نورنیوز-گروه اقتصاد: اقتصاد ایران تحت تحریم‌‌‌ها آسیب‌‌‌های زیادی دیده است. در یکی از مطالعات اخیرم، عملکرد اقتصادی ایران را با گروهی از کشورهایی که تا پیش از تحریم‌‌‌های ۲۰۱۲ روند توسعه‌‌‌ای مشابهی با ایران داشتند، مقایسه کردم. شکاف قابل‌توجهی بین درآمد سرانه ایران و این کشورها مشاهده شده است. برآوردها نشان می‌دهد که تحریم‌‌‌ها در دوره ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۹، به طور متوسط سالانه باعث کاهش ۳۶۰۰دلار درآمد سرانه (به قیمت‌های برابری قدرت خرید) هر ایرانی شده است. به بیان دیگر، هر ایرانی می‌‌‌توانست در این بازه زمانی، به‌طور متوسط سالانه ۳۶۰۰دلار ثروتمندتر باشد؛ اگر تحریم‌‌‌ها اعمال نمی‌‌‌شدند.
در این محاسبات، کیفیت حکمرانی نیز مدنظر قرار گرفته است و کشورهایی با وضعیت مشابه ایران از نظر حکمرانی پیش از تحریم‌‌‌ها انتخاب شده‌‌‌اند. بنابراین، بعید است که زیان تخمینی ناشی از مشکلات حکمرانی داخلی ایران باشد. کاهش درآمد سرانه در ایران، تغییراتی در طبقات اجتماعی نیز ایجاد کرده است. برآورد ما نشان می‌دهد که در نتیجه تحریم‌‌‌ها، اندازه طبقه متوسط (افرادی که درآمدی بین ۱۱ تا ۱۱۰دلار در روز به قیمت‌های برابری قدرت خرید دارند) طی سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۹ به طور معناداری کاهش یافته است.
اثر متوسط سالانه تحریم‌‌‌ها کاهش سهم طبقه متوسط از جمعیت کل به میزان حدود ۱۱واحد‌درصد در سال در مقایسه با کشورهای مشابه بدون تحریم بوده است. این کاهش عمدتا به سمت گروه‌‌‌های درآمدی پایین‌‌‌تر منتقل شده است. به عبارت دیگر، بخشی از طبقه متوسط به گروه‌‌‌های آسیب‌‌‌پذیر درآمده و بخش دیگری مهاجرت کرده‌‌‌اند. با توجه به نقش حیاتی طبقه متوسط در مصرف، سرمایه‌گذاری، پس‌‌‌انداز و حمایت از اصلاحات، تحریم‌‌‌ها بار سنگینی بر اقتصاد ایران تحمیل کرده‌‌‌اند.
دلایل دیگری نیز برای نگرانی از تحریم‌‌‌ها وجود دارد. شکاف قابل‌توجهی میان ایران و کشورهای مشابه در شاخص‌‌‌هایی همچون تشکیل سرمایه ثابت ناخالص، واردات، صادرات، ارزش‌افزوده صنعتی و اشتغال غیررسمی مشاهده می‌شود. این هزینه‌‌‌ها ضرورت رفع تحریم‌‌‌ها و بازگرداندن ایران به مسیر اقتصادی پیش از تحریم را برجسته می‌کنند تا سهم بازار ایران در اقتصاد جهانی بازیابی شود.
مذاکره با ایالات‌متحده به‌عنوان اصلی‌‌‌ترین کشور اعمال‌‌‌کننده تحریم‌‌‌ها، گزینه‌‌‌ای منطقی برای دولت ایران جهت تغییر روند اقتصادی است. این امر با توجه به حرکت نزولی گسترده طبقه متوسط و افزایش خطر ناآرامی‌‌‌های سیاسی و خشونت، اهمیت بیشتری می‌‌‌یابد؛ چرا که هزینه فرصت درگیری کاهش می‌‌‌یابد و مشکل اقدام جمعی تحت فشار اقتصادی و با توجه به ضعف‌‌‌های نهادی ایران در حال کاهش است.
از سوی دیگر، بازیگران خارجی ممکن است فرصت‌‌‌های قابل‌توجهی برای منافع تجاری خود در اقتصاد ایران بیابند. ایران هنوز دارای بازاری بزرگ با طبقه متوسطی هرچند تضعیف‌‌‌شده است. سرمایه انسانی قابل‌توجهی نیز در ایران وجود دارد که شرایط جذابی برای سرمایه‌گذاران خارجی فراهم می‌کند. فرصت‌‌‌های سرمایه‌گذاری مهمی در صنایع نفت و گاز و انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر ایران وجود دارد.
دانشگاههای ایران به‌ویژه پس از اعتراضات ۲۰۲۲ از تحریم‌‌‌ها و انزوای بین‌المللی آسیب دیده‌‌‌اند. رفع تحریم‌‌‌ها فرصت‌‌‌های ممتازی برای همکاری‌‌‌های علمی و پروژه‌‌‌های مشترک با نهادهای غربی فراهم خواهد کرد و می‌‌‌تواند از سرعت فرار مغزها بکاهد.
با کاهش ریسک‌‌‌های سیاسی و اقتصادی، ورود گردشگران به ایران به طور قابل‌توجهی افزایش خواهد یافت که خبری خوب برای بخش خدمات کشور خواهد بود. دسترسی به بازارهای جهانی نیز موجب افزایش تقاضا برای شفافیت و بهبود نهادها در ایران می‌شود. چنین مشوق‌‌‌هایی تحت تحریم و انزوا اساسا وجود ندارند. مذاکره و رفع تحریم‌‌‌ها می‌‌‌تواند یک بازی برد-برد برای هر دو طرف ایران و ایالات‌متحده باشد.