نورنیوز-گروه فرهنگی: در قرآن کریم، دعا به صورتهاى گوناگون در معناهاى متعدد به کار رفته است و شاید بیشترین و مهمترین آنها همان دو معنایى باشد که از «مفردات راغب» آمده است.
واژه دعا
در معناى دعا آورده اند: «الدعاء: الرغبة الى الله »; یعنى دعا همان میل و توجه به سوى خداست.
راغب اصفهانى مىنویسد:«دعوته: اذا سالته واذا استغثة ... والدعاء الى الشىء: الحث على قصده ...»; یعنى اینکه مىگویى: «دعوته» هنگامى است که از او چیزى بخواهى و زمانى که از او یارى بخواهى... . خواندن به سوى چیزى به معناى کسى را به کارى و چیزى دعوت و ترغیبکردن است.
صورت های دعا
در قرآن کریم، دعا به صورتهاى گوناگون در معناهاى متعدد به کار رفته است و شاید بیشترین و مهمترین آنها همان دو معنایى باشد که از «مفردات راغب» نقل شد. براى نمونه قرآن کریم مىفرماید: «والله یدعوا الى دارالسلام» خداى بزرگ مردمان را به سوى بهشت دعوت می کند. و نیز می فرماید: «یاقوم ما لى ادعوکم الى النجاة وتدعوننى الى النار تدعوننى لاکفر بالله واشرک به.»
«اى قوم من، چه شده است که من شما را به سوى نجات فرامىخوانم و شما مرا به سوى آتش مى طلبید؟! از من مىخواهید تا به خدا کافر شوم و بدو کفر ورزم.»
در این دو آیه و نظایر آن «دعا» به معناى دعوت و تشویق به سوى چیزى است. پروردگار بزرگ در آیه دیگر مىفرماید: «واذا سالک عبادى عنى فانى قریب اجیب دعوة الداع اذا دعان ...»; «و هرگاه بندگانم درباره من از تو پرسیدند، پس من [بدانان] نزدیکم و پاسخ دعاکنندهاى که مرا مىخواند، مىدهم.»
و نیز مىفرماید: «امن یجیب المضطر اذا دعاه ویکشف السوء»; آیا چه کسى جواب انسان بیچاره مضطرى که خدا را خوانده و از او استغاثه مىکند مىدهد؟ و بدى را برطرف مىکند؟ در این دو آیه و امثال آن مقصود از «دعا» طلب نیاز و استغاثه و دست احتیاج به سوى حضرت حق درازکردن است.
علامه طباطبایى تصریح دارند: «درخواست از مبدء هستى و آفریدگار جهان وقتى از جنبه فطرى و تکوینى آن ملاحظه شود، از آن تعبیر به «سؤال» مىگردد، ولى به طلبى که به اختیار انسان صادرشود و به خداى متعال متوجه شود "دعا"اطلاق مىشود»
ضرورت دعا
در ضرورت دعا به دو آیه ذیل اشاره میشود تا فطرتهای خفته و آشفته در خواب، بیدار شوند و بیش از پیش به این مهم بپردازند.
*«قل ما یعبؤا بکم ربی لو لا دعاؤکم»
بگو اگر دعایتان نباشد پروردگار من اعتنایی به شما ندارد.(فرقان/سوره۲۵، آیه۷۷)
*«و قال ربکم ادعونی استجب لکم ان الذین یستکبرون عن عبادتی سیدخلون جهنم داخرین»
یعنی پروردگارتان گفته: مرا بخوانید تا اجابت تان کنم کسانی که از پرستیدن من کبر میورزند، به خواری به جهنم وارد خواهند شد.(مومن/ آیه۶۰)
ادب در دعا
این که انسان باید بداند چه چیزهایی از پروردگار خویش طلب کند و چه عباراتی را در این مرتبه استخدام کند، تعبیر به ادب در دعا میشود.
در قرآن اغلب آیاتی که به عبارت ربنا مزین شده بیانگر این واقعیت است که اهل ایمان را ارشاد فرماید تا چه چیزهایی را با چه جملاتی از خداوند تبارک وتعالی طلب کنند.
*«ربنا آتنا فی الدنیا حسنة و فی الآخرة حسنة و قنا عذاب النار»(بقره/ آیه۲۰۱)
خدایا در دنیا و آخرت بر ما نیکی عطا کن و ما را از آتش نگه دار.
*«ربنا و اجعلنا مسلمین لک و من ذریتنا امة مسلمة لک» (بقره/ آیه۱۲۸)
خدایا ما را از مسلمین قرار ده و نسل ما را از ایمان آورندگان بر تو قرار ده.
*«ربنا لا تزغ قلوبنا بعد اذ هدیتنا و هب لنا من لدنک رحمة»(آل عمران/ آیه۸)
خدایا قلب ما را بعد از هدایت آلوده نکن و برنگردان و رحمتت را بر ما هدیه کن.
و دهها آیات دیگر که همانند آیات فوق، ادب در دعا را به ما میآموزند.
اخلاص در دعا
اخلاص در دعا به خاطر تفاوت درک و شناخت افراد، مراتبی دارد. بعضی در این مقام هستند که انگیزه را از دعا خواندن از مقاصد مادی و دنیوی پاک کنند و با توجه به ثواب و عقاب اعمال و به قصد رسیدن به حور و غلامان و قصرهای آخرت و ترس از عذاب دوزخ دعا میخوانند و به همین علت در کتابهای دعا جستجو میکنند و هر دعایی که ثواب اخروی بیشتری داشت انتخاب میکنند.
و برخی پا را فراتر نهاده و بدون طمع رفتن به بهشت و یا ترس از آتش جهنم، بلکه فقط جهت برقراری ارتباط با معبود و انس با حضرتش دعا میخوانند که این گروه از احرار و آزادگانند.
*«قل ان صلاتی و نسکی و محیای و مماتی لله رب العالمین» (انعام/ آیه۱۶۲)
بگوای پیامبر همانا نماز و طاعات و کلیه اعمال من و زندگی و مرگ من همه برای خداست، که پروردگار جهانیان است.
شرایط استجابت دعا
در قرآن نکات مهمی دیده میشود که حکایت از شرایط استجابت میکند:
۱. معرفت و باور به این که پروردگار مالک علی الاطلاق است و همه چیز را در دست قدرت خویش دارد و اگر اراده کند پیچیدهترین گرهها را باز میکند. «تبارک الذی بیده الملک و هو علی کل شی ء قدیر»؛ بزرگ است آن که سلطنت به کف اوست و او به همه چیز تواناست.(ملک/۲ آیه۱)
۲. دل را مصفا کردن، بی تردید، دعا را اثر میبخشد. «اولئک کتب فی قلوبهم الایمان و ایدهم بروح منه»؛ این مردم پایدارندکه خدا بر دل هایشان نور ایمان انگاشته و بروح قدس الهی آنها را مؤید و منصور گردانیده است».(مجادله/ آیه۲۲)
۳. استفاده از لقمه حلال؛ شاید بعضی توجه نداشته باشند که خوردن مال حرام چه اثرات سوء بر وجودشان میگذارد و چگونه راه استجاب دعا را مسدود میکند؛ «و لا تاکلوا اموالکم بینکم بالباطل و تدلوا بها الی الحکام لتاکلوا فریقا من اموال الناس بالاثم و انتم تعلمون»؛ مال یکدیگر را بناحق نخورید و کار را به محاکمه قاضیان نیفکنید که به وسیله رشوه و زور پارهای اموال مردم را بخورید با این که شما آگاهی دارید. (بقره/ آیه۱۸۸)
۴. تضرع و انابه: «ادعوا ربکم تضرعا و خفیة»؛ پروردگار خویش را با تضرع وزاری و در نهان بخوانید. (اعراف/ آیه۵۵)
انس دایمی با دعا
این نمک نشناسی است که انسان در مواقع گرفتاری و هجوم مشکلات به درگاه الهی التجاء و انابه کند و همین که حاجتش برآورده شد و به مرادش رسید دست از دعا و نیایش بردارد و از آن بدتر گاهی ناسپاسی و طغیان کند.
«و اذا مس الانسان ضر دعا ربه منیبا الیه ثم اذا خوله نعمة منه نسی ما کان یدعوا الیه من قبل»؛ چون انسان را سختی رسید پروردگار خویش را بخواند و سوی او بازگردد وچون خدا نعمتی از جانب خویش بدو دهد آن سخت را که سابقا خدا را به رفع آن میخواند فراموش کند. (زمر/ آیه۸)
نورنیوز