آیا واقعا تورم کاهش یافت؟ / مردم و کارشناسان چه می گویند؟

نورنیوز-گروه اقتصادی: براساس گزارش مرکز آمار، در این ماه، شاخص قیمت مصرف کننده خانوارهای کشور به عدد ۲۸۵.۱ رسیده است که نسبت به ماه قبل، ۲.۰ درصد افزایش، نسبت به ماه مشابه سال قبل، ۳۱.۴ درصد افزایش و در دوازده ماهه منتهی به ماه جاری نسبت به دوره مشابه سال قبل، ۳۲.۵ درصد افزایش داشته است.

افزایش نرخ تورم در سال‌های اخیر به یکی از بیماری‌های مزمن اقتصاد ایران تبدیل شده که موجب کوچکتر شدن سفره و معیشت مردم شده است. با این حال، مدتیست که این شاخص التهابی اقتصاد نسبتا آرام گرفته و در مقایسه با روزهای اوج خود، وضعیت مطلوب‌تری را سپری می‌کند. روند کلی این شاخص در سال 1402 نزولی بوده و اکنون در حال نوسانات مقطعی است.

رسانه‌های کشور چه به صورت گزارش و چه یادداشت به این موضوع واکنش نشان داده اند.

**عقب گرد دسته جمعی تورم

روزنامه دنیای اقتصاد در این باره نوشت: جدیدترین گزارش مرکز آمار نشان می‌دهد که تورم آذر ماه، هم به صورت ماهانه، هم نقطه به نقطه و هم سالانه نسبت به آبان کاهش یافته است. تورم سالانه نیز با کاهش خود رکورد زده و به کمترین سطح در طول 4 سال اخیر رسیده است. البته، کاهش تورم به معنای ارزان‌تر شدن قیمت‌‌ها نیست بلکه خبر از کند‌شدن سرعت رشد قیمت‌ها می‌دهد.

نرخ تورم ماهانه، نقطه به نقطه و سالانه در آذرماه سال جاری نسبت به آبان کاهشی شدند. بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، نرخ تورم ماهانه در آذرماه به رقم ۲درصد رسید که نسبت به ماه قبل کاهش ۰.۸واحد درصدی را ثبت کرد. تورم نقطه به نقطه نیز در‌ آذر با افت ۱.۱واحد درصدی به رقم ۳۱.۴درصد رسید. از سوی دیگر، نرخ تورم متوسط نیز با ثبت رقم ۳۲.۵درصد نسبت به ماه قبل ۰.۶واحد درصد افت کرد. برآوردها حاکی از آن است که در ماه‌های اخیر، نرخ تورم یک روند زیگزاگی را حول محور۳۰درصد انجام داده است.

بررسی جزئیات تورم آذرماه نشان می‌دهد که در این ماه سبزی‌ها و حبوبات با تورم 6.2درصدی و خرید وسایل نقلیه با تورم 5.1درصدی پرچمداران تورم این ماه بوده‌اند. هدف‌گذاری بانک مرکزی برای تورم پایان سال کمتر از 30درصد است که برای رسیدن به این هدف میانگین تورم ماهانه در 12ماه سال جاری باید کمتر یا معادل 2.2درصد باشد. این در حالی است که میانگین تورم ماهانه از ابتدای سال جاری تا آذرماه 2.3درصد بوده است. در صورتی که میانگین تورم ماهانه تا پایان سال 2.3درصد باقی بماند، تورم سالانه در پایان سال به 31.3درصد خواهد رسید.

نگاهی به جزئیات تورم نقطه‌به‌نقطه کالاها نشان می‌دهد که در سومین ماه پاییز سال جاری تورم گروه مسکن، آب، برق، گاز و سایر سوخت‌ها معادل 38درصد بوده است. یکی از نکات قابل توجه آن است که این گروه با داشتن ضریب اهمیت 36.1درصدی در سبد خانوار، نقش زیادی در چگونگی روند تورم ایفا می‌کند.

پس از گروه مسکن، گروه حمل‌و‌نقل تورم 31.5درصدی و گروه پوشاک و کفش با تورم 28.1درصدی پرچمداران تورم نقطه‌به‌نقطه در این ماه بوده‌اند. نگاهی به جزئیات تورم گروه حمل‌و‌نقل نیز نشان می‌دهد که دلیل افزایش تورم این گروه، خرید وسایل نقلیه یا به عبارتی افزایش قیمت خودرو بوده است. در آذرماه سال جاری تورم ماهانه با کاهش 0.8واحد درصدی نسبت به آبان‌ماه، به 2درصد رسیده است. نگاهی به جزئیات تورم ماهانه نشان می‌دهد که در این ماه سبزی‌ها و حبوبات با تورم 6.2درصدی، بیشترین تورم ماهانه را داشته‌اند. پس از سبزی‌ها و حبوبات، خرید وسیله نقلیه با تورم 5.1درصدی در رتبه بعدی قرار داد. سومین پرچمدار تورم ماهانه آذرماه نیز آب، برق و سوخت با تورم 3.6درصدی بوده است.

با وجود کاهشی بودن تورم ماهانه و نقطه‌به‌نقطه، بسیاری از مردم معتقدند که تورم افزایشی بوده و قیمت بسیاری از کالاها گران است. برای درک این مساله باید مفاهیم «گرانی» و «تورم» را مورد بررسی قرار داد. می‌توان گفت گرانی به معنای افزایش قیمت یک یا چند کالا یا خدمات خاص است و معمولا ناشی از عواملی چون افزایش تقاضا، کاهش عرضه، یا تغییرات در هزینه‌های تولید است. تورم بر اساس تغییرات شاخص قیمت کالاها و خدمات محاسبه می‌شود و کاهش یا افزایش آن نشان‌دهنده تغییرات کلی در قدرت خرید مردم و وضعیت اقتصادی کشور است. در‌حال‌حاضر نیز می‌توان گفت که در آذرماه سرعت افزایش قیمت کالاها نسبت به آبان‌ماه کاهش یافته است.

از دی‌ماه 1401 و پس از انتصاب محمدرضا فرزین به ریاست بانک مرکزی، دو هدف اصلی در سیاست‌های این بانک پیگیری شد؛ اولین هدف کنترل و ثبات نرخ ارز و هدف دوم، تقویت و تشدید برنامه‌های محدودکننده برای مدیریت ترازنامه‌ها بود. این سیاست‌ها باعث شد نرخ تورم به‌تدریج روند کاهشی به خود بگیرد. این کاهش تورم همزمان با کاهش نرخ رشد نقدینگی بود. با‌این‌حال نرخ رشد نقدینگی از 25درصد پایین‌تر نرفت و در آبان 1403 به 28.6درصد رسید. بررسی‌ها نشان می‌دهد که نرخ تورم از فروردین 1403 به بعد در کریدور 30 تا 33درصد ثابت ماند و روند کاهشی آن متوقف شد.هدف‌گذاری بانک مرکزی آن بود که نرخ تورم تا پایان سال کمتر از 30درصد باشد. می‌توان گفت برای دستیابی به این هدف، میانگین تورم ماهانه در 12ماه سال جاری باید برابر یا کمتر از 2.2درصد باشد. با‌ این‌حال میانگین تورم ماهانه در ایران از ابتدای سال جاری تا کنون 2.3درصد بوده است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که ضرایب اهمیت کالاهای خوراکی‌ و غیرخوراکی در دهک‌های مختلف متفاوت است. در واقع ضریب اهمیت کالاهای خوراکی، آشامیدنی‌ها و دخانیات در دهک‌های درآمدی پایین بیشتر و در دهک‌های بالای درآمدی کمتر است. معکوس همین وضعیت در مورد کالاهای غیرخوراکی و خدمات حاکم است. در واقع افرادی که درآمد کمتری دارند، نسبت بیشتری از درآمد خود را صرف خرید کالاهای خوراکی می‌کنند. این در حالی است که افراد پردرآمد بیشتر درآمد خود را صرف کالاهای غیرخوراکی و خدمات می‌کنند. در چنین شرایطی زمانی که محرک‌های اصلی تورم در گروه خدمات باشد، تورم پردرآمدها بیشتر و زمانی که وزن تورمی کالاهای خوراکی بیشتر باشد، کم‌درآمدها تورم بیشتری را تجربه می‌کنند. در آذرماه سال جاری نیز تورم سالانه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها 28.6درصد و تورم کالاهای غیرخوراکی 35.5درصد بوده است. در این ماه دهک نهم درآمدی با 32.9درصد، بیشترین تورم را در این ماه تجربه کرده است. دهک اول نیز با تورم 30درصدی، کمترین تورم را داشته است.

***خزان تورم در پاییز

روزنامه اعتماد هم در این باره نوشت: جدیدترین گزارش مرکز آمار نشان می‌دهد که تورم آذر ماه، در هر سه مقیاس ماهانه، میانگین و سالانه نسبت به آبان کاهش یافته است. به این سوال پاسخ می‌دهیم که با توجه به مجوزهای اخیری که برای افزایش قیمت به انواع کالاها داده شده، چطور تورم ظرف یک ماه، کاهشی شده است؟

برخی کارشناسان می‌گویند استقراض مستقیم دولت از بانک مرکزی برای پوشاندن سطح کسری بودجه، باعث افزایش سطح نقدینگی در جامعه می‌شود که افزایش سطح عمومی قیمت‌ها را به دنبال دارد و از سوی دیگر، استقراض بخش دولتی از بانک‌ها، ناترازی آنها و در نهایت ورشکستگی بانک‌ها را به دنبال دارد. این اقدام باعث می‌شود تا بانک‌ها برای تامین مخارج خود از بانک مرکزی کمک بگیرند که زمینه‌ساز رشد پایه پولی و نقدینگی خواهد شد و در نهایت به افزایش نرخ تورم دامن می‌زند. بنابراین اگر گفته می‌شود که میزان تورم در آذرماه در مقیاس سالانه یا ماهانه کاهش پیدا کرده به این معناست که در آذر امسال قیمت اقلام با آهنگی کمتر از آبان ماه افزایش یافته است. با اینکه کاهش تورم ماهانه یک اتفاق مثبت است؛ اما نرخ 2 درصدی برای تورم ماهانه در محدوده‌ای است که نباید تا این سطح بالا باشد. در واقع اگر بانک مرکزی می‌خواهد نرخ تورم را در پایان سال در عددهای پایین‌تری به پایان ببرد؛ باید تورم ماهانه به نرخی به مراتب کمتر از 2 درصد برسد.

تورم میانگین آذرماه یا آن‌گونه که مرکز آمار می‌گوید؛ تورم سالانه به معنای میانگین افزایش سطح عمومی قیمت‌ها در 12 ماه منتهی به آذرماه 1403 نسبت به میانگین افزایش سطح عمومی قیمت‌ها در 12 ماه منتهی به آذرماه 1402 است. در واقع این مقیاس، وضعیت این یک‌سال را نسبت به یک‌سال قبل از خود بررسی می‌کند و طیف گسترده‌ای از ماه‌های سال در آن است. نکته جالب توجه این است که از دی ماه سال 1399 یعنی سال اوج پاندمی کرونا، چنین کاهشی در تورم میانگین اقتصاد ایران رخ نداده بود. در واقع پس از 4 سال تورم میانگین یک رکورد کاهشی بزرگ را جابه‌جا کرده است. فقط تصور کنید که عدد تورم میانگین در اردیبهشت سال گذشته نزدیک به 50 درصد بود و حالا نزدیک به کانال 20 درصدی قرار دارد. این اتفاق می‌تواند نمایانگر نتیجه دادن تلاش‌ها برای کاهش تورم در بازه زمانی مورد اشاره باشد.

با توجه به «جا خوش کردن» تورم ایران در کانال 30 درصدی، حالا پس از ترکیه که تورم بالای 60 درصدی (آمار صندوق بین‌المللی پول) داشته، ایران در جایگاه دوم منطقه از نظر تورم ایستاده است. کشورهای حاشیه خلیج‌فارس با تورم زیر 2 درصد در بخش پایینی این جدول هستند و حتی کشور جنگ‌زده‌ای مانند یمن نیز تورم 16.1 درصدی و به مراتب پایین‌تر از ایران دارد.

واکنش مردم به آمارهای نرخ تورم

حسین راغفر، کارشناس اقتصادی هم در یادداشتی در روزنامه فرهیختگان نوشت: به تازگی بانک مرکزی اعلام کرده است که نرخ تورم نقطه‌ به‌ نقطه در آذرماه امسال با رشدی 6/ 1 درصدی مواجه بوده است، حال باید دید این افزایش ارتباطی به کنترل تورم دارد یا نه و اینکه مردم تا چه اندازه کنترل تورم از سوی دولت را در سفره‌هایشان لمس می‌کنند و اصلا مخاطب این آمارها چه کسانی هستند.

مفهوم تورم نقطه به نقطه مساله مهمی است؛ درواقع از بررسی میانگین قیمت‌ها نسبت به ماه مشابه در سال قبل، تورم نقطه به نقطه به دست می‌آید، اما نکته مهم‌تر کنترل تورم است. اینکه دولت از چه طریقی قرار است تورم را کنترل کند و چه زمانی قرار است سیاست‌های ضدتورمی را تدوین و آنها را اجرایی کند. بررسی‌ها نشان داده است که اعداد و رقم‌ها برای مردم به‌خصوص درباره میزان کاهش یا افزایش نرخ تورم، اهمیت چندانی ندارد چراکه نمی‌توانند در زندگی روزمره خود آثار آن را مشاهده کنند. مردم گرانی را می‌بینند و آمارها با عنوان تورم منتشر می‌شوند.

گرانی، افزایش قیمت‌هاست و تورم افزایش مستمر سطح عمومی قیمت‌ها، درواقع عملا تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند. از سوی دیگر نیز تفاوتی در انتظار مردم ندارد مگر آنکه مردم بتوانند این کاهش تورم را در سبد مصرفی‌شان احساس کنند. این امر نیز تنها با کاهش قیمت‌ها یا تعدادی از کالاهای اساسی در یک بازه زمانی میسر می‌شود و در این صورت است که مردم زمانی که آمارهای مربوط به کاهش نرخ تورم را می‌شنوند، به خوبی می‌توانند کاهش قیمت‌ها را لمس کنند. از سوی دیگر کمیت و کیفیت آمارها اهمیت زیادی ندارد بلکه نکته مهم، مطابقت آمار ارائه‌شده با واقعیت زندگی روزمره مردم است.

این صعود تورم نقطه به نقطه می‌تواند هشداری برای دولت باشد تا هرچه سریع‌تر به دنبال راهکاری برای کنترل همین میزان تورم باشد، چرا که ادامه این روند برنامه‌ریزی‌های دولت در زمینه اقتصاد و خروج از رکود را با مشکل مواجه خواهد کرد.