نورنیوز-گروه اقتصادی: داده‌های رسمی منتشر شده نشان می دهد میزان تولید محصولات پتروشیمی ایران از ۱۲ میلیون تن در سال ۱۳۸۰ به ۸۰ میلیون تن در سال ۱۴۰۳ رسیده است. در کنار این افزایش قابل‌توجه در تناژ تولید، درآمد حاصل از فروش داخلی و صادراتی محصولات پتروشیمی نیز به ۲۳ میلیارد دلار در سال ۱۴۰۳ رسیده است. مقایسه این دو شاخص نشان می‌دهد که باوجود رشد چشمگیر حجم تولید، میزان درآمد حاصل از این صنعت متناسب با افزایش تولید رشد نکرده است.
در سال ۱۳۹۰، تولید این صنعت ۴۳ میلیون تن بود و درآمد کل آن ۲۱ میلیارد دلار برآورد شد. این آمار نشان می‌دهد که در آن سال به ازای هر میلیون تن تولید، درآمدی در حدود ۴۸۸ میلیون دلار ایجاد می‌شد. اما در سال ۱۴۰۳، این شاخص به حدود ۲۸۷ میلیون دلار کاهش یافته است. به عبارت دیگر، ارزش اقتصادی هر واحد تولید کاهش‌یافته که نشان‌دهنده افت قیمت صادراتی محصولات یا افزایش سهم تولید محصولات کم‌ارزش‌تر است.
چالش‌های افت ارزش صادراتی
یکی از مهم‌ترین دلایلی که می‌تواند کاهش درآمد به ازای هر تن محصول را توضیح دهد، افزایش خام‌فروشی در صنعت پتروشیمی ایران است. با وجود افزایش قیمت جهانی نفت خام در دو سال اخیر، صنعت پتروشیمی ایران نتوانسته از این فرصت برای افزایش ارزش افزوده بهره ببرد. اگر نسبت تناژ به درآمد در سال ۱۳۹۰ حفظ می‌شد، ایران می‌توانست در سال ۱۴۰۳ درآمدی در حدود ۴۰ میلیارد دلار از این صنعت کسب کند، اما به دلیل افت ارزش افزوده، این رقم به ۲۳ میلیارد دلار محدود شده است.
این وضعیت نشان‌دهنده نیاز جدی به توسعه صنایع پایین‌دستی و حرکت به سمت تولید محصولات با ارزش افزوده بالاتر است. در شرایطی که بسیاری از کشورهای پیشرو در حوزه پتروشیمی به سمت تولید محصولات نهایی‌تر و با کاربردهای متنوع‌تر حرکت کرده‌اند، ایران همچنان وابستگی بالایی به فروش محصولات پایه دارد که موجب کاهش سهم آن از بازارهای جهانی شده است.
راهکارهای بهبود وضعیت صنعت پتروشیمی
گذر از خام‌فروشی و ورود به مسیر توسعه صنعتی نیازمند تغییرات بنیادی در سیاست‌های اقتصادی این بخش است. سرمایه‌گذاری در صنایع پایین‌دستی کلید افزایش ارزش افزوده است. ایجاد زنجیره‌های ارزش جدید، توسعه واحدهای تولید محصولات نهایی مانند پلیمرها، مواد شیمیایی خاص و ترکیبات پیشرفته می‌تواند جایگاه ایران را در بازارهای جهانی مستحکم‌تر کند.
بهینه‌سازی مصرف منابع و افزایش بهره‌وری از دیگر ضرورت‌های این مسیر است. استفاده از فناوری‌های نوین در پالایشگاه‌ها، بهینه‌سازی فرآیندهای تولید و کاهش هزینه‌های عملیاتی می‌تواند رقابت‌پذیری محصولات ایرانی را در سطح بین‌المللی افزایش دهد. همچنین، توجه به استانداردهای زیست‌محیطی و کاهش آلایندگی می‌تواند زمینه‌ساز جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی در این بخش باشد.
بازارهای صادراتی نیز نیازمند بازنگری است. تمرکز بیش از حد بر چند مقصد محدود، ریسک اقتصادی را افزایش می‌دهد. ورود به بازارهای جدید، امضای توافقات تجاری بلندمدت و بهره‌گیری از ظرفیت‌های دیپلماتیک برای ایجاد فرصت‌های صادراتی می‌تواند به تقویت جایگاه ایران کمک کند. علاوه بر این، توجه به فناوری‌های نوظهور، مانند پتروشیمی سبز و استفاده از مواد اولیه تجدیدپذیر، می‌تواند به مزیت رقابتی صنعت پتروشیمی ایران در جهان بیفزاید.
صنعت پتروشیمی ایران از نظر حجم تولید در مسیر رشد قرار دارد، اما چالش اصلی آن کاهش درآمد به ازای هر تن محصول تولیدی است. این مسئله نشان‌دهنده افزایش خام‌فروشی و عدم توسعه کافی در بخش صنایع پایین‌دستی است. برای رسیدن به جایگاه مطلوب در بازارهای جهانی، باید استراتژی‌های صنعت پتروشیمی ایران به سمت تولید محصولات با ارزش افزوده بالاتر تغییر کند.
نورنیوز