×
فرهنگی
شناسه خبر : 223164
تاریخ انتشار : چهارشنبه 1404/02/17 ساعت 17:00
چگونه تهران را پایتخت کتاب منطقه کنیم؟

نورنیوز، ظرفیت نمایشگاه کتاب تهران را برای تبدیل به هاب فرهنگی منطقه بررسی می‌کند؛

چگونه تهران را پایتخت کتاب منطقه کنیم؟

نمایشگاه کتاب تهران می‌تواند بیش از یک «رویداد داخلی با چهره بین‌المللی» باشد. این نمایشگاه، توان آن را دارد که به «هاب فرهنگی غرب آسیا» بدل شود؛ برای تحقق این هدف، باید از نگاه نمایشگاهی به نگاه شبکه‌ساز فرهنگی ؛ از غرفه‌های نمادین به پلتفرم‌های تعاملی؛ و از دعوت نمادین کشورها به طراحی پروژه‌های مشترک ارتقا پیدا کند.

نورنیوز – گروه فرهنگی: نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، صبح چهارشنبه 17 ادریبهشت در محل مصلای تهران آغاز به کار کرد تا سی و ششمین ضیافت سالانه فرهنگی کشور، فضای بهاری ایران را شاداب‌تر و پرطراوت‌تر کند. نمایشگاه کتاب تهران، به اقرار کارشناسان، بزرگ‌ترین رویداد فرهنگی کشور است و جماعتی بین 4 تا 5 میلیون نفر را در بازه‌ای 10 روزه،‌به طور حضوری پذیرایی می‌کند. چه بسا تعدادی نزدیک به همین عدد هم در فضای مجازی، مشتری و مخاطب آن هستند. تقریبا هیچ رویداد فرهنگی دیگری در ایران نیست که با چنین نمایشگاهی رقابت کند.

تمرکز بر داخل، غفلت از خارج

 نمایشگاه کتاب تهران، به اعتبار دامنه‌ی گسترده مخاطبان، برد و نفوذی ملی و داخلی بالایی دارد اما آیا به تناسب این برد داخلی، توانسته است زبانه‌های جهانی و منطقه‌ای هم پیدا کند؟ این، سئوالی اساسی و به غایت مهم است. این نمایشگاه کتاب‌محور، به‌عنوان بزرگ‌ترین رویداد فرهنگی در جهان اسلام، از آغاز می‌توانست فرصتی بی‌بدیل برای ارتباط فرهنگی، تبادل فکری و معرفی ظرفیت‌های تمدنی ایران فراهم آورد و چه بسا چنین کاری را کمابیش کرده باشد. اما در سطح منطقه‌ای، این نمایشگاه می‌تواند فراتر از یک رویداد فرهنگی سالانه عمل کند و به «هاب فرهنگی غرب آسیا» تبدیل شود؛ مفهومی که هنوز در سیاست‌گذاری فرهنگی کشور به‌درستی بازشناسی و بالفعل نشده است. پرسش مهم دقیقا اینجاست: آیا نمایشگاه کتاب تهران توانسته نقش خود را به‌عنوان مرکز ثقل فرهنگی منطقه ایفا کند؟ اگر نه، چگونه می‌توان این ظرفیت بالقوه را بالفعل ساخت؟

هاب فرهنگی به مجموعه‌ای از نهادها، رویدادها، و سازوکارهایی اطلاق می‌شود که یک کشور را به مرکز تعاملات فرهنگی در منطقه تبدیل می‌کنند. این مفهوم ترکیبی از قدرت نرم، تعامل زبانی، نفوذ رسانه‌ای، و دیپلماسی فرهنگی فعال است. منطقه غرب آسیا (خاورمیانه) از نظر زبانی، مذهبی و تاریخی، بستری پُرچالش ولی بسیار پُرظرفیت برای دیپلماسی فرهنگی است. ایران با اشتراکات تمدنی با کشورهای عربی، ترکیه، آسیای میانه و قفقاز، می‌تواند با محوریت نمایشگاه کتاب تهران، نقش هماهنگ‌کننده‌ای در این منظومه ایفا کند.

برای اینکه چنین موقعیتی نصیب ایران شود، نمایشگاه کتاب تهران، یکی از بهترین و کارآمدترین بسترهاست. این نمایشگاه، ویژگی‌هایی دارد که آن را از سایر نمایشگاه‌های منطقه متمایز می‌کند:

 دامنه وسیع حضور ناشران داخلی:‌ با بیش از ۳۰۰۰ ناشر و گردش مالی چند صد و بلکه چندهزار میلیاردی، فضای گسترده‌ و مناسبی برای ارائه محتوا و مذاکره ایجاد کرده است.

 حضور میلیونی مردم:  برخلاف بسیاری از نمایشگاه‌های مشابه، نمایشگاه تهران رویدادی زنده، مردمی و اجتماعی است که هرساله 3 تا 40 میلیون نفر را به طور حضوری، و تقریبا همین تعداد را به طور مجازی میزبانی می‌کند. چنین پایگاه اجتماعی فراگیری، در منطقه‌ی غرب آسیا چیزی بی بدیل و بی‌نظیر است.

 پیشینه تمدنی ایران:  زبان فارسی، ادبیات کلاسیک و شاخه‌های مختلف علوم اسلامی زمینه‌ای فرهنگی بسیار مناسب و مطلوبی برای تعامل با جهان عرب، جنوب آسیا، ترکیه، افغانستان و آسیای مرکزی فراهم می‌کند.

 هم‌جواری با کشورهای دارای بازار نشر در حال توسعه: ایران به اعتبار همسایگی مستقیم و غیرمستقیم با مجموعه‌ای از کشورها که دارای صنعت نشر پررونق هستند موقعیت جغرافیایی بسیار ممتازی دارد؛  از عراق و سوریه گرفته تا لبنان، ترکیه، قفقاز و آسیای میانه، می‌توانند با کمترین زمان و هزینه در بازار نشر و فرهنگ ایران حضور پیدا کنند.

این ظرفیت‌ها، پایه‌ای استوار برای تبدیل نمایشگاه کتاب تهران به هاب فرهنگی منطقه است، به شرط آن‌که از حالت ایستا، بومی‌گرا، فروش‌محور و مصرفی به حالت «تولید و پیوند» ارتقا یابد و این رویداد را به کانون یک شبکه‌ی فرهنگی فراگیر در منطقه تبدیل کند. برای آن‌که تهران واقعاً به هاب فرهنگی غرب آسیا بدل شود، نمایشگاه کتاب باید به یک پلتفرم مستمر و ساختاریافته برای تعامل فرهنگی منطقه‌ای تبدیل گردد. این هاب شدن تنها با حضور فیزیکی غرفه‌های خارجی یا چاپ چند جلد کتاب محقق نمی‌شود. بلکه نیازمند سیاست‌های راهبردی، نهادهای فعال و برنامه‌های چندساله است.

   جای خالی دیپلماسی منطقه‌ای فرهنگ

با وجود ظرفیت‌های ذکرشده، عملکرد منطقه‌ای نمایشگاه کتاب تهران چندان رضایت‌بخش نبوده است. درست است که تقریبا هرسال، یکی از کشورها به عنوان میهمان ویژه در نمایشگاه معرفی می‌شود اما این مقدار کفایت نمی‌کند که ایران به تحقق هدف «هاب فرهنگی منطقه» امیدوار باشد. چه بسا چنین آرمانی به مجموعه‌ای از دستگاه‌های حاکمیتی مرتبط باشد که ذیل یک ستاد مرکزی، در قالب نمایشگاه کتاب تهران، زمینه را برای تحقق آن هدف مهیا کنند. در غیاب چنین تدابیری، چیزی که فعلا موجود است موارد زیر است:

 حضور حاشیه‌ای کشورهای منطقه در نمایشگاه:  حتی کشورهای فارسی‌زبانی مانند افغانستان و تاجیکستان، یا کشورهای عربی هم‌مرز با ایران، جایگاه شایسته‌ای در نمایشگاه ندارند و حتی در برخی سال‌ها هیچ نماینده‌ای در این رویداد فرهنگی ندارند.

 ضعف برنامه‌ریزی برای تعامل هدفمند با بازارهای نشر منطقه‌ای: برخلاف نمایشگاه‌هایی مثل استانبول یا شارجه که با کشورهای همسایه خود طرح‌های ترجمه و نشر مشترک دارند، تهران هنوز رویکردی منسجم  برای اجرای برنامه‌های متقابل فرهنگی با کشورهای منطقه ندارد.

  نمادین یا تشریفاتی بودن غرفه‌های بین‌الملل: درست است که در بسیاری از ادوار نمایشگاه کتاب، شاهد حضور برنامه‌هایی برای کشورهای همسایه بوده است اما به نظر می‌رسد غالب این رخدادها در محدوده‌های تشریفاتی یا نمادین گرفتار می‌شوند و از تبدیل به یک جریان مؤثر فرهنگ و مشترک بازمی‌مانند. انتظار می‌رود نمایشگاه کتاب تهران و جلسات و نشست‌های داخلی‌اش، پلتفرمی برای گفت‌وگوی زبانی، مذهبی و فرهنگی میان ایران و همسایگان باشد.

به نظر می‌رسد فرصت‌های مهم برای تقویت نقش منطقه‌ای نمایشگاه کتاب تهران، تقریبا به طور کامل مغفول مانده است. برخی از این فرصت ها از این قرار است:

 عدم پیگیری جدی پروژه‌های ترجمه آثار ایرانی به عربی، ترکی، اردو و پشتو.

  برنامه‌های منسجم برای تربیت آژانس‌های ادبی فارسی‌زبان منطقه‌ای.

 ضعف در بهره‌برداری از ظرفیت رسانه‌ای رویداد برای تأثیرگذاری فرهنگی منطقه‌ای.

نمایشگاه استانبول در دهه گذشته به‌خوبی توانسته نقش ترکیه را در بازار نشر جهان ترک و غرب آسیا تثبیت کند. از طریق حمایت از ترجمه معکوس، تأسیس صندوق‌های ادبی، و پیوند با دانشگاه‌ها و رایزنان فرهنگی، ترکیه موفق به ارتقاء قدرت نرم خود شده است. امارات متحده عربی نیز با سرمایه‌گذاری در نمایشگاه‌های شارجه و ابوظبی، توانسته چهره‌ای مدرن و فرهنگی از خود در منطقه ترسیم کند، علی‌رغم نداشتن پیشینه‌ای فرهنگی به وسعت ایران.

   پیشنهادهای راهبردی برای تبدیل نمایشگاه به هاب منطقه‌ای

با اینحال هنوز هم می‌توان با تمهیداتی اساسی و عاجل به تقویت وجه منطقه‌ای نمایشگاه کتاب تهران مدد رساند. درست است که در این زمینه ایران با تأخیری ناموجه و خسارت‌بار مواجه است اما با یک برنامه‌ریزی ویژه و چندجانبه و کارآمد می‌توان لطمات این تأخیر را تاحدودی جبران کرد.پیشنهادهای زیر در این مسیر قابل ارائه است:

  تأسیس «مرکز تعاملات فرهنگی غرب آسیا» در دل نمایشگاه:‌ نهادی وابسته به وزارت فرهنگ یا خانه کتاب یا حتی وزارت خارجه، با مأموریت پیگیری همکاری‌های نشر منطقه‌ای، ترجمه متقابل، و تسهیل قراردادهای نشر با کشورهای همسایه،‌می‌تواند در این زمینه بسیار مهم باشد.

 ایجاد «زون فرهنگی منطقه‌ای» در نمایشگاه: بخشی مجزا برای کشورهای غرب آسیا و فارسی‌زبان، شامل نشست‌ها، کارگاه‌ها و پروژه‌های مشترک برای تولید و توزیع محتوا.

  فعال‌سازی صندوق ترجمه منطقه‌ای: حمایت از ترجمه آثار فارسی به عربی، ترکی، اردو، پشتو، کردی و بالعکس، با رویکرد منطقه‌سازی فرهنگی.

  دیپلماسی کتاب‌محور با کشورهای همسایه: ایجاد رایزن‌های فرهنگی متخصص در نشر و ادبیات، و استفاده از کتاب به‌عنوان ابزار دیپلماسی نرم و صدور روایت فرهنگی ایران.

  راه‌اندازی آژانس‌های ادبی چندزبانه منطقه‌ای: با آموزش نیروهای متخصص از کشورهای فارسی‌زبان و همسایه، و ایجاد زیرساخت برای فروش حقوق نشر در منطقه.

  زمان جهش فرارسیده است

نمایشگاه کتاب تهران می‌تواند بیش از یک «رویداد داخلی با چهره بین‌المللی» باشد. این نمایشگاه، با طراحی و سیاست‌گذاری هدفمند، توان آن را دارد که به «هاب فرهنگی غرب آسیا» بدل شود؛ نقشی که متناسب با جایگاه تمدنی، زبانی و فرهنگی ایران است. برای تحقق این هدف، باید از نگاه نمایشگاهی به نگاه شبکه‌ساز فرهنگی ارتقا پیدا کرد؛ از غرفه‌های نمادین به پلتفرم‌های تعاملی؛ از دعوت نمادین کشورها به طراحی پروژه‌های مشترک. اگر این تحول رخ دهد، نمایشگاه کتاب تهران به نقطه اتصال زبان‌ها، روایت‌ها، ادیان و فرهنگ‌های منطقه‌ای بدل خواهد شد؛ نه فقط به‌عنوان یک ویترین، بلکه به‌عنوان یک موتور محرک تمدنی.

وقتی به سخنان مسئولان ارشد در مراسم افتتاحیه نمایشگاه امسال دقت می‌کنیم متأسفانه در نگاه و کلام ایشان، ردپایی از توجه به قابلیت و ظرفیت نمایشگاه کتاب تهران برای تبدیل شدن به هاب فرهنگی منطقه نمی‌بینیم. محمد باقر قالیباف،‌رئیس مجلس شورای اسلامی در سخنان خود عمدتا بر وجوه تربیتی و خانوادگی کتاب و کتابخوانی متمرکز شد و سید عباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، بیشتر بر نقش کتاب در فرایند توسعه‌یافتگی و تمدن‌سازی. به نظر می‌رسد تصمیم‌سازان فرهنگی و سیاسی کشور باید در کنار این وجوه درونی و داخلی، بر جنبه‌های بیرونی این رویداد بزرگ و جریان‌ساز توجه داشته باشند. 


نظرات

آگهی تبلیغاتی
آخرین اخبار
ثبت سرعت 2.9 گیگا‌بیتی 5G همراه اول در بیرجند
دستور دادستانی برای تعیین تکلیف پارکینگ‌های متخلف تا پایان مهر
نگرانی صنعت پتروشیمی از کاهش تخصیص گاز در زمستان جاری
خیابانی در تهران به نام «فریدون شهبازیان» شد
دادن مجوز واردات برنج و نهاده‌ها به افراد خاص منجر به انحصار می‌شود
سالگرد شکست حصر آبادان؛ آغاز تغییر موازنه و بلوغ مقاومت
استقلال و پرسپولیس در لیگ برتر کشتی حضور خواهند داشت
جهش چشمگیر بورس
مرکز آمار: تورم نقطه‌ای در شهریور 45.3 درصد شد
لیگ بی رمق | 6 گل در 7 بازی هفته پنجم لیگ برتر
کرونا در راس ویروس‌های تنفسی در شهریور ماه
سامانه ارز خدماتی آبان‌ماه فعال می‌شود
دورکاری پنجشنبه‌ها در یزد تا پایان سال
اورژانس اجتماعی کمتر از 300 خودرو دارد
وزیر ارتباطات: اتصال منازل و کسب و کارها به فیبر نوری از 100 درصد عبور کرد
قیمت طلا و سکه امروز شنبه 5 مهر + جدول
سایپا پیش‌فروش جدید خود را از امروز کلید زد
قیمت دلار و سایر ارزها امروز شنبه 5 مهر 1404
بازگشت قیمت نفت به 70 دلار
واکنش مقاومت عراق به تهدیدات نتانیاهو
پزشکیان: درخواست آمریکا غیرقابل قبول است
صعود والیبال بلغارستان به فینال قهرمانی جهان
مخالفت AFC با درخواست هند برای تغییر محل دیدار با سپاهان
وزیر راه و شهرسازی: مکانیسم ماشه چیز جدیدی نداشت
جنیفر لارنس: آنچه در غزه می‌گذرد «نسل‌کشی» است
وزیر خارجه بحرین: ساختار سازمان ملل باید تغییر کند
قیمت خودرو داخلی و خارجی امروز 5 مهر1404+ جدول
ماینر غیرمجاز گزارش دهید ، 300 میلیون پاداش بگیرید
نورنما | 5مهر سالروز شکست حصر آبادان گرامی باد
اعتراف زن جوان به قتل خواستگار مجازی
اوباما خواستار تأسیس کشور مستقل فلسطینی شد
رسیدگی به اعتراضات آنلاین جریمه‌های رانندگی توسط هوش مصنوعی
امکان پرداخت کالابرگ با 2 روش
صرفه‌جویی 3.5 میلیارد دلاری در واردات کالاهای اساسی
شکست طرح آمریکا برای ساخت هزاران پهپاد برای مقابله با چین
هشدار چین به جامعه تجاری ژاپن درباره فعالیت‌های مشکوک جاسوسی
اروپا دیوار پهپادی از محل دارایی‌های مسدود شده روسیه می‌سازد
عراق: ایران بارها تاکید کرده مطلقاً قصد داشتن سلاح هسته‌ای را ندارد
لاریجانی: مقاومت مایه افتخار همه جهان اسلام است
افتتاح حساب جدید برای دارندگان بالای 10 حساب ممنوع شد
هشدار رئیس جمهور مصر: هیچ کس نمی‌تواند مصر را مورد تجاوز قرار دهد
روزنامه عبری: صندلی‌های خالی جلوی نتانیاهو جایگاه اسرائیل را نشان داد
کناره‌گیری حدادی از امور اجرایی پرسپولیس
زلنسکی خواستار موشک‌های تاماهاوک از ترامپ شد
تشکیل پرونده قضایی برای برهم‌زنندگان ‌امنیت روانی جامعه
پزشکیان: ایران به ان‌پی‌تی متعهد است
واکنش حماس به سخنرانی نتانیاهو در مجمع عمومی سازمان ملل
شهادت دو مأمور پلیس استان مرکزی در درگیری با سارقان مسلح
انفجار در مرکز داده کره‌جنوبی و اختلال در صدها سیستم دولتی + عکس
اسلامی: آژانس باید حملات به مراکز هسته‌ای ایران را محکوم می‌کرد
X
آگهی تبلیغاتی