منظر، برخی گروه‌ها زبان فارسی را نه «زبان ملی همگانی»، بلکه «ابزار تحمیل فرهنگی مرکزگرا» دانسته‌اند. چنین برداشتی، در برخی مناطق به تنش‌های زبانی، خواست آموزش به زبان مادری و حتی گاه گفتمان‌های جدایی‌طلبانه دامن زده است.

رویکردهای نظری به تنوع زبانی و زبان ملی

در بررسی نسبت زبان ملی با زبان‌های محلی، دو رویکرد اصلی در نظریه‌های اجتماعی و زبانی قابل شناسایی است:
۱. رویکرد یکسان‌ساز : این دیدگاه، زبان ملی را معیار هویت واحد ملی می‌داند و زبان‌های محلی را عامل تفرقه یا مانعی در برابر یکپارچگی تلقی می‌کند. در این نگاه، سیاست‌گذاری زبانی بر حذف یا نادیده‌گیری تنوع زبانی متمرکز است. چنین رویکردی در ایرانِ قرن بیستم و به‌ویژه در دوران پهلوی دوم غالب بود.
۲. رویکرد چندفرهنگی و کثرت‌گرا : در این دیدگاه، زبان ملی نقشی وحدت‌بخش دارد اما این وحدت بر بستر تنوع زبانی شکل می‌گیرد. در این الگو، آموزش به زبان مادری، رسانه‌های محلی، و حفظ گویش‌ها نه تهدید، بلکه فرصت فرهنگی تلقی می‌شوند.
اکنون بسیاری از کشورها مانند سوئیس، هند، کانادا و چین تلاش کرده‌اند در سیاست‌های زبانی خود، تعادلی بین زبان ملی و زبان‌های محلی ایجاد کنند.

چشم‌انداز همزیستی؛ راه‌حل ایرانی برای یک مسأله جهانی

با توجه به ساختار چندزبانه ایران، هیچ‌یک از دو رویکرد افراطی—چه تحمیل کامل زبان ملی و چه تجزیه زبانی—پاسخ‌گو نیست. در عوض، می‌توان مدلی متوازن و بومی‌شده از سیاست زبانی در ایران پیشنهاد داد که در آن:
- زبان فارسی، همچنان زبان رسمی، ملی و آموزشی سراسر کشور باقی بماند، چرا که تنها زبانی است که ظرفیت ارتباط ملی و تولید محتوای علمی و دانشگاهی را دارد.
- زبان‌های محلی، به‌عنوان میراث فرهنگی، در مدارس مناطق بومی آموزش داده شوند (نه به‌عنوان زبان اصلی تدریس، بلکه در قالب دروس زبان دوم محلی). این امر به افزایش خودآگاهی فرهنگی، حفظ میراث زبانی و رفع حس بی‌عدالتی منجر می‌شود.
-  رسانه‌های محلی به زبان‌های قومی تقویت شوند، به‌ویژه در صداوسیمای مراکز استان‌ها، تا زبان‌های محلی به عرصه عمومی بازگردند.
 -  پژوهش و مستندسازی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی حمایت شود، تا این گنجینه‌ها پیش از آن‌که فراموش شوند، ثبت و حفظ گردند.
 -  سیاست‌های زبانی با حساسیت فرهنگی، احترام متقابل و گفت‌وگو با نخبگان محلی طراحی شوند، نه با نگاه امنیتی یا تقابلی.

  زبان فارسی، زبان «همه» ایرانیان

زبان فارسی، چون رودی تاریخی از هزاران سال پیش جاری است و همه اقوام ایرانی، به سهم خود، در شکل‌گیری و توسعه آن نقش داشته‌اند. این زبان، زبان سعدی، حافظ، مولانا، نظامی، فردوسی و بیدل است؛ همان‌قدر که زبان شهریار، کُردی‌گویانی چون هیمن، لُرها و بلوچ‌ها نیز هست. زبان فارسی نه متعلق به قوم خاصی، بلکه زبان مشترک تمدن ایرانی است. از سوی دیگر، زبان‌های محلی سرمایه‌های فرهنگی و اجتماعی‌اند. تخریب آن‌ها، نه‌تنها عدالت زبانی را زیر پا می‌گذارد، بلکه بخشی از حافظه تاریخی کشور را نابود می‌کند.
همزیستی زبان فارسی و زبان‌های محلی، نه‌تنها ممکن، بلکه مطلوب و ضروری است. در جهانی که تنوع زبانی در حال زوال است، ایران می‌تواند الگویی برای پاسداری از وحدت ملی در بستر کثرت فرهنگی باشد؛ الگویی که فردوسی، با زبان‌آفرینی سترگش، نخستین خشت آن را گذاشت.
 


نظرات

آگهی تبلیغاتی
آخرین اخبار
زلزله 5.3 در زواره استان اصفهان
یمن: حمله به ناوگان «الصمود» نقض آشکار قوانین بین‌المللی است
تعطیلی دولت آمریکا؛ رسوایی اقتصادی و بن بست ساختاری
5 هواپیمای نظامی آمریکایی نزدیک به خط ساحلی ونزوئلا شدند
بمباران دمشق توسط جنگنده‌های رژیم صهیونیستی
وزیر خارجه مصر: دیدگاه مصر درباره نوار غزه واضح و روشن و خواستار توقف جنگ است
انتقاد ناصرکنعانی از بی‌عملی جامعه جهانی در پشتیبانی از کاروان بشردوستانه «صمود»
محکومیت انگلیس توسط دبیرکل سازمان ملل حمله تروریستی به کنیسه‌ای در انگلیس
توضیحات رئیس دانشگاه تهران از حادثه انفجار دانشکده فنی+فیلم
بارش باران شدید در انزلی/ خسارت به 100 واحد مسکونی + فیلم
لازم‌ الاجرا شدن معاهده مشارکت جامع راهبردی بین جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه
فرانسه: حماس باید در چارچوب طرح ترامپ برای غزه تسلیم شود
سرمربی فجر سپاسی: از استقلال خوزستان عذرخواهی میکنم که آن‌ها را دست کم گرفتم
فلسطینیان در کرانه باختری به خیابان آمدند
راه پیشنهادی قوه قضاییه برای پایان قیمت‌گذاری غیرمنطقی خودرو
واحد دوم گازی نیروگاه آلومینیوم المهدی افتتاح شد
پیام تسلیت هیات‌رئیسه دانشگاه تهران در پی درگذشت دانشجوی دانشکدگان فنی
تظاهرات و حمایت گسترده اسپانیایی‌ها از ناوگان الصمود
نورنما | حتی سایه ی دماوند هم عظمت داره
وزیر دفاع: باید مرتب آماده دفاع از کشور باشیم/مردم حواسشان به جنگ روانی دشمن باشد
عراقچی: ایران به همکاری‌های خود با چین ادامه خواهد داد
قالیباف: حزب‌الله لبنان با حمایت مردمی، همچنان زنده و فعال است
پوتین: روسیه در تحریم‌ رکورددار جهان است
دستور معاون اول رئیس‌جمهور برای رسیدگی فوری به مصدومان حادثه انفجار دانشگاه تهران
روسیه: فرمول 2 کشوری برای فلسطین شکست نخورده است
توسعه هرمزگان و سواحل مکران با تفویض اختیار و اتکاء به ظرفیت‌های انسانی شتاب می‌گیرد
وزیر راه: مدیریت صحیح و اولویت‌بندی پروژه‌ها در شرایط ناترازی بودجه، ضروری است
نوراینفو | خودروهای ما چقدر ایرانی‌اند؟
بلژیک سفیر رژیم صهیونیستی را احضار کرد
اعلام اسامی پذیرفته‌شدگان آزمون کاردانی به کارشناسی‌ ناپیوسته
وزیر خارجه فرانسه : باب گفت‌وگو با ایران همچنان باز است
اردن و عمان حمله رژیم صهیونیستی به ناوگان الصمود را محکوم کردند
ساپینتو در استقلال ماندنی شد!
سخنگوی سپاه: 80 درصد موشک‌ها باوجود آمادگی دشمن در «وعده صادق 2» به هدف خورد
ترامپ به دنبال کاهش بودجه آژانس‌های فدرال در پی تعطیلی دولت آمریکا
جزییات انفجار در آزمایشگاه دانشگاه تهران+تعداد کشته ومصدومان/فیلم
پزشکیان بندرعباس را به مقصد تهران ترک کرد
تصویب اصلاح سازوکار تهاتر تجاری میان ایران و پاکستان
افزایش عرضه ارز به منظور واردات از شنبه
کاخ سفید: ترامپ می‌خواهد جنگ در اوکراین پایان یابد
برگزاری رزمایش تخصصی پدافند هوایی در شرق کشور
بازدید معاون وزارت بهداشت از مراکز جامع خدمات بهداشتی در دوحه
تل‌آویو: تمام کشتی‌های صمود به جز یکی توقیف شد
پسکوف: هیچ سلاح جادویی برای اوکراین وجود ندارد
استقلال خوزستان (2) - فجر سپاسی (1) + خلاصه بازی
قاتل امام جمعه موقت مسجدی در باغ فیض تهران بازداشت شد
واریز سود سهام عدالت به بیش از 44 میلیون سهامدار
ترامپ و نتانیاهو، جنگ با ایران را از دستور کار خارج نکرده‌اند
زلزله سه ریشتری کرج را لرزاند + جزئیات
سینا ولی‌زاده در جمع 15 بازیکن برتر رنکینگ جهانی پاکت بیلیارد
X
آگهی تبلیغاتی