نورنیوز –گروه فرهنگی: بر این اساس، با دوران تازه ای از فعالیت‌های رسانه‌ای مواجهیم؛ دورانی که تصویر و رسانه و نمایش و سریال را صرفا فرصتی برای فراغت و سرگرمی نمی داند بلکه موقعیتی برای جهت‌دهی به افکار مخاطبان در نظر می‌گیرد.
سرانجام پس از دوبار تعویق و توقف، سریال «معاویه» همزمان با آغاز ماه مبارک رمضان، راهی آنتن شبکه MBC عربستان سعودی شد؛ سریالی که از همان زمان تولید، حساسیت‌های مذهبی و سیاسی فراوانی را برانگیخت. «معاویه» چنانکه از نامش پیداست روایتی تصویری از زندگی شخصی و سیاسی بنیانگذار خلافت اموی است. او به همراه پدر ( ابوسفیان) و مادرش (هند بنت عتبه) از مشهورترین چهره‌های دوران صدر اسلام هستند و هریک به دلایلی، در زمره‌ی افراد شاخص و حتی جریان‌ساز عصر بعثت و سال‌های پس از وفات پیامبر اسلام (ص) به شمار می‌آیند.
تبارتراشی با روایتی جهت‌دار از تاریخ اسلام
سریال «معاویه» با سرمایه‌گذاری 100 میلیون دلاری عربستان سعودی، در کشور تونس ساخته شد. کارگردان این اثر، طارق العریان،فیلمساز فلسطینی – آمریکایی، و فیلمنامه نویس آن، خالد صلاح، روزنامه‌نگار مصری است. بازه‌ی زمانی سریال، از قتل عثمان بن عفان، خلیفه‌ی سوم، تا شهادت امام حسین(ع)،دورانی حدودا 30 ساله است. در این سریال، چهره‌ی امام علی، امام حسن و امام حسین (علیهم السلام) نمایش داده شده و درامی تاریخی – مذهبی با روایتی سعودی به نمایش درآمده است.
زمزمه‌ی پخش سریال «معاویه» از رمضان سال 1401 مطرح شد اما در روزهای منتهی به ماه مبارک آن سال، اعلام شد که نام این اثر از کنداکتور شبکه ام‌بی‌سی حذف و پخش آن به زمان دیگری موکول شده است. یکسال بعد یعنی در آستانه‌ی ماه مبارک رمضان سال 1402 بار دیگر خبرهایی از احتمال پخش این سریال مطرح شد اما به زودی اخبار تکمیلی درباره لغو پخش آن مخابره شد. در هردو مورد، مخالفت نهادهای مختلف مذهبی شیعی و سنّی در کشورهای مختلف، یکی از دلایل این لغو اعلام شد. در این میان، گمانه‌های سیاسی هم وجود داشت؛ گمانه‌هایی که احیای روابط سیاسی تهران – ریاض را دلیل چشم پوشی از پخش «معاویه» عنوان کرده بودند.
اکنون پس از دوبار لغو و تعویق پخش این سریال، خبرها حکایت از آن دارد که شبکه سعودی ام‌بی‌سی همزمان با آغاز ماه مبارک رمضان، عزم جدی برای شروع پخش این سریال داشته است. وقوع رخدادهای جدید در خاورمیانه و خصوصا در منطقه شامات، پخش سریال «معاویه» را با دلالت‌های سیاسی و فرقه‌ای همراه می‌کند. به همین خاطر است که از چندی پیش، سیلی از تحلیل‌های هنری، تاریخی، رسانه‌ای،مذهبی و سیاسی درباب اقدام عربستان برای پخش این سریال آغاز شده است.
تحلیل‌گران مختلف به این نکته اشاره کرده اند که «معاویه»، صرفا اثری دراماتیک و سرگرم‌کننده و سینمایی نیست؛ بلکه حرکتی جهت‌دار و هوشمند در مسیر راهبرد رسانه‌ای و سیاسی عربستان است. این کشور اکنون قصد دارد در قالب یک سریال نمایشی، تعارضات مذهبی فعلی در میان کشورهای شیعه و سنّی را به یک عقبه‌ی تاریخی متصل کند و ریشه‌ی مناقشات دینی منطقه را به صدر اسلام برساند. به این ترتیب، نوعی تبارتراشی و سابقه‌سازی برای تعارضات مذهبی صورت گرفته است. ریاض، تحت هدایت حاکمان جدید خود و چه بسا در امتداد بازسازی هویت جدید خود، این بار کوشیده است با سرمایه‌گذاری سنگین مالی روی تولید یک اثر هنری، مصرف کالای رسانه‌ای و فرهنگی کشورهای منطقه را تحت تأثیر قرار دهد و روایتی دلخواه خود از تاریخ اسلام عرضه کند. طبعا چنین تولیدی، صرفا اثری تاریخی و مربوط به دوران کهن نیست بلکه دلالت‌های امروزین هم خواهد داشت.
رمضان، بهار آنتن‌های عربی
مشهور است که حلول ماه رمضان در کشورهای عربی، همزمان است با رونق رسانه‌های تصویری. هرسال با شروع ماه مبارک، شبکه‌های تلویزیونی دولتی و غیردولتی در کشورهای عربی، انبوهی از تولیدات نمایشی خود را روانه‌ی آنتن می‌کنند. گفته شده است که نزدیک به 60 درصد درآمد تبلیغاتی سالانه شبکه‌های تلویزیونی در کشورهای عربی، در ماه مبارک رمضان به دست می‌آید. به این اعتبار، ضریب مخاطبان شبکه‌های دیداری در این ماه، با جهشی چشمگیر مواجه است. همین واقعیت، سیاست‌گذاران رسانه‌ای و نیز مدیران استودیوهای تولید سریال و فیلم را ترغیب می‌کند که تدارک ویژه‌ای داشته باشند و از ظرفیت بی‌بدیل این ماه، هم برای درآمدزایی و هم برای تأثیرگذاری بر افکار عمومی بهره بگیرند.
مصر و سوریه در میان کشورهای عربی، بیشترین سرمایه‌گذاری را برای تولید فیلم و سریال دارند. اما چند سالی است که کویت و عربستان نیز به این جرگه پیوسته و تولید آثار نمایشی را در دستور کار خود قرار داده اند. اکنون رقابتی مشهود میان این کشورها در تولیدات رسانه‌ای و تصویری به چشم می خورد.
عبور از ناسیونالیسم عربی به چهره‌سازی مذهبی
در تولیدات تصویری کشورهای عربی، دوره‌ای را می‌توان سراغ گرفت که مفاخر و مشاهیر جهان عرب، در کانون ساخت آثار هنری قرار می‌گرفت؛چهرههایی همچون صلاح‌الدین ایوبی یا طارق بن زیاد. اکنون چند سالی است این چهره‌های ناسیونالیسم عربی، جای خود را به شخصیت‌های مذهبی تاریخ اسلام داده‌اند و بسیاری از سریال‌های تاریخی با محوریت چهره‌های عمدتا مذهبی ساخته می‌شوند. به این اعتبار ظرف سال های اخیر، آثاری نمایشی با موضوع زندگی امام شافعی، امام احمد حنبل، عمربن‌خطاب، امام محمد غزالی، هارون‌الرشید، ساخته شده است.
علاوه بر اینها سال 2011 یک سریال 30 قسمتی با عنوان «الحسنین» در سوریه ساخته و پخش شد که بر اساس روایات اهل سنت، به زندگی امام حسن و امام حسین (علیهماالسلام) می‌پرداخت. نقل است که مشاور مذهبی آن پروژه‌ی تلویزیونی گفته بود «ایران، سریال مختار را ساخت و ما در جواب به آن، این سریال را.» با اینهمه، پخش هیچیک از آن سریال‌ها از سوی کشورهای اسلامی دیگر، ممنوع نشد اما سریال «معاویه» تاکنون از سوی برخی کشورهای شیعی مثل عراق، ممنوعیت پخش گرفته و حتی گفته‌می‌شود که نهادهایی مثل الازهر، نسبت به محتوای این سریال انتقاداتی مطرح کرده و روایت تاریخی آن را با شبهاتی مواجه ساخته است.
در دور جدید سریال‌سازی عربی که با میدان‌داری عربستان در جریان است و «معاویه» نماد شاخص آن به شمار می‌آید، مهندسی ذهنیت عمومی مردم و ادراک‌سازی در باب تاریخ اسلام، از اهداف اصلی است. بر این اساس، با دوران تازه ای از فعالیت‌های رسانه‌ای مواجهیم؛ دورانی که تصویر و رسانه و نمایش و سریال را صرفا فرصتی برای فراغت و سرگرمی نمی داند بلکه موقعیتی برای جهت‌دهی به افکار مخاطبان در نظر می‌گیرد.
در قبال چنین راهبرد حساب‌شده و پیچیده‌ای ، طراحی یک سیاستگذاری هوشمندانه در عرصه‌ی رسانه و تولیدات نمایشی، ضرورتی انکارناپذیر است. نهادهایی همچون صداوسیما که اکنون ساخت ابرپروژه‌هایی مثل سریال سلمان فارسی را در دستور کار دارند، موظف‌اند هم بر تعداد تولیدات تاریخی و مذهبی خود بیفزایند و هم در مضمون‌پردازی، به شیوه‌های هنری هوشمندانه و حساب‌شده تجهیز شوند.
این تمهیدات می‌تواند محاسبات رسانه‌ای برخی از رقبای منطقه‌ای را که می‌کوشند تصویری خشونت‌طلب و ناسازگار از برخی مذاهب اسلامی عرضه کنند، برهم بزند. اگر معادلات و محاسبات و طراحی‌های هنری و فرهنگی و رسانه‌ای این رقبا در ساخت سریال‌هایی همچون « معاویه» با تولیداتی وزین و مؤثر و خوش‌ساخت خنثی نشود چه بسا آتش مناقشات فرقه‌ای و مذهبی بر آتش نزاع‌های سیاسی افزوده خواهد شد.
نورنیوز