نورنیوز-گروه سیاسی: در شرایطی که منطقه خاورمیانه شاهد بازآرایی موازنه‌های سنتی و ظهور بازیگران مستقل در نظام امنیتی منطقه‌ای است، سفر رسمی شاهزاده خالد بن سلمان، وزیر دفاع عربستان سعودی به تهران را باید به‌مثابه نماد یک چرخش مهم در دیپلماسی منطقه‌ای تلقی کرد.
از پکن تا تهران: جهش در مسیر عادی‌سازی روابط
سفر وزیر دفاع عربستان به تهران نه صرفاً در چارچوب یک ملاقات رسمی، بلکه به‌عنوان بخشی از یک راهبرد کلان برای بازتعریف نظم منطقه‌ای و بازسازی مناسبات تهران و ریاض اهمیت دارد؛ مسیری که پس از توافق دریابان شمخانی دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی با همتای سعودی خود در اسفند ۱۴۰۱ در پکن برای عادی سازی روابط، شتاب بیشتری به خود گرفته و اکنون با ملاقات‌هایی در سطح عالی، وارد مرحله‌ای تعیین‌کننده شده است.
اراده سیاسی برای عبور از تنش‌های تاریخی
تبادل پیام میان پادشاه عربستان و رهبر معظم انقلاب اسلامی، تأکید بر تکمیل‌کنندگی دو کشور در منطقه، و استقبال رسمی از گسترش روابط در تمامی حوزه‌ها از سوی طرفین، همگی گویای عزم راهبردی دو بازیگر مهم منطقه برای عبور از منازعات فرسایشی و تقویت بنیان‌های همکاری است. این تحولات، در امتداد یک مسیر تاریخی و نه چندان ساده از تنش‌زدایی قرار دارد که ریشه‌های آن را می‌توان در سیاست‌های دهه ۷۰ شمسی و در چارچوب پیگیری سیاست تنش زدایی با همسایگان حوزه جنوبی خلیج فارس جست‌وجو کرد.
در این چارچوب برای اولین بار پس از پیروزی انقلاب اسلامی امیر سلطان بن عبدالعزیز ولیعهد و وزیر دفاع وقت عربستان سعودی به دعوت دریابان شمخانی وزیر دفاع وقت ایران به تهران سفر کرد و گام مهمی در توسعه روابط همه جانبه میان دو کشور برداشته شد.
تعادل در روابط با قدرت‌ها؛ استقلال در تصمیم‌گیری
اکنون پس از دو دهه فراز و فرود، رویکرد تعاملی مجدداً در روابط میان دو کشور حاکم شده است. با وجود روابط نزدیک عربستان سعودی با ایالات متحده به‌عنوان شریک راهبردی، تحولات اخیر حاکی از آن است که حتی در چارچوب این پیوند سنتی، ریاض درصدد تعریف نقش مستقل‌تری در معادلات منطقه‌ای است. به عبارت دیگر، عربستان با علم به تحولات ژئوپلیتیکی جدید و کاهش قابل توجه نفوذ بی‌واسطه آمریکا در منطقه، تمایل دارد در تعامل با ایران، جایگاه خود را به‌عنوان یک قدرت موازنه‌گر منطقه‌ای بازیابی کند.
گفت‌وگوهای امنیتی؛ از پرونده یمن تا خلیج فارس
بر همین مبنا، ملاقات وزیر دفاع عربستان با سرلشکر باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران و علی اکبر احمدیان دبیر شورای عالی امنیت ملی و گفت‌وگوهای امنیتی میان دو طرف را باید به‌مثابه یک نقطه عطف در مسیر همگرایی امنیتی ارزیابی کرد. با توجه به اینکه همواره پرونده‌های امنیتی از جمله بحران یمن، حوادث خلیج فارس و تقابل غیرمستقیم در سایر جبهه‌های منطقه‌ای نقش بازدارنده در روابط تهران و ریاض ایفا کرده‌اند، تداوم و نهادینه‌سازی این گفت‌وگوها، میتواند ضریب اطمینان طرفین نسبت به آینده این همکاری‌ها را افزایش دهد.
وحدت اسلامی و نقش ریاض در نظم نوین منطقه‌ای
از سوی دیگر، سطح و لحن بیانات مقامات دو کشور در این سفر نیز شایسته توجه ویژه است. تأکید بر حمایت عربستان از مواضع ایران در خصوص غزه و لزوم مقابله با رژیم صهیونیستی، یک تغییر محسوس در رویکرد منطقه‌ای ریاض محسوب می‌شود؛ تغییری که با روندهای اخیر در حوزه فلسطین و انتقادات فزاینده از سیاست‌های اشغال‌گرانه اسرائیل هم‌راستا است. در همین راستا، نقش وحدت اسلامی به‌عنوان محور مورد تأکید رئیس‌جمهور ایران و آمادگی ایران برای انتقال تجارب پیشرفت‌های ملی به عربستان، تصویر روشنی از مسیر اعتمادسازی و همکاری در سطوح بالاتر ارائه می‌دهد.
تلاش مشترک برای سرمایه گذاری مستقل در ثبات منطقه ای
این تحولات در شرایطی رخ می‌دهد که مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا نیز در جریان است. اگرچه ظاهراً این دو مسیر مجزا از یکدیگرند، اما از منظر راهبردی دارای ارتباطاتی پنهان و گاه هم‌افزا هستند. عربستان سعودی، به‌عنوان شریک دیرینه واشنگتن، به‌خوبی از پیچیدگی‌های پرونده هسته‌ای و میزان نفوذ آمریکا در تصمیمات منطقه‌ای آگاه است. با این حال، اقدام ریاض برای پیشبرد روابط با تهران در فضایی مستقل، نشان‌دهنده تمایل این کشور به کاهش وابستگی به معادلات پرنوسان قدرت‌های بزرگ و سرمایه‌گذاری در ثبات درون‌منطقه‌ای است.
از همین منظر، تهران نیز میتواند با تقویت مناسبات خود با ریاض، دست خود را در مذاکرات با غرب پُرتر کرده و ابتکار عمل را در برخی پرونده‌ها به دست گیرد.
چشم روابط و الزامات پیش رو
آنچه اکنون میان ایران و عربستان در حال شکل‌گیری است، صرفاً بازگشت به روابط دیپلماتیک پیشین نیست، بلکه تلاش برای تدوین یک معماری نوین امنیتی، اقتصادی و سیاسی در منطقه است؛ معماری‌ای که بتواند بدون مداخلات خارجی و با تکیه بر ظرفیت‌های بومی، توازن جدیدی را رقم زند. تجربه‌های پیشین تنش‌زدایی و تفاهمات منطقه‌ای در ادوار گذشته، نشان داده‌اند که راه‌حل بسیاری از بحران‌های مزمن منطقه، در درون همین منطقه نهفته است، مشروط بر آنکه اراده سیاسی لازم از سوی بازیگران اصلی وجود داشته باشد.
در این چارچوب، ایجاد کارگروه‌های مشترک سیاسی، اقتصادی و امنیتی، برنامه‌ریزی برای سفرهای متقابل در سطوح بالا، افزایش سطح مبادلات اقتصادی و به‌ویژه هماهنگی مواضع در قبال مسائل کلیدی جهان اسلام از جمله فلسطین، میتواند به انسجام این مسیر کمک کند. تهران و ریاض نه تنها توانایی، بلکه مسئولیت اخلاقی و تاریخی دارند که با عبور از اختلافات پیشین، پیش‌ران یک نظم جدید مبتنی بر همکاری، احترام متقابل و پیشرفت جمعی در منطقه باشند.
نورنیوز