نورنیوز-گروه سیاسی: روابط ایران و افغانستان به‌دلیل همسایگی جغرافیایی، اشتراکات تاریخی، فرهنگی و اقتصادی، همواره از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است. با این حال، تحولات اخیر افغانستان، به‌ویژه پس از تسلط طالبان در اوت ۲۰۲۱ بر این کشور، این روابط را وارد مرحله‌ای جدید کرده است. سفر عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران به کابل در ۴ بهمن ۱۴۰۳، نقطه عطفی در تعاملات دیپلماتیک دو کشور محسوب می‌شود. این سفر که نخستین دیدار رسمی مقامات ارشد ایران با دولت طالبان در افغانستان بود با هدف بررسی مسائل کلیدی همچون حقابه رود هیرمند، روابط تجاری، وضعیت مهاجرین افغان و امنیت مرزها صورت گرفت.
فرصت‌های همکاری میان ایران و افغانستان
روابط اقتصادی و تجاری
اقتصاد یکی از مهم‌ترین حوزه‌های همکاری ایران و افغانستان است. ایران به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین شرکای تجاری افغانستان، نقش مهمی در تأمین کالاهای اساسی این کشور ایفا می‌کند. در سال ۲۰۲۴، صادرات غیرنفتی ایران به افغانستان به بیش از ۳.۱۴۳ میلیارد دلار رسید که نشان‌دهنده رشد ۸۰ درصدی نسبت به سال گذشته است. محصولات صادراتی ایران شامل مواد غذایی، دارو، مصالح ساختمانی و لوازم‌خانگی است. همچنین، بندر چابهار به‌عنوان کریدور ترانزیتی، نقش کلیدی در تسهیل تجارت بین دو کشور و دسترسی افغانستان به بازارهای جهانی ایفا می‌کند.
اشتراکات فرهنگی و زبانی
زبان فارسی و اشتراکات فرهنگی عمیق، پیوندی ناگسستنی میان مردم دو کشور ایجاد کرده است. این اشتراکات نه تنها در حوزه‌های ادبیات و هنر، بلکه در زمینه‌های آموزشی و علمی نیز مشهود است. بسیاری از دانشجویان افغانستانی در دانشگاه‌های ایران تحصیل می‌کنند و ایران در حوزه‌های پزشکی و مهندسی به افغانستان کمکهای علمی ارائه می‌دهد.
همکاری‌های امنیتی
با توجه به تهدیدات گروه‌های تروریستی مانند داعش در مرزهای مشترک، همکاری‌های امنیتی میان دو کشور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. ایران و افغانستان برای مقابله جدی با تهدیدات تروریستی در مرزهای مشترک می بایست ضمن رایزنی مستمر و تبادل اطلاعات، در خصوص تقویت نظارت بر مرزها سازوکارهای مشترکی اتخاذ کنند تا زمینه های شرارت گروه‌های تروریستی در مرزهای مشترک را به حداقل برسانند
چالش‌های پیش‌روی روابط دو کشور
حقابه رود هیرمند:
یکی از مهم‌ترین چالش‌های میان ایران و افغانستان، مسئله حقابه ایران از رود هیرمند است. طبق معاهده ۱۳۵۱، ایران سالانه حقابه‌ای معادل ۸۲۰ میلیون مترمکعب از این رودخانه دارد، اما ساخت سدهای متعدد توسط افغانستان، جریان آب به ایران را کاهش داده است. این مسئله به بحران کم‌آبی در استان سیستان و بلوچستان دامن زده و می‌تواند به تنش‌های بیشتر بین دو کشور منجر شود.
وضعیت مهاجرین افغان:
ایران میزبان بیش از ۵ میلیون مهاجر افغانستانی است که بسیاری از آن‌ها با مشکلات اقتصادی و اجتماعی دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند. بازگشت داوطلبانه این مهاجرین به افغانستان مستلزم ایجاد زیرساخت‌های مناسب در این کشور است اما افغانستان هنوز از نظر اقتصادی و امنیتی با چالش‌های بزرگی مواجه بوده و عملا اقدامی برای بازگشت مهاجرین که هزینه های اقتصادی و تجتماعی زیادی برای ایران دارند انجام نداده است.
نتایج سفر عباس عراقچی به کابل
سفر عباس عراقچی به کابل اگرچه به امضای توافق‌نامه‌های رسمی منجر نشد، اما گامی مهم در راستای تقویت روابط دو کشور بود. در این سفر، مسائل کلیدی مانند حقابه رود هیرمند، روابط تجاری و امنیت مرزها مورد بحث قرار گرفت. طالبان اعلام کردند که آماده همکاری با ایران در زمینه‌های اقتصادی و امنیتی هستند، اما هنوز راه‌حل‌های عملی برای حل اختلافات ارائه نشده است.
دو کشور ایران و افغانستان با وجود چالش‌های متعدد، از پتانسیل بالایی برای همکاری‌های اقتصادی، فرهنگی و امنیتی برخوردارهستند. سفر عباس عراقچی به کابل نشان‌دهنده عزم ایران برای تقویت این روابط و حل اختلافات موجود است. با این حال، موفقیت در این مسیر مستلزم پایبندی طالبان به تعهدات بین‌المللی، همکاری‌های منطقه‌ای و استفاده از فناوری‌های نوین در مدیریت منابع آبی و امنیتی است. در نهایت، تقویت روابط ایران و افغانستان نه تنها به نفع دو کشور، بلکه به ثبات و امنیت منطقه‌ای نیز کمک خواهد کرد.
نورنیوز