نورنیوز-گروه سیاسی: وقتی دونالد ترامپ ادعا میکند که «ایران دیگر نیازی به واسطه ندارد» و آماده مذاکره مستقیم با آمریکا شده در ظاهر امر می‌توان چنین پنداشت که فضای تنش رو به کاهش بوده و حتی شاید گشایشی در راه است. اما اگر این تحولات را در چارچوب نظریه بازی‌ها بررسی کنیم، به‌جای ساده‌انگاری درباره نیت‌ها، باید به تحلیل استراتژی‌ها بپردازیم. در این چارچوب، مذاکره «کارت» نیست؛ بلکه بستر و صحنه‌ای است که در آن کارت‌ها به نمایش درمی‌آیند و بازیگران سعی می‌کنند با بازی هوشمندانه، بیشترین امتیاز ممکن را کسب کنند.
کارت‌های بازی؛ برتری عددی یا وزنی؟
ایران در این بازی، کارت‌هایی چون جایگاه ژئوپلیتیک ویژه، نفوذ در محور مقاومت، برنامه هسته‌ای قابل بازگشت، توانایی وارد کردن ضربه متقابل، تاثیر گذاری بر جریان انرژی،دست برتر در تنگه هرمز، و نیز روابط فعال با چین و روسیه را در اختیار دارد. در مقابل، آمریکا کارت‌هایی مانند تحریم‌های اقتصادی گسترده، سلطه مالی جهانی، تهدیدات اسراییل،ائتلاف‌های سنتی، و ابزارهای رسانه‌ای و نظامی دارد. اما نکته مهم اینجاست که قدرت بازیگری نه صرفاً در تعداد کارت‌ها، بلکه در «زمان‌بندی»، «ترکیب» و «استفاده به هنگام» از کارت‌هاست. ایران توانسته است با استفاده ترکیبی از سکوت استراتژیک، مانور دیپلماتیک و آرایش هدفمند نظامی، وزن کارت‌هایش را افزایش دهد.
از طرف مقابل، ترامپ در تلاش است با فعال‌سازی کارت‌های روانی و دیپلماتیک – مانند دعوت به مذاکره مستقیم، هم‌زمان با تهدیدهای لفظی، یک «بازی فشرده روانی» راه بیندازد. او می‌خواهد ایران را وارد میدان مذاکره‌ای کند که قواعد آن از پیش توسط کاخ سفید تعریف شده است. این دقیقاً همانجایی است که نظریه بازی‌ها از «تعامل» فراتر می‌رود و به «طراحی بازی» می‌رسد.
مسیرهای بسته، دروازه‌های باز
در چارچوب این بازی، حرکت ایران برای پذیرش مذاکره غیرمستقیم یک سیگنال چندلایه است. از یک‌سو، نشان می‌دهد که ایران همچنان در میز مذاکره حضور دارد و حاضر به بازی در زمین دیپلماسی هست. اما از سوی دیگر، با خودداری از پذیرش قواعد تحمیلی ترامپ، یک «هزینه درون بازی» برای واشنگتن تعریف کرده است. این همان نقطه‌ای است که طرف آمریکایی نمی‌تواند با تکیه صرف بر تهدید و فشار، ایران را وادار به بازی طبق سناریوی خود کند.
در این میدان، مذاکره برای ایران نه میدانی برای امتیازدهی، بلکه صحنه‌ای برای بهره‌برداری از سایر کارت‌هاست. تهران با سنجش دقیق فضای بازی و ارزیابی رفتار بازیگران دیگر – از جمله نتانیاهو، لابی صهیونیستی، مخالفان داخلی ترامپ و کشورهای عربی – در پی آن است که هرگونه امتیازگیری را وابسته به ترکیب اقدامات طرف مقابل کند. بازی‌ای که پیشبرد موفق آن با برتری در منطق و نه در شعار، محقق می‌شود.
اسرائیل؛ کارت موثر یا تنظیم‌گر قواعد؟
سفرهای مکرر نتانیاهو به آمریکا، تلاش برای احیای گزینه نظامی و ایجاد جو روانی علیه ایران، می تواند بخشی از یک بازی مکمل باشد. اگرچه نتانیاهو همواره تلاش میکند تا قواعد بازی دیپلماسی میان ایران و آمریکا را با اختلال مواجه کرده و فضای بازی را به نفع خود تنظیم کند اما اگر اسرائیل را یک کارت مؤثر در بازی طراحی شده از سوی آمریکا در نظر بگیریم، حضور نتانیاهو در واشنگتن هم‌زمان با ادعای ترامپ درباره مذاکره از پشت پرده ای خبر می دهد که طی آن آمریکا در حال بازتعریف خطوط تماس و چیدمان کارت‌ها خود است.
اما آنچه تهران را متمایز میکند، حفظ موقعیت استراتژیک در میدان مذاکره بدون ورود زودهنگام یا بازی در زمین دیگران است. تاثیرکارتهای تهران، نه الزاماً در اقدام، بلکه در «واکنش سنجیده و تأخیری» در شرایط مناسب است. در نظریه بازی‌ها، این مدل رفتاری به بازیگر اجازه می‌دهد که با حداقل اقدام، بیشترین بهره را از اشتباه یا شتاب‌زدگی حریف بگیرد.
میدان شطرنج یا بازی مجموع صفر؟
این بازی برخلاف تصور عمومی، یک بازی مجموع صفر نیست. هدف هر دو طرف، رسیدن به ترکیبی از «امنیت»، «اعتبار» و «منافع اقتصادی» است، ولی مسیر رسیدن به آن از نگاه دو طرف، متفاوت است. ترامپ مذاکره را برای تکمیل پروژه فشار حداکثری می‌خواهد و ایران آن را ابزاری برای کاستن از فشار بدون وادادگی تلقی میکند.
در چنین شرایطی، بازیگر برنده نه کسی است که کارت‌های بیشتر دارد، بلکه آن است که قواعد بازی را بهتر طراحی، مدیریت و اجرا میکند. تهران فعلاً در حال طراحی مجدد زمین بازی است؛ زمینی که مذاکره مستقیم، نه پایان بازی، بلکه فقط یک حرکت دیگر روی صفحه پیچیده شطرنج است.