نورنیوز-گروه فرهنگی: قیام و جهاد علمی امام صادق(ع) برای تهذیب شیعه و حرکت در جهت نفی غلوّ و دور کردن شیعیان از این جریان، از مهم‌ترین اقدامات آن امام همام برای حفظ فرهنگ اصیل اسلامی است که امامان مُبلّغ آن بودند.
در روایتی از قول امام صادق(ع) آمده که حضرت با اشاره به اصحاب «ابوالخطّاب» و دیگر غالیان، به «مفضّل» فرمودند: «یَا مُفَضَّلُ! لَاتُقَاعِدُوهُمْ وَ لَاتُؤَاکِلُوهُمْ وَ لَاتُشَارِبُوهُمْ وَ لَا تُصَافِحُوهُمْ»؛ (ای مفضّل! با غُلات نشست و برخاست نکنید، با آنان هم‌غذا نباشید و همراه‌شان چیزی ننوشید و با آنان مصافحه نکنید). در روایتی دیگر امام(ع) بار دیگر همین مسأله را تأکید کرده و می‌فرماید: «وَ أَمَّا أَبُوالْخَطَّابُ مُحَمَّدُ أَبِی زَیْنَبُ الْأَجْدَعُ، مَلْعُونٌ وَ أَصْحَابُهُ مَلْعُونُونَ، فَلَاتُجَالِسْ أَهْلَ مُقَالَتِهِمْ فَإِنِّی مِنْهُمْ بَرِئٌ وَ آبَائِی عَلَیْهِمُ السَّلَامُ مِنْهُمْ بُرَاءٌ»(ابو الخطاب و اصحابش ملعونند، با معتقدین به مرام او همنشین نشوید، من و پدرانم از او بیزاریم).
امام صادق(ع) به ویژه نسبت به جوانان شیعه حساسیت بیشتری داشته و می فرمودند: «اُحْذُرُوا عَلَی شَبَابِکُمْ الْغُلَاةَ لَایُفْسِدُوهُمُ الْغُلَاةُ شَرُّ خَلْقِ اللهِ، یُصَغِّرُونَ عَظَمَةَ اللهِ وَ یُدَعُّونَ الرُّبُوبِیَّةَ لِعِبَادِ اللهِ»(درباره جوانان خویش از اینکه غالیان آنان را فاسد کنند بترسید، غلاة بدترین دشمنان خدا هستند، عظمت خدا را کوچک کرده و برای بندگان خداوند ادعای ربوبیت می کنند). توصیه به عدم همنشینی، تنها با غلات نبود؛ بلکه امام صادق(ع) شیعیان را از نشست و برخاست با هر اهل بدعتی، بر حذر می داشت: «وَ احْذَرْ مُجَالَسَةَ أَهْلِ الْبِدَعِ فَإِنَّهَا تُنْبِتُ فِی الْقَلْبِ کُفْراً وَ ضَلَالاً مُبِیناً»(از همنشینی با اهل بدعت پرهیز کن؛ زیرا باعث رشد و نموّ کفر و گمراهی آشکار در قلب می شود).
امام(ع) برای طرد غالیان از جامعه شیعه، عقاید آنان را مورد انکار قرار داده و با میزان قرار دادن «کتاب‌الله» برای سنجش نقل‌‌ها و گفته‌‌های خود، از شیعیان می‌‌خواست ادعاهای نادرست غلات را نپذیرند. بنا به نقل «شهرستانی»، «سدیر صیرفی» نزد امام(ع) آمد و گفت: جانم به فدای تو باد! شیعیانِ شما درباره شما اختلاف کرده اند، بعضی اظهار می کنند که در گوش شما سخن گفته می‌‌شود؛ بعضی گویند به شما وحی می‌‌شود؛ بعضی گویند به قلب شما الهام می‌‌شود؛ بعضی گویند در خواب می‌‌بینید؛ بعضی گویند به کتب آباء خویش فتوا می‌‌دهید. کدام یک را باید اخذ نمود؟ امام(ع) فرمود: «لَاتَأْخُذُ بِشَیْ‌ءٍ مِمَّا یَقُولُونَ، نَحْنُ حُجَّةُ اللّهِ وَ أُمَنَاءُهُ عَلَی خَلْقِهِ، حَلَالُنَا مِنْ کِتَابِ اللهِ وَ حَرَامُنَا مِنْهُ»(آنچه را که گفته شده رها کن، ما حجّت خداوند و امین او بر خلق او هستیم، حرام و حلال ما از کتاب خداوند است). این روایت نشان می دهد که به سبب القائات نادرست غالیان، این تصوّر برای برخی پیش آمده که آیا به راستی ائمه(ع) دین جدیدی آورده و وحی تازه‌ای به آنان می‌‌شود یا مسأله به گونه دیگری است؟ امام(ع) با تأکید بر اینکه آنان هر چه دارند همان مطالب کتاب الله است از شیعیان می‌‌خواستند تا از پیروی و پذیرش این عقاید نادرست خودداری کنند.
حماقت مردم، ابزار غالیان
تأثیر عامل حماقت را نیز در پیدایش اهل غلو نباید نادیده گرفت. این در حالی است که دنیاطلبی و جذب مرید برای کسانی از غلات که مدعی نیابت از ائمه بودند و آنان را به مقام الوهیت می‌‌رساندند تا خود را نبیّ آنان معرفی کنند، تأثیر مهمی در پیدایش غلات داشته است. امام صادق(علیه السّلام) می فرمود: «إِنَّ النَّاسَ اُولِعُوا الْکِذْبَ عَلَیْنَا ... وَ إِنِّی أُحْدِّثُ أَحَدَهُمْ بِحَدِیثٍ فَلَایَخْرُجُ مِنْ عِنْدِی حَتَّی یَتَأَوَّلَهُ عَلَی غَیْر تَأْوِیلِهِ وَ ذَلِکَ أَنَّهُمْ لَایَطْلُبُونَ بِحَدِیثِنَا وَ بِحُبِّنَا مَا عِنْدَاللهِ وَ إِنَّمَا یَطْلُبُونَ الدُّنْیَا» (مردم ولع در دروغ بستن بر ما دارند ... من برای یکی از آنها حدیث نقل می‌‌کنم و او از نزد من بیرون نرفته آن را بر غیر معنای اصلی آن تأویل میکند. آنها در طلب حدیث و دوستی ما، طالب چیزی که در نزد خداوند است نیستند؛ بلکه در پی دنیاطلبی خویش‌اند).
امام(ع) برای آن که شیعیان بتوانند قدرت نقد احادیث متعارض را، که بسیاری از آنها ساخته غالیان بود، پیدا کنند، قرآن را به عنوان ملاک معین کردند. از جمله فرمودند: «لَاتَقْبَلُوا عَلَیْنَا حَدِیثاً اِلَّا مَا وَافَقَ الْقُرْآنَ وَ السُّنَّةَ أَوْ تَجِدُونَ مَعَهُ شَاهِداً مِنْ أَحَادِیثِنَا الْمُتَقَدِّمَةِ؛ فَإِنَّ الْمُغَیْرَةَ بْنَ سَعِیدٍ لَعَنَهُ اللهُ دَسَّ فِی کُتُبِ أَبِی أَحَادِیثَ لَمْ یُحَدِّثْ بِهَا أَبِی؛ فَاتَّقُوا اللّهَ وَ لَاتَقْبَلُوا عَلَیْنَا مَا خَالَفَ قُوْلَ رَبِّنَا تَعَالَی وَ سُنَّةَ َبِیّنَا(صلّی اللّه علیه و آله) فَإِنَّا إِذَا حَدَّثَنَا قُلْنَا: قَالَ اللّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قَالَ رَسُولُ اللّهِ»(آنچه را که از ما روایت می کنند جز آن که موافق قول خدا و رسول بوده و یا شاهدی از سخنان پیشین ما بر آنها داشته باشید نپذیرید. مغیرة بن سعید که خداوند او را لعنت کند، در کتب پدرم احادیثی را وارد کرد که هرگز از پدرم نبود. از خداوند بترسید و آنچه را که از ما نقل کرده و مخالف قول خدا و پیامبر ماست نپذیرید. ما وقتی حدیثی نقل می کنیم می گوییم: خداوند یا رسول او فرموده است).
اکنون بی‌مناسبت نیست که سه حدیث از احادیث مأثور از امام صادق نقل شود که در خود، درس‌های بلندی برای زندگی و دینداری پاک و سالم دارند:
الإمامُ الصّادقُ(ع) : هَلِ الدِّینُ إلاّ الحُبُّ ؟ آیا دین چیزى جز محبّت است؟
قال الصادق: تَواصَلوا و تَبارُّوا و تَراحَموا و کُونُوا إخوَةً بَرَرَةً کَما أمَرَکُمُ اللّه ُ. با یکدیگر پیوند داشته باشید و به هم نیکى کنید ، و با یکدیگر مهربان باشید و همچنان که خداوند به شما دستور داده است ، برادرانى نیکوکار باشید.(الکافى ، ج 2 ، ص 175)
قال الصادق: ثَلاثَةُ أشیاءَ یَحتَاجُ النّاسُ إلَیها : الأمنُ وَ العَدلُ و الخِصبُ. سه چیز است که مردم به آنها نیازدارند : امنیّت ، عدالت و رفاه. (تحف العقول ، ص 320)
نور نیوز