نورنیوز-گروه سیاسی: با انتشار گزارش‌هایی درباره احتمال ورود ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، به میانجیگری میان ایران و آمریکا، فضای دیپلماتیک منطقه وارد مرحله‌ای تازه شده است. رسانه‌های بین‌المللی، از جمله بلومبرگ، مدعی شده‌اند که مسکو پیشنهاد واشنگتن را برای تسهیل ارتباطات با تهران پذیرفته است. این در حالی است که ایران همچنان بر موضع خود مبنی بر عدم مذاکره تحت فشار اصرار دارد. روزنامه های در روزنامه های آرمان ملی، آرمان امروز و شرق این اتفاق را تحلیل کردند که چکیده آن را از نظر می گذرانید.
زمینه‌های میانجیگری روسیه
روسیه در طول سال‌های اخیر نقشی کلیدی در معادلات بین‌المللی مربوط به ایران ایفا کرده است. این کشور همواره تلاش کرده ضمن حفظ روابط استراتژیک خود با تهران، تعاملاتی نیز با غرب داشته باشد. با این حال، میانجیگری میان ایران و آمریکا چالش‌های خاص خود را دارد، چراکه روابط تهران و واشنگتن بسیار پیچیده‌تر از آن است که به‌راحتی حل‌وفصل شود.
واکنش ایران به میانجیگری روسیه
مقامات ایرانی به‌طور رسمی نسبت به این ادعاها واکنش خاصی نشان نداده‌اند. بااین‌حال، برخی منابع نزدیک به وزارت امور خارجه تأکید دارند که سیاست تهران بر عدم مذاکره تحت فشار حداکثری پابرجاست. اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، اعلام کرده که پیشنهادهای میانجیگری کشورهای مختلف طبیعی است اما ایران مذاکره‌ای را که تحت شرایط نابرابر باشد، نخواهد پذیرفت.
فاطمه مهاجری، سخنگوی دولت ایران، نیز تأکید کرده که سیاست تهران تنها بر عدم مذاکره تحت فشار حداکثری متمرکز است و مذاکره می‌تواند در شرایط عادلانه و بدون تحمیل خواسته‌های یکطرفه انجام شود. همچنین، ایران تجربه خروج آمریکا از برجام را به‌عنوان نمونه‌ای از بی‌اعتمادی نسبت به مذاکرات قبلی مطرح می‌کند و شرط هرگونه گفت‌وگو را پایبندی طرف مقابل به تعهدات بین‌المللی می‌داند.
محدودیت‌ها و موانع میانجیگری مسکو
با وجود تمایل ظاهری کرملین برای ایفای نقش میانجی، چندین چالش اساسی بر سر راه این فرایند وجود دارد:
بی‌اعتمادی ایران و آمریکا به میانجیگری روسیه: با توجه به سوابق روسیه در روابط بین‌الملل، هر دو کشور نگاه متفاوتی به مسکو دارند. در حالی که ایران از روابط استراتژیک با روسیه بهره می‌برد، واشنگتن مسکو را به‌عنوان یک رقیب ژئوپلیتیکی می‌بیند.
محاسبات استراتژیک روسیه: کرملین در تلاش است تا جایگاه خود را به‌عنوان یک بازیگر مؤثر در خاورمیانه تثبیت کند. در نتیجه، میانجیگری روسیه بیشتر به‌دنبال منافع خود خواهد بود تا ایجاد یک توافق پایدار میان ایران و آمریکا.
عدم تمایل ایران به مذاکره تحت فشار: سیاست ایران در برابر تحریم‌ها و فشارهای آمریکا بر عدم ورود به مذاکره در شرایط نابرابر تأکید دارد. به نظر می‌رسد این موضع‌گیری راه را برای میانجیگری موفق مسکو دشوارتر می‌کند.
توان هسته‌ای ایران و تأثیر آن بر مذاکرات: ایران توسعه برنامه هسته‌ای خود را ادامه داده و تأکید دارد که این برنامه صلح‌آمیز است. اما افزایش ذخایر اورانیوم غنی‌شده و مواضع آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در این زمینه، بر پیچیدگی مذاکرات و فضای دیپلماتیک افزوده است.
آیا روسیه می‌تواند میانجی موفقی باشد؟
یکی از مسائل کلیدی در این زمینه، توانایی روسیه در ایفای نقش یک میانجی بی‌طرف و مؤثر است. برخی تحلیلگران بر این باورند که مسکو به دلیل روابط استراتژیک با تهران و در عین حال تعاملات پیچیده با واشنگتن، نمی‌تواند نقش یک میانجی بی‌طرف را ایفا کند. روسیه علاوه بر اینکه منافع مستقیمی در پرونده هسته‌ای ایران دارد، در سایر ابعاد ژئوپلیتیکی نیز تحت تأثیر تحولات روابط تهران-واشنگتن است. همچنین، رویکرد مسکو در بسیاری از پرونده‌های بین‌المللی، از جمله در بحران اوکراین، نشان داده که این کشور به‌دنبال مدیریت بحران‌ها در راستای منافع خود است و نه الزاماً حل‌وفصل آن‌ها.
از سوی دیگر، تجربه‌های پیشین نشان داده که میانجیگری روسیه در پرونده‌های بین‌المللی معمولاً محدود به تسهیل ارتباطات بوده و این کشور کمتر توانسته نقش تعیین‌کننده‌ای در حل‌وفصل اختلافات ایفا کند. در نتیجه، برخی کارشناسان معتقدند که اگرچه روسیه ممکن است بتواند کانال‌هایی برای مذاکرات ایجاد کند، اما احتمال دستیابی به یک توافق جامع از طریق این میانجیگری بسیار پایین است.
نظر کارشناسان درباره میانجیگری روسیه
کارشناسان روابط بین‌الملل در گفتگو با روزنامه «شرق» معتقدند که میانجیگری موفق نیازمند بی‌طرفی و توانایی ایجاد اعتماد میان طرفین است. در این زمینه، نعمت‌الله ایزدی، دیپلمات و سفیر پیشین ایران در روسیه، می‌گوید: «روسیه نمی‌تواند میانجی بی‌طرفی باشد، چرا که در تمامی مسائل مربوط به ایران، از جمله پرونده هسته‌ای، برجام، تحریم‌ها و نفوذ منطقه‌ای، منافع مستقیمی دارد. مسکو تلاش می‌کند تعادلی را میان روابط خود با ایران و آمریکا برقرار کند، اما این به معنای میانجیگری مؤثر نیست.»
از سوی دیگر، برخی تحلیلگران باور دارند که روسیه از میانجیگری بیشتر به‌عنوان ابزاری برای افزایش نفوذ خود در منطقه استفاده می‌کند. یک تحلیلگر ارشد در امور بین‌الملل در این‌باره اظهار داشت: «هدف کرملین از میانجیگری میان ایران و آمریکا، بیشتر مدیریت تنش به نفع منافع ژئوپلیتیکی خود است تا حل‌وفصل آن. این بدان معناست که احتمالاً تلاش‌های روسیه در حد تسهیل گفت‌وگو باقی خواهد ماند، نه یک توافق نهایی.»
چشم‌انداز آینده
اگرچه روسیه ممکن است تلاش کند به‌عنوان یک میانجی نقش‌آفرینی کند، اما واقعیت این است که تنش‌های عمیق میان ایران و آمریکا فراتر از نقش‌آفرینی یک کشور ثالث است. روسیه احتمالاً بیشتر به‌دنبال حفظ منافع ژئوپلیتیکی خود در منطقه خواهد بود تا ارائه راهکاری برای کاهش تنش‌ها. در نهایت، آینده این میانجیگری بستگی به میزان انعطاف‌پذیری طرفین و تغییرات در سیاست‌های منطقه‌ای و بین‌المللی دارد.