نورنیوز- گروه اجتماعی: بهداشت دهان و دندان یکی از مولفه های مهم سلامت عمومی است که تاثیر مستقیم بر کیفیت زندگی افراد دارد. با این حال، در بسیاری از جوامع، از جمله ایران، این حوزه با چالش‌های فراوانی مواجه است. فرهنگ ضعیف مراقبت از دندان، کمبود آگاهی عمومی، هزینه‌های بالای خدمات دندانپزشکی و عدم اولویت‌دادن به این حوزه از سوی نظام سلامت، از جمله مهم‌ترین دلایل وضعیت نامطلوب بهداشت دهان و دندان در کشور محسوب می‌شوند.
نیمی از سالمندان بی دندان هستند
براساس آمار منتشرشده توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، بیش از نیمی از افراد بالای ۶۵ سال در ایران فاقد دندان‌های طبیعی هستند. همچنین درصد قابل توجهی از کودکان و نوجوانان نیز از پوسیدگی دندان رنج می‌برند. بر اساس پیمایش ملی سلامت دهان و دندان در سال ۱۳۹۶، میانگین تعداد دندان‌های پوسیده در کودکان ۶ ساله ۵.۸ دندان گزارش شده است. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که تنها ۳۰ درصد مردم ایران به صورت منظم، حداقل دوبار در روز مسواک می‌زنند و کمتر از ۱۰ درصد از نخ دندان استفاده می‌کنند. نتایج نظرسنجی مرکز تحقیقات دندانپزشکی دانشگاه تهران نشان می‌دهد که حدود ۴۰ درصد بزرگسالان ایرانی در دو سال گذشته حتی یک بار هم به دندانپزشک مراجعه نکرده‌اند.
این در حالی است که بسیاری از مردم حتی در صورت مواجهه با دردهای دندانی نیز به دندانپزشک مراجعه نمی‌کنند و ترجیح می‌دهند با استفاده از مسکن‌های موضعی یا داروهای مسکن، مشکل را به صورت موقت حل کنند. ترس از دندانپزشکی، هزینه‌های بالا و عدم دسترسی به خدمات مناسب در مناطق محروم از جمله دلایل اصلی این رفتار هستند.
وضعیت دندان درکشورهای توسعه یافته
در کشورهای توسعه‌یافته، وضعیت بهداشت دهان و دندان به مراتب بهتر است. برای مثال، در سوئد، بیش از ۷۵ درصد مردم روزانه دوبار مسواک می‌زنند و مراجعه سالانه به دندانپزشک به عنوان یک عادت فرهنگی جا افتاده است. در آلمان، ۸۴ درصد بزرگسالان روزانه دوبار مسواک می‌زنند و ۵۶ درصد نیز به طور منظم از نخ دندان استفاده می‌کنند. همچنین سیستم بیمه‌ای کارآمد در این کشورها، بخش عمده‌ای از هزینه‌های دندانپزشکی را پوشش می‌دهد.
در ایالات متحده آمریکا، طبق آمار انجمن دندانپزشکی آمریکا (ADA)، ۶۵ درصد افراد سالانه حداقل یک بار به دندانپزشک مراجعه می‌کنند و ۷۰ درصد بزرگسالان روزانه دو بار مسواک می‌زنند. اکثر کودکان آمریکایی تا سن 6 سالگی مهارت مسواک زدن مستقل و نخ دندان کشیدن را می آموزند و انجام می دهند. در مقابل، در کشورهای در حال توسعه، از جمله ایران، نبود پوشش بیمه‌ای مناسب برای خدمات دندانپزشکی موجب شده تا این خدمات بیشتر جنبه لوکس و غیرضروری پیدا کنند. همین امر باعث کاهش مراجعات پیشگیرانه و در نهایت تشدید مشکلات دهان و دندان در بین اقشار مختلف جامعه شده است. در این میان کودکان بیشتر از بقیه مردم در خطر از دست دادن دندان و پوسیدگی دندان قرار دارند. به گفته زهرا سیدمعلمی مدیرکل سلامت دهان و دندان وزارت بهداشت میزان پوسیدگی دندان در کودکان ۱۲ ساله ایرانی 84/1 است یعنی به طور متوسط هر کودک ۱۲ ساله ایرانی نزدیک به ۲ دندان پوسیده دارد.
اختلاف آمار شیوع پوسیدگی دندان در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه ناشی از تفاوت های قومی، فرهنگی، نژادی، جغرافیایی، توسعه یافتگی، دسترسی سریع و ارزان به خدمات دندانپزشکی، رفتارهای تغذیه ای، رفتارهای مراقبتی و بهداشتی و سبک زندگی است. طبق بررسی های انجام شده، شیوع پوسیدگی دندان چه در دندان های شیری و چه در دندان های دائمی در ایران بسیار بالاست. چنین وضعیتی شرایط نگران کننده ای را از نظر پوسیدگی های دندانی بیشتر در بزرگسالی هشدار می‌دهد و همچنین تحمیل هزینه های گزاف به بخش درمان و بهداشت و اقتصاد خانوارها را منجر می‌شود.
از فقر فرهنگی تا ضعف ساختار بیمه ای
وضعیت نامطلوب بهداشت دهان و دندان در ایران، نیازمند توجه جدی از سوی مسئولان، متخصصان و جامعه است. این مسئله نه تنها به سلامت فردی مربوط می‌شود، بلکه پیامدهای اجتماعی و اقتصادی قابل
توجهی نیز دارد. با افزایش آگاهی عمومی، بهبود زیرساخت‌ها و کاهش هزینه‌ها، می‌توان به تدریج این وضعیت را اصلاح کرد و جامعه‌ای سالم‌تر و آگاه‌تر داشت.
دکتر بهنام عباسیان ، دندانپزشک و نایب رئیس جامعه دندانپزشکی ایران با تاکید بر اینکه یکی از چالش‌های جدی حوزه سلامت در کشور، وضعیت نگران‌کننده سلامت دهان و دندان در میان سالمندان است به نورنیوز گفت : « بر اساس آمارها، نیمی از افراد بالای ۶۵ سال در ایران حتی 5 دندان سالم نیز در دهان ندارند. این وضعیت ریشه در مجموعه‌ای از عوامل دارد که از فقر فرهنگی گرفته تا ضعف در سیاست‌گذاری سلامت و ناکارآمدی نظام بیمه‌ای کشور را دربر می‌گیرد. اولین و شاید مهم‌ترین عامل، فقر فرهنگی در زمینه بهداشت دهان و دندان است. در بسیاری از مناطق روستایی و محروم کشور، مسواک زدن به شکل منظم انجام نمی‌شود؛ تحقیقات میدانی نشان می‌دهد که گاهی افراد تنها هفته‌ای یک‌بار یا حتی ماهی یک‌بار مسواک می‌زنند. این مسأله ریشه در نبود آموزش مناسب دارد. نهادهایی مانند آموزش و پرورش، صداوسیما و شهرداری‌ها نقش حیاتی در آموزش عمومی دارند، اما متأسفانه سهم آنها در ارتقاء فرهنگ بهداشت دهان بسیار ناچیز است. در مدارس کشورهای توسعه‌یافته، حتی زنگی با عنوان "زنگ مسواک" یا "دندان‌شوری" وجود دارد، اما در نظام آموزشی ایران چنین مفاهیمی کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند. صداوسیما نیز باید در قالب برنامه‌های آموزشی هفتگی، به‌ویژه در استان‌ها و مناطق محروم، آموزش‌های پایه سلامت دهان و دندان را در دستور کار قرار دهد.»
بیمه پای کار نیست
دکتر عباسیان از دیگر عوامل مؤثر بر وضعیت نامطلوب بهداشت دهان و دندان در ایران را ضعف نظام بیمه‌ای کشور در پوشش خدمات دندانپزشکی عنوان کرد و گفت :« در حالی‌که در بسیاری از کشورها خدمات دندانپزشکی جزو خدمات پایه بیمه‌ای به شمار می‌آیند، در ایران بیمه‌های پایه تنها حدود ۶ تا ۷ درصد و بیمه های تکمیلی بین 9 تا 15 درصد از هزینه‌ها را پوشش می‌دهند. نکته مهم اینکه بسیاری از بیمه ها ترمیم دندان و درمان سطح 2 و 3 که مربوط به ترمیم دندان است را پوشش نمی دهند و در بسیاری از مناطق روستایی، دفترچه بیمه تنها برای کشیدن دندان کاربرد دارد و هیچ حمایتی از درمان‌هایی مانند ترمیم و عصب‌کشی صورت نمی‌گیرد. این در حالی است که بیش از ۹۰ درصد از پوشش بیمه‌ای مربوط به کشیدن دندان است که خود منجر به تشدید مشکلات سلامت دهان می‌شود. باید به این نکته مهم توجه کرد که مراقبت و نگهداری دندان اصلی به مراتب هزینه خیلی کمتری از دندان مصنوعی و یا ایمپیلنت دارد و اگر نسل جوان و پویایی می خواهیم که سالم و تندرست باشند باید به سلامت دهان و دندان های آنها نیز اهمیت بدهیم و بیمه ها پای کار بیایند تا این نسل در میان سالی و یا سالمندی با بحران بی دندانی مواجه نشود.»
گرانی خدمات و تجهیزات دندانپزشکی
نایب رئیس جامعه دندانپزشکی ایران یکی دیگر از چالش‌ها را بالا بودن هزینه‌های دندانپزشکی عنوان کرده و گفت: « این گرانی ناشی از بالا بودن قیمت تجهیزات، مواد مصرفی و ابزارهای مورد استفاده در این حوزه است. بیش از ۹۰ درصد مواد مصرفی در دندانپزشکی وارداتی هستند و توسط واسطه‌ها با قیمت‌های چندبرابری به دندان‌پزشکان فروخته می‌شوند. یونیت‌های دندانپزشکی و ابزارهای اصلی کار نیز بسیار گران هستند و در غیاب حمایت دولت، هزینه‌ها بر دوش دندانپزشک و در نهایت بیمار قرار می‌گیرد. در این میان بیمار و دندانپزشک متضرر می شوند. تعرفه‌های دندانپزشکی که از سوی وزارت بهداشت تعیین می‌شود، با هزینه‌های واقعی هیچ تناسبی ندارد. این تعرفه‌ها از سه بخش تشکیل می‌شود: حق‌الزحمه دندانپزشک (جزء حرفه‌ای)، هزینه وسایل (جزء فردی) و هزینه مواد مصرفی (جزء فنی). متأسفانه، تنها جزء ثابت در این میان، حق‌الزحمه پزشک است، در حالی‌که سایر اجزاء چندین بار در سال دستخوش افزایش قیمت می‌شوند.»
وی در ادامه به ساختار فعلی وزارت بهداشت و اینکه دندانپزشکی در زیرمجموعه بیماری‌ها تعریف شده است اشاره کرده و گفت : «این در حالی است که سلامت دهان و دندان باید دارای تولیت و جایگاه ویژه‌ای در نظام سلامت کشور باشد. با تشکیل شورای سلامت دهان به همت دکتر ظفرقندی، امید می‌رود که ساختار جدیدی برای ارتقای جایگاه دندانپزشکی تعریف شود.»
دندانپزشکی لوکس نیست
یکی از اشتباهات رایج در سیاست‌گذاری سلامت، تلقی دندانپزشکی به‌عنوان خدمتی لوکس و غیرضروری است. دکتر عباسیان با اشاره به این موضوع به نور نیوز گفت : «در حالی‌که درد دندان می‌تواند بر کیفیت زندگی و سلامت عمومی تأثیر بگذارد، همچنان برخی مدیران و تصمیم‌گیران آن را در اولویت نمی‌دانند و تصور این است که دندانپزشکی یک خدمت لوکس است . تغییر این نگرش، لازمه حل ریشه‌ای مشکلات این حوزه است. علاوه بر آن باید توجه داشت که دندان‌پزشکانی که امروز قصد راه‌اندازی مطب دارند، نیازمند سرمایه‌ای چند میلیارد تومانی هستند. پرداخت ماهیانه اقساط سنگین، در کنار تعرفه‌های پایین و نبود حمایت، شرایط کاری را بسیار دشوار کرده است.»
وی در پایان با تاکید بر اینکه مردم سالم، زیربنای توسعه پایدار کشور هستند گفت: « توجه به سلامت دهان و دندان، نه یک هزینه، بلکه یک سرمایه‌گذاری هوشمندانه برای آینده سلامت جامعه است.»
نورنیوز