نورنیوز- گروه اجتماعی: آنچه معاون آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست، دیروز در جشنواره ملی تقدیر از پژوهشگران برتر سازمان حفاظت محیط‌زیست گفت، روایت دل‌آزاری از سوءمدیریت‌ها و بی‌تدبیری‌ها در حوزه‌ی حفظ سرمایه‌های ملی بود. هادی کیادلیری روز گذشته سه خبر تلخ در حوزه‌ی جنگل‌ها داد: اول اینکه از سال ١٣٨٣ تا ١٣٩٩ روزانه ۵٠٠ هکتار از سطح جنگل‌ها و مراتع کشور کم شده؛ دوم اینکه در همین مدت، سه میلیون و ۶٠٠ هزار هکتار به اراضی باغی، کشت و دیم کشور اضافه شده؛ و سوم اینکه ١٠٠ میلیون هکتار از اراضی کشور پروانه اکتشاف و فعالیت معدن گرفته اند و حتی برخی اعتراض می کنند چرا در مناطق حفاظت شده اجازه فعالیت های معدنی داده نمی شود!
این خبرها، نگرانی فعالان محیط زیست را برای حفظ و نگهداری از ذخایر جنگل و مرتع کشور دامن می‌زند. البته فضای محیط زیست کشور، خالی از خبرهای خوب هم نیست. خردادماه امسال، بانک جهانی در گزارشی از وضعیت پوشش جنگلی در جهان از رشد پهنه جنگلی ایران خبر داد. بر اساس آمارهای این نهاد بین المللی، مساحت جنگل های ایران در دوره‌ی ۲۰ ساله منتهی به سال ۲۰۲۱ رشد ۱۵ درصدی داشته و درحالی که در سال ۲۰۰۱ مساحت مناطق جنگلی در ایران ۹.۳ میلیون هکتار بوده این رقم در سال ۲۰۲۱ به ۱۰.۷ میلیون هکتار افزایش یافته است.
رشد ۱۵ درصدی پهنه جنگلی ایران طی دو دهه گذشته در حالی است که مساحت جنگل های جهان در این دوره به شدت کاهش داشته است. بانک جهانی در این باره نوشت جنگل ها با سرعت نگران کننده ای در جهان ناپدید می شوند. هر سال ۱۰ میلیون هکتار پهنه جنگلی در جهان ناپدید می شود. آمریکای جنوبی، جنوب آفریقا و آسیای جنوب شرقی کانون نابودی پهنه های جنگلی طی دو دهه گذشته بوده اند.
بر اساس این گزارش، ایران جزو کشورهای پیشرو در توسعه مناطق جنگلی در این مدت بوده است. علاوه بر ایران، چین، کوبا، روسیه، هند، آلمان، فرانسه،آمریکا، کانادا و مغولستان از جمله کشورهایی بوده اند که مناطق جنگلی خود را در این مدت توسعه داده اند. برزیل، آرژانتین، پاراگوئه، اکوادور، سودان، ساحل عاج و پاکستان نیز از جمله کشورهایی بوده اند که مساحت جنگل های خود را کاهش داده اند.
این گزارش خبر می داد که در دو دهه گذشته ۲.۴ درصد از کل جنگل های دنیا برابر با ۱۰۰ میلیون هکتاراز بین رفته است که معادل مساحت کشوری به اندازه مصر است. البته سرعت جنگل زدایی در جهان کندتر شده است. در دهه ۱۹۹۰ هر ساله ۱۶ میلیون هکتار جنگل از بین می رفت اما این رقم از سال ۲۰۱۵ به ۱۰ میلیون هکتار در سال رسیده است.
ایران در میان ۲۲۷ کشور و منطقه خودمختار در جهان در رتبه ۱۸ از نظر افزایش پوشش جنگلی خود قرار گرفته است. ۸۷ کشور از جلمه ایران توانسته اند پوشش جنگلی خود را طی دو دهه گذشته افزایش دهند و ۹۵ کشور نیز با کاهش مساحت جنگل های خود مواجه شده اند. پوشش جنگلی ۴۵ کشور نیز افزایش یا تغییری نداشته است.
پوشش گیاهی، مراتع، جنگل‌ها و فضای سبز، سرمایه ها و ثروت ملی هر کشورند به طوری که امروزه یکی از ارکان اصلی توسعه پایدار در هر کشوری به حساب می آیند. از جهت اقتصادی، ارزش تولیدی جنگل ها در جهان امروز، رقمی نزدیک به ۱۲۰ میلیارد دلار است. به جز ابعاد اقتصادی، جنگل، فضای سبز و پوشش گیاهی نقش مهمی در سلامتی جسم و روح انسان دارند. شاید این روزها با تشدید آلودگی هوا، مردم بیشتر از گذشته به اهمیت جنگل و فضای سبز پی می برند. جنگل ها علاوه بر بهبود کیفیت هوا،نقش بسیار مهمی در حفظ منابع زیرزمینی آب هم ایفا می کنند. درعین حال، پوشش جنگلی باعث مهار روان آب ها و سیلاب ها شده و از این طریق خسارات سیل را کاهش می دهند.
جنگل، منجی سیاره
مساحت جنگل های جهان حدود ۴ میلیارد هکتار است که ۲۹ درصد سطح خشکی ها را تشکیل می دهد. دو سوم جنگل های جهان در نیمکره شمالی و یک سوم آن در نیمکره جنوبی قرار دارد. البته این میزان جنگل بین همه کشورها به نسبت مساوی تقسیم نشده و اغلب مناطق جنگلی جهان در کشورهای آمریکا ، کانادا و روسیه قرار دارند.
هر هکتار از جنگل قادر است سالانه ۵/۲ تن اکسیژن (اکسیژن لازم برای۱۰ نفردر سال) آزاد کند. در مجموع حدود ۶۰ درصد از اکسیژن مصرفی جهان به وسیله فضای سبز تامین می شود. بر اساس تحقیقات کارشناسان، هرجا که توده‌های جنگلی با مقیاس مناسب ایجاد شده حداقل به اندازه ۳ درجه در کاهش دما نقش داشته است. این مقدار کاهش دما در پدیده تغییرات اقلیمی که جهان با آن درحال مبارزه است از اهمیت زیادی برخوردار است و مانع مهمی در سرعت تبخیر آب های روان به شمار می آید. بررسی ها حاکی از آن است که با افزایش سطح جنگل ها، شاهد افزایش ملموس بارندگی ها هستیم. یکی از مهم ترین فواید جنگل، جلوگیری از سیلاب های وسیع و فرسایش خاک و در واقع حفاظت از آب و خاک است. طبق محاسبات بعمل آمده سالیانه ۷۵ میلیارد تن خاک در جهان فرسایش می یابد که سهم قاره آفریقا و آسیا بیشتراز قاره های دیگر است.
با وجود اهمیت جنگل و مراتع در اقتصاد و همچنین حفظ محیط زیست و حیات انسانی و جانوری، هر سال شاهد نابودی جنگل ها و مراتع به دست انسان هستیم. برآوردهای نهادهایی مثل بانک جهانی حکایت از آن دارد که در هر دقیقه ۲۴۰۰ درخت در جهان قطع می شود یا براثر حوادث از بین می رود. بر اساس نظر کارشناسان فائو چنانچه سطح جنگل ها و مراتع هر کشوری کمتر از ۲۵ درصد خاک آن کشور باشد، از نظر محیط زیست انسانی در وضعیت بحرانی قرار دارد. با به خطر افتادن وضعیت جنگل ها رهبران بیش از ۱۰۰ کشور جهان در نشست اقلیمی گلاسگو در سال ۲۰۲۱ متعهد شدند برای محافظت بیشتر از محیط زیست و کنترل تغییرات آب و هوا کلیه فعالیت‌های منجر به جنگل‌زدایی را تا سال ۲۰۳۰ متوقف کنند.
جنگل های ایران و روند تخریب و احیا
اسناد تاریخی نشان می دهد ایران در گذشته ۳۰ میلیون هکتار جنگل داشته اما طی صد سال گذشته، این مقدار به تقریبا نصف کاهش پیدا کرده است. بر اساس گزارش فائو(سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد)، کشور ما ۱۱.۷ میلیون هکتار پوشش جنگلی دارد و از این لحاظ بین ۱۹۳ کشور جهان در جایگاه ۵۴ قرار گرفته است. این آمار به روایت سازمان جنگل‌های ایران ۱۴.۳ میلیون هکتار است و اختلاف ۳.۳ میلیون هکتاری آن با گزارش فائو، به دلیل تفاوتی است که در تعریف ما و آن‌ها از سطح پوشش و ارتفاع درختان مناطق جنگلی وجود دارد. این مقدار جنگل، تقریبا ۸.۸ درصد از مساحت کشور را شامل می شود. البته روزانه مساحت قابل توجهی از جنگل‌های کشورمان کم می‌شود.
از بین رفتن جنگل دلایل مختلفی دارد. از آتش سوزی عمدی تا چرای دام و قاچاق چوب و ساخت جاده و ویلا در دل جنگل ها. آتش بزرگ ترین بلای جنگل است. شعله های آتش به سرعت پوشش گیاهی و درختان جنگل را فرا می گیرد و به دلیل گسترده شدن حجم آتش اطفای آن به سختی انجام می شود. بررسی آماری نشان می دهد طی سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۰ حدود ۲۲۸ هزار هکتار از جنگل‌ها و مراتع ایران، طعمه حریق شده‌اند؛ از این میان سهم جنگل‌ها ۱۰۳ هزار هکتار و سهم مراتع ۱۲۵ هزار هکتار بوده است. به عبارتی به طور میانگین سالانه بیش از ۹ هزار هکتار جنگل و ۱۱ هزار هکتار از مراتع کشور در آتش سوخته است.آماری که ظرف یکی دو روز اخیر منتشر شده حکایت از افزایش میزان آتش سوزی جنگل ها دارد. طبق این گزارش که "ایرنا" منتشر کرده، آمارهای آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع کشور تا تیرماه ۱۴۰۳ بیانگر افزایش ۲۷ درصدی تعداد و افزایش ۲۲۹ درصدی مساحت آتش رخ داده در مقایسه با مدت مشابه سال ۱۴۰۲ است.
قاچاق چوب یکی دیگر از عوامل مهم در تخریب جنگل است. سود قاچاق چوب آب قدر زیاد است که جریمه های نقدی به هیچ عنوان بازدارنده نیست. ساخت ویلا و اجازه برداشت از معادن در دل جنگل ها هم باعث تخریب جنگل و از بین رفتن درختان می شود. نگاه درآمدزایی به جنگل و اجرای طرح‌های توسعه اقتصادی ناپایدار در جنگل‌ها یکی دیگر از آسیب‌هاست. ۱۴ درصد جنگل‌های ایران در سه استان شمالی است اما جالب اینکه ۲۰ درصد مشاوران املاک کشور هم در همین ۳ استان شمالی قرار دارند. ۳۳ درصد مراتع و جنگل‌های استان‌های شمالی در ۲۵ سال اخیر تبدیل به مسکن و ویلا شده است.
اکنون با این روندها گفته می شود که سرانه جنگل و فضای سبز در ایران، نزدیک به ۲هزار متر مربع است درحالیکه متوسط سرانه جهانی بین ۵ تا ۶ هزار متر مربع است. جبران این فاصله منوط به اجرای برنامه های گسترده درختکاری در تمام مناطق کشور است. طرح کاشت یک میلیارد درخت در ایران یکی از مهمترین پروژه هایی است که با هدف حفظ منابع طبیعی و جنگل ها و کاهش اثر گازهای گلخانه‌ای، تولید اکسیژن، حفاظت از منابع آب و خاک از مهر ماه سال ۱۴۰۱ به اجرا درآمد. در این طرح بزرگ، قرار بوده که هر سال ۲۵۰ میلیون نهال در سراسر کشور کاشته شود و تا پایان سال ۱۴۰۵ این تعداد مجموعا به یک میلیارد نهال برسد.