نورنیوز-گروه اقتصادی: محمود سریع‌القلم، استاد روابط بینالملل دانشگاه شهید بهشتی در گزارشی به مرور رویدادهای پنجاه و پنجمین اجلاس مجمع جهانی اقتصاد (داووس 2025) پرداخته است. او که در این نشست مهم اقتصادی حضور داشته، در وب‌سایت خود مشاهدات و تجربیاتی که از نشست امسال «داووس» داشته را به اشتراک گذاشته است.
بخش‌هایی از این گزارش را بخوانید:
پنجاه و پنجمین اجلاس مجمع جهانی اقتصاد در شهر کوچک داووس (Davos) طی 20 تا 24 ژانویه (اول تا پنجم بهمن ماه 1403) تشکیل شد. حدود 3000 نفر از 130 کشور در این اجلاس شرکت کردند و 1600 شرکت (45درصد از امریکا) در آن حضور داشتند. 350 مقام دولتی شامل 60 رییس دولت نیز مشارکت کردند. 170 نماینده از گروه‌‌های جامعه مدنی از هر پنج قاره نیز فرصت اثرگذاری بر موضوعات و مباحث را داشتند.
داووس امسال پنج محور را در بر می‌گرفت: 1) محافظت از کره زمین (27 جلسه)؛ 2) بنای مجدد اعتماد میان ملت‌‌ها و دولت‌‌ها (28 جلسه)؛ 3) صنعت در عصر هوش مصنوعی (35جلسه)؛ 4) سرمایهگذاری روی انسان‌‌ها (44جلسه) و 5) افق‌‌های نوین در رشد و توسعه (51 جلسه) . در زیر با عناوین متنوع، گزارشی از داووس 2025 ارایه میشود.
ریاست‌جمهوری ترامپ 2
ترامپ و دولت او به علت همزمانی سوگند او و شروع داووس 2025، در اجلاس حضور نداشتند، اما به ندرت در جلسه‌‌ای از پی‌آمدهای محتمل ریاست‌جمهوری او صحبتی به میان نیامد. یک نکته کانونی که بسیاری مطرح کردند، این بود که او Maximalist (حداکثرگرا) است. بالاترین خواسته خود را مطرح و سپس در فرآیند مذاکره به سوی تفاهم حرکت میکند.
از این منظر، او یک دیپلمات و سیاستمدار عادی نیست که سخنانش براساس واقعیت باشد. به عنوان مثال ولیعهد عربستان، پیروزی ترامپ را به او تبریک گفت و مجددا خواست که اولین سفر خارجی خود را به عربستان انجام دهد. سپس برای جلب‌توجه دولت ترامپ، عربستان همچنین اعلام کرد که طی چهار سال آینده 600 میلیارد دلار در امریکا سرمایهگذاری خواهد کرد.
اعتقاد نداشتن دولت ترامپ به چندجانبه گرایی اقتصادی
عموم اقتصاددانان در داووس معتقد بودند که معلوم نیست در عمل چه اتفاقاتی بیفتد، چون افزایش نرخ گمرکی نه تنها در امریکا به افزایش نرخ تورم می‌‌انجامد، بلکه در هزینه‌های زنجیره کالا در سطح جهانی نیز پیامد‌های تورمی دارد. به نظر می‌رسد دولت ترامپ اعتقاد عمیقی به کارکرد سازمان‌های بینالمللی و قواعد نسبتا تثبیت شده اقتصادی از طریق سازمان تجارت جهانی ندارد و برخلاف دولت بایدن که به چند‌جانبه‌‌گرایی اقتصادی و برون سپاری امنیتی معتقد بود، دولت ترامپ در پی توافقات و تعاملات دوجانبه با کشورها باشد تا از این طریق منافع ملی امریکا را تامین کند.
وابستگی احتمالی اعراب در سرمایه گذاری به امریکا
پیش بینی میشود اعراب خلیج فارس در دوره ترامپ از بهترین شرایط مالی، اقتصادی و فناوری برخوردار شوند. چندین شرکت اماراتی قصد دارند حدود 20میلیارد دلار در ساختن دیتاسنتر برای پردازش و ساخت مدل‌‌های بنیادی هوش‌مصنوعی سرمایهگذاری کنند. چنین سرمایهگذاری، وابستگی متقابل این منطقه با امریکا را به مراتب عمیق‌‌تر خواهد کرد.
مذاکره قطر برای راه‌اندازی اینترنت استارلینک
ابوظبی و مایکروسافت همکاری‌شان به ارزش یک میلیارد دلار برای ساخت یک دیتا سنتر در این شهر را آغاز کرده‌‌اند. شرکت هواپیمایی قطر با ایلان ماسک مذاکره کرده تا از طریق استارلینک تمامی‌پروازهای خود را پوشش اینترنتی دهد. فرودگاه دوحه در سال حدود 52 میلیون مسافر دارد که از سال 2022 تاکنون 50 درصد افزایش یافته است. از 52 میلیون مسافر، 40 میلیون نفر از فرودگاه دوحه به اروپا، آفریقا، آسیا و استرالیا مسافرت میکنند. شرکت PureHealth اماراتی که بزرگ‌ترین تامین‌کننده درمان در جزیره‌‌العرب است، 18 شعبه در اوکلاهما و نیومکزیکو امریکا تاسیس کرده است. امریکا، اوپک عربی (عراق، مصر، لیبی، سوریه و کشورهای حوزه خلیج فارس) را تشویق کرده که علاوه بر نفت و گاز به سوی سرمایهگذاری در انرژی پاک حرکت کنند و انبوهی از شرکتهای امریکایی در این چارچوب آغاز به همکاری کرده‌‌اند.
احتمال افزایش جنگ تجاری امریکا با چین
مهم‌ترین چالش بینالمللی ترامپ با چین خواهد بود. هرچند روابط دو رهبر دوستانه است ولی موضوعات فیمابین برای حل و فصل قابل تامل هستند. 80درصد پردازش فلزات جهان را چین انجام میدهد. تولید انرژی پاک چین هفت برابر امریکاست. 90 درصد باتری خودروهای برقی در جهان را چینیها می‌‌سازند و ترامپ در روز اول ریاست‌جمهوری، سیاست دولت بایدن در گسترش خودروهای برقی را تغییر داد.
در عین حال، وابستگی کشورها به چین انکارناپذیر است. در حال حاضر، چین این ارقام را در کشورهای مختلف سرمایهگذاری کرده است: امریکا (200 میلیارد دلار)؛ برزیل (73 میلیارد دلار)؛ استرالیا (106 میلیارد دلار)؛ سنگاپور (45 میلیارد دلار)؛ اندونزی (47 میلیارد دلار) و اتحادیه اروپا (حدود 300 میلیارد دلار) . سرمایهگذاری امریکا در چین به رتبه دهم تنزل پیدا کرده است.
جنگ تجاری ضمن همکاری میان دو کشور در حدی است که اخیرا، دولت پکن 38 شرکت تولید تسلیحات امریکا را تحریم کرده به صورتی که نمی‌توانند بسیاری از مواد اولیه و تراشه را وارد کنند. در عین حال، در صورتی که چینیها کسری تجاری خود را با امریکا، از طریق واردات بیشتر کاهش دهند و سرمایهگذاری خود را افزایش دهند، ممکن است در بعضی از فناوریهای غیرحساس بتوانند همکاری کنند.
انعطاف‌پذیری هنر حکمرانی چینیها
هنر حکمرانی چینیها در این است که به صورت دایمی در حال انطباق با شرایط و پیدا کردن آلترناتیو هستند و آنقدر انعطاف پذیرند تا به درصد قابل توجهی از افق‌‌های خود دست یابند. پراگماتیسم چینی که ریشه در مکتب کنفوسیوس دارد، به خوبی طبع بشر را درک و از هر فرصتی برای تحقق اهداف خود استفاده میکند. این رهیافت باعث شده تا امریکایی‌‌ها از مذاکره و کسب و اعطای امتیاز ناامید نشوند.
دونالد ترامپ در روسیه و چین به دنبال چیست؟
معلوم نیست سیاستهای دولت ترامپ تا چه میزانی به توانمندی یا تضعیف قدرت اقتصادی و نظامی چین مساعدت بخشد. محتوای توافق یا تفاهم چین و امریکا طی یک سال آینده بر روندهای دوجانبه آنها و اقتصاد بینالملل آثار بنیادی به جای خواهد گذاشت. در نظم جهانی عصر ترامپ، روسیه با فاصله قابل توجه، صرفا یک قدرت نظامی و انرژی باقی خواهد ماند بدون آنکه توانمندی اثرگذاری جهانی داشته باشد. دولت ترامپ تلاش خواهد کرد از ورود فناوریهای پیشرفته به روسیه جلوگیری به عمل آورد تا بین امریکا و روسیه فاصله استراتژیک را حفظ کند.
از طرفی دیگر، دولت ترامپ سعی خواهد کرد تا سطح تبادلات روسیه و چین که از 35 میلیارد دلار قبل از جنگ اوکراین به 285 میلیارد دلار فعلی رسید را به‌شدت کاهش دهد. دولت ترامپ در پی راهبرد Primacy (امریکا اول) این اصل را هم دنبال خواهد کرد که همکاری با چین را منوط به کاهش همکاری چین و روسیه کند، هرچند چینیها در روز اول ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ بر تعمیق روابط خود با روسیه برای افزایش اهرم‌‌ها در مذاکرات آتی با امریکا را اعلام کردند (Hedging) . چینیها ازهرفرصت برای کار و حضور در امریکا استفاده خواهند کرد کما اینکه در مقابل800 دانشجوی امریکایی در چین، 360 هزار دانشجوی چینی در امریکا درس می‌خوانند.
هوش مصنوعی؛محرکه اصلی اقتصاد و سیاست جهانی
در روابط و اقتصاد سیاسی بینالملل، زمانی بنیان قدرت در دسترسی به سرزمین‌های بیشتر و سپس از نیمه دوم قرن بیستم تا سال 2000، دسترسی به بازارها بود. اما در شرایط فعلی جهانی، کشورها به دو دسته تقسیم می‌شوند:
1) تولیدکنندگان نرم‌افزارها، مدل‌‌ها و بنیان‌‌های هوش مصنوعی.
2) مصرف کنندگان این نرم افزارها.
در حال حاضر امارات متحده عربی رتبه پنجم جهانی در سرمایهگذاری ساختار عمرانی هوش مصنوعی را کسب کرده است. در آینده نه‌چندان دور، دولت‌‌ها درهر موضوع قابل تصور حکمرانی بدون هوش مصنوعی به سختی می‌توانند تصمیم‌سازی کنند؛ از امنیت گرفته تا ترافیک؛ از صدور گذرنامه گرفته تا اخذ مالیات؛ از ردیابی قاچاق گرفته تا کاهش فساد مالی و اداری. امارات با سرمایهگذاری در هوش مصنوعی در عرصه فروش نرم‌افزار و ارایه مشورت جهت تصمیم‌‌سازی‌های دقیق‌تر، عملیات کارآمد و افزایش نرخ رشد اقتصادی پیشقدم و متوجه آینده شده است. حضور بخش اقتصادی، مالی و فناوری دولت امارات در داووس معرف این اصل مشترک در بیانات عموم مقامات این کشور پیرامون آینده 10ساله و 20ساله و اقدامات فعلی‌شان بود.
جذب میلیونرهای موفق در امارات
در حالی که کشورهای اتحادیه اروپا، 6500 میلیونر انگلیسی را در سال 2024 جذب کردند تا سرمایه و اقدامات اقتصادی خود را از انگلستان به اتحادیه اروپا منتقل کنند، امارات با جذب حدود 8000 نفرموفق‌ترین کشور دنیا در جذب میلیونرها در سال 2024 بود به‌طوری که امریکا و سنگاپور، رتبه‌‌های دوم و سوم جهانی را کسب کردند. فقط دولت ابوظبی بودجه 3.5 میلیارد دلاری را کنار گذاشته تا تمام خدمات دولتی را با هوش مصنوعی، بدون حضور فیزیکی در حداقل زمان انجام دهد. شهر ابوظبی به واسطه مدیریت علمی و دیجیتالی، به موازات رشد اقتصادی قابل توجه، امن‌ترین شهر دنیا در سال 2024 شناخته شد. اعلام سرمایهگذاری 500 میلیارد دلاری ترامپ تحت عنوان Stargate، شرکای اماراتی مانند MGX و G42 و Mubadala را در بر می‌گیرد. اماراتیها در کنار هندی‌‌ها متوجه شده‌اند که با شریک شدن و کوتاه آمدن و تبادل (Joint Venture) هم می‌‌توان ثروتمند شد و هم نقشی حتی در سیاست و شکل دادن به دستور کار دیگران داشت.
ورود عربستان در ساخت مشارکتی دیتاسنترهای عظیم
نهادهای اماراتی در کنار OpenAI و Oracle و Softbank هم می‌‌آموزند و هم درآمد کسب میکنند. یکی از کلمات بسیار تامل برانگیزی که وزیر Finance عربستان در یکی از جلسات داووس گفت، این بود که ما حاضر هستیم در ساخت دیتاسنتر شرکتهای بزرگ مشارکت کنیم و بعد این مراکز مانند سفارتخانه‌ها، حریم و خاک آن کشورها محسوب شوند، چون همه شرکت‌‌ها به‌طور طبیعی تلاش میکنند از دیتاسنترهای خود محافظت کنند. دیتاسنترها با حجم بسیار بالایی به انرژی نیاز دارند و عربستان حاضر است از انرژی خورشیدی برای تامین انرژی این مراکز بهره‌برداری کند، کشوری که بالای 300 روز در سال نور خورشید را داراست. شرکت Masdar ابوظبی قصد دارد تا سال 2030، 100 گیگاوات انرژی تجدیدپذیر تولید کند.
نگاه سیلیکون ولی و وال استریت به حاشیه خلیج فارس
این‌گونه امکانات و امتیازات باعث شده سیلیکون ولی و وال استریت توجه ویژه‌‌ای به جذابیت‌‌های اقتصادی منطقه عربی خلیج فارس بنمایند که البته عمدتا به ترتیب در امارات، عربستان و قطر متمرکز است. شرکت گاز ابوظبی و Baker Hughes با هم قراردادی بستهاند تا سالانه یک میلیون Graphene تولید کنند که برای پنل‌‌های خورشیدی و باتری خودروهای برقی استفاده میشود. همین شرکت اماراتی، قراردادی نیز با شرکت انگلیسی لویدیان برای تولید هیدروژن منعقد کرده است. آرامکو و شرکت Ma’aden عربستان برای تولید 500000 باتری خودروهای برقی و 110 گیگاوات انرژی تجدیدپذیر از طریق استخراج لیتیوم قرارداد بستهاند. ماهواره MBZ-Sat امارات با همکاری شرکت SpaceX ایلان ماسک، ماهواره‌‌ای را به فضا پرتاب کرد که توانایی گرفتن تصاویری در حد یک متر مربع را داراست. امارات با سرمایهگذاری 15 میلیارد دلاری در فیلیپین در پی تولید یک گیگاوات انرژی پاک در آن کشور است.
سرمایهگذاری اماراتیها در اندونزی، مالزی و آلبانی
امارات در اندونزی، مالزی و آلبانی نیز در حوزه تولید انرژی پاک سرمایهگذاری کرده است. پیش‌بینی میشود سرمایهگذاری منطقه خلیج فارس در حوزه انرژی و هوش مصنوعی تا سال 2031، حدود 300 میلیارد دلار GDP منطقه را ارتقا بخشد. با توجه به اینکه وزیر انرژی پیشنهادی ترامپ، افق تسلط امریکا بر انرژی جهان را پیش روی سنای امریکا قرار داده است، اهمیت همکاری انرژی حوزه خلیج فارس با امریکا به مراتب کلیدی‌تر از نفت و گاز سنتی خواهد بود. به واسطه این ارتباطات سیاسی و دولتی و فضای مناسب کسب و کار، امارات توانست در سال 2024، 35.4 میلیارد دلار سرمایهگذاری مستقیم خارجی را به دست آورد. در منطقه خاورمیانه، عربستان دومین رتبه را با 14.5 میلیارد دلار کسب کرده درحالی که امارات رتبه یازدهم جهان را در اختیار دارد. این سطح از سرمایهگذاری خارجی و همکاری باعث میشود تا این کشورها بتوانند از آخرین دستاوردهای هوش مصنوعی استفاده کنند مانند استفاده Quantum AI Lab گوگل در کالیفرنیا که محاسباتی را که حدود10سال طول می‌کشید در چند دقیقه اخیرا انجام داد. در شهر Goleta کالیفرنیا، گوگل، سردکننده‌‌هایی را اعمال کرده که در 460 درجه فارنهایت زیر صفر (273- درجه سلسیوس) عمل میکند و ذرات را به مرحله کوانتومی وارد میکنند که به آن Qubit می‌گویند.
درآمد نفت و گاز منطقه عربی خلیج فارس که هم‌اکنون در کانال‌های هوش مصنوعی قرارگرفته است، نشان میدهد چقدر «ماهیت و کیفیت ارتباط» سرنوشت افراد، جوامع و کشورها را تعیین می کند و سرنوشت‌ساز است. این تحولات، نویسنده را یاد جمله استاد خود James Rosenau می‌‌اندازد که در لحظه خداحافظی گفت: Don’t waste your time with average people (وقت خود را با افراد متوسط تلف نکن) .
هجوم سرمایه کشورهای عربی به آفریقا
با توجه به اینکه در سال 2050 از هر چهار نفر در جهان، یک نفر از مردم آفریقا خواهد بود، کشورهای آسیایی و عربی خلیج فارس در حال گسترش سرمایهگذاری در انرژی، معادن، حمل و نقل و ارتباطات این قاره هستند تا اهرم‌‌های مذاکراتی و تعاملی خود را افزایش دهند، چون منطقه خلیج فارس طی دهه‌‌های آینده از گرم‌‌ترین مناطق جهان خواهد بود، امارات در حال نهایی کردن یک معامله با مصر است تا در سواحل مدیترانه‌‌ای این کشور یک منطقه اقامتی، توریستی و کسب و کار ایجاد کند.گفته میشود ارزش خرید این منطقه حدود 35میلیارد دلار خواهد بود و دو میلیون کارگر مصری در آن کار خواهند کرد. هوش مصنوعی باعث شده تا شفافیت و قانونمداری در کشورها افزایش یابد.
تاثیر هوش مصنوعی بر توسعه جهانی
هوش مصنوعی زمینه‌‌ساز تحولات نظری در عرصه توسعه جهانی شده است: باز بودن به فضای اقتصاد جهانی، همکاری گسترده با شرکتهای فناوری، اعتقاد راسخ به Trade و تبادل با جهان، تعطیلی کاریزما و اهمیت توانمندی‌های سیاستمداران و تصمیم‌سازان، تسهیل اِکوسیستم کسب و‌کار، حمایت مطلق از بخش خصوصی، حداقل مقررات اما شفاف و ساده و بهره‌برداری گسترده از تخصص، استعداد و توانمندی، چه داخلی و چه خارجی. چنین قالبی به افراد فوق‌العاده توانمند در مدیریت و حکمرانی نیاز دارد که بتوانند به‌‌رغم نااطمینانی‌‌ها و اختلالات (Uncertainties & Disruptions)، علمی، عینی و مبتنی بر Fact و Data تصمیم بگیرند. رییس شرکت McKinsey می‌‌گفت که سالانه یک میلیون و چهارصد هزار نفر تقاضای استخدام میکنند. یکی از مهم‌ترین معیارها برای استخدام این است که آیا فرد متقاضی در زندگی خود بحران داشته و چگونه بحران‌‌ها را مدیریت کرده است.
اعتماد